Đề xuất thí điểm Viện kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương

Quốc hội làm việc tại hội trường nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra Dự án Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công. (Ảnh: BÙI GIANG)

Chiều 19/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội làm việc tại hội trường nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra Dự án Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương

Trình bày tờ trình, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, mục đích ban hành nghị quyết là thực hiện thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích nhằm bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương; tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn hiện nay. Đồng thời, đánh giá tính hiệu quả của cơ chế Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện để bảo vệ quyền dân sự của chủ thể nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công trong trường hợp không có người khởi kiện.

Dự thảo nghị quyết gồm 4 Chương, 19 Điều, quy định về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công khi không có người khởi kiện.

Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Huy Tiến trình bày tờ trình. (Ảnh: BÙI GIANG)

Theo đó, dự thảo nghị quyết quy định nhiệm vụ, quyền hạn, thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân trong việc tiếp nhận, thu thập, thụ lý thông tin về vi phạm; các biện pháp xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ để chứng minh vi phạm; thông báo cho các chủ thể có liên quan; kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện.

Đồng thời, quy định trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân để bảo đảm thực hiện quyền khởi kiện của Viện kiểm sát nhân dân; trách nhiệm của các tổ chức giám định tư pháp, định giá,… hỗ trợ Viện kiểm sát nhân dân trong việc thu thập chứng cứ để chứng minh vi phạm và thực hiện nhiệm vụ bảo vệ lợi ích của chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Dự thảo nghị quyết cũng quy định nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền, trách nhiệm khởi kiện theo quy định của pháp luật trong việc trả lời cho Viện kiểm sát nhân dân về việc thực hiện quyền, trách nhiệm khởi kiện. Trong trường hợp các cơ quan, tổ chức, cá nhân khởi kiện theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự thì Viện kiểm sát nhân dân hỗ trợ khởi kiện khi có đề nghị.

Bên cạnh đó, dự thảo nghị quyết quy định rõ về trình tự, thủ tục giải quyết vụ án dân sự công ích.

Viện Kiểm sát nhân dân tối cao đề nghị việc thí điểm nghị quyết 3 năm tại 6 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương gồm: Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ, Quảng Ninh, Đắk Lắk và có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2026.

Tránh tình trạng “dân sự hóa” quan hệ hình sự, hành chính

Thẩm tra dự thảo nghị quyết, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban tán thành sự cần thiết ban hành nghị quyết và phạm vi thực hiện thí điểm tại 6 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cũng như thời gian thực hiện thí điểm trong 3 năm là phù hợp.

Qua thẩm tra, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp nhận thấy, còn một số nội dung của dự thảo nghị quyết chưa rõ, thiếu cụ thể hoặc còn có ý kiến khác nhau cần được cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát, chỉnh lý, bổ sung hoặc làm rõ thêm như sau:

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày báo cáo thẩm tra dự thảo nghị quyết. (Ảnh: BÙI GIANG)

Dự thảo nghị quyết chưa phân định rõ vai trò của Viện kiểm sát nhân dân với tư cách là “nguyên đơn” - cơ quan tiến hành tố tụng trong vụ án dân sự công ích; chưa quy định rõ tư cách pháp lý của Viện kiểm sát nhân dân trong khởi kiện vụ án dân sự công ích nhằm bảo đảm chặt chẽ, thống nhất trong việc áp dụng, giải quyết vụ án.

Về các trường hợp Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp nêu rõ: Việc thí điểm giao Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích nhằm tạo cơ chế bảo vệ có hiệu quả lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm dễ bị tổn thương. Tuy nhiên, để tránh tình trạng “dân sự hóa” quan hệ hình sự, hành chính, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát, phân loại hành vi trước khi khởi kiện; đồng thời bổ sung nguyên tắc nhằm tránh việc dân sự hóa quan hệ hình sự, hành chính; làm rõ thêm căn cứ, điều kiện và phạm vi khởi kiện của Viện kiểm sát nhân dân để tránh lạm quyền hoặc can thiệp quá sâu vào hoạt động của các cơ quan, tổ chức khác.

Về nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân và các biện pháp kiểm tra, xác minh, thu thập thông tin, tài liệu, chứng cứ, đa số ý kiến trong Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cho rằng, để phù hợp với mục tiêu, yêu cầu của việc thí điểm, chỉ nên giao thẩm quyền cho Viện kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự công ích (nguyên đơn đặc thù) và quá trình tố tụng cần tuân thủ trình tự, thủ tục theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự. Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng, cần cân nhắc quy định một số thẩm quyền phù hợp cho Viện kiểm sát nhân dân khi kiểm tra, xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ nhằm bảo đảm hiệu lực, hiệu quả của quá trình tố tụng.

THU HẰNG