Đạo luật cho tương lai - trách nhiệm từ hôm nay

Trẻ em - thế hệ tương lai của đất nước. Ảnh: Thái Thành

Phiên họp thứ 50 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vừa qua đã thảo luận về Dự án Luật Dân số - một trong những đạo luật được kỳ vọng sẽ tạo bước ngoặt trong chiến lược phát triển con người Việt Nam giai đoạn mới.

Không chỉ là văn bản pháp lý thay thế Pháp lệnh Dân số 2003, dự án Luật lần này đã “chạm” đến những thách thức lớn của hiện tại, đó là tình trạng ngại kết hôn, ngại sinh con ở một bộ phận giới trẻ; tình trạng mất cân bằng giới tính và già hóa dân số nhanh.

Theo Bộ Y tế, mức sinh trung bình của Việt Nam năm 2024 chỉ còn 1,91 con/phụ nữ, riêng thành phố Hồ Chí Minh chỉ đạt 1,39 con - thấp nhất cả nước. Những con số tưởng chừng khô khan ấy nhưng lại ẩn chứa thông điệp: Giới trẻ ngày càng ngại kết hôn, ngại sinh con vì áp lực nhà ở, chi phí nuôi dạy con, cơ hội việc làm nhiều khó khăn...

Dự thảo Luật Dân số đã đưa ra nhiều chính sách tiến bộ nhằm khuyến khích phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ để duy trì mức sinh thay thế, như: Tăng thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai (phụ nữ nghỉ thêm một tháng, chồng nghỉ thêm 5 ngày), hỗ trợ tài chính cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội cho các cặp có hai con… Tuy nhiên, ngoại trừ chính sách về nhà ở xã hội, các hỗ trợ còn lại vẫn chỉ mang tính ngắn hạn, nếu không có chính sách đủ mạnh, mức sinh sẽ tiếp tục lao dốc.

Kinh nghiệm thực tiễn từ các quốc gia đang có mức sinh thấp cho thấy, tăng mức sinh là rất khó. Muốn người dân yên tâm sinh con, phải giải quyết tận gốc vấn đề dài hạn về nhà ở, giáo dục, y tế và môi trường làm việc... Do đó, khuyến sinh sẽ khó hiệu quả nếu không đồng thời giải quyết các vấn đề như chi phí nuôi dạy con, việc làm ổn định, nhà ở và bình đẳng giới...

Trong khi đó, Việt Nam đang bước nhanh vào giai đoạn già hóa dân số. Theo dự báo, đến năm 2038, 20% dân số Việt Nam sẽ trên 60 tuổi, nghĩa là chỉ trong 13 năm nữa, chúng ta sẽ đối diện với áp lực an sinh, y tế và thiếu hụt lao động... Đây là cảnh báo nghiêm túc cho các nhà hoạch định chính sách.

Ở tầm vĩ mô, chất lượng dân số không chỉ là vấn đề y tế mà còn liên quan chặt chẽ đến giáo dục, việc làm, bình đẳng giới, bảo vệ trẻ em và an sinh xã hội. Vì thế, chúng ta không còn thời gian nếu tiếp tục trì hoãn những chính sách mang tầm chiến lược cho vấn đề dân số!

Khám, tư vấn sức khỏe miễn phí cho người dân tại xã Quang Minh. Ảnh: Đỗ Tâm

Đáng mừng, Dự thảo Luật Dân số lần này đã có bước tiến khi quy định khám sức khỏe, tư vấn tiền hôn nhân; sàng lọc trước sinh và sơ sinh; truyền thông giáo dục về sức khỏe sinh sản và bình đẳng giới, một số cơ chế về tài chính hỗ trợ... Song, việc triển khai cũng cần tính đến điều kiện thực tế ở nhiều vùng sâu, vùng xa, dịch vụ y tế còn hạn chế, nhân lực thiếu và chi phí cao.

Chính sách dân số không thể tách rời phát triển kinh tế - xã hội. Muốn người dân “dám sinh”, Nhà nước phải tạo môi trường an toàn và thuận lợi để họ “an tâm sinh”. Do đó, điều quan trọng là phải đánh giá được tính khả thi và nguồn lực thực hiện các chính sách. Cân nhắc các cơ chế hỗ trợ tài chính và tăng cường mạng lưới y tế cơ sở, bảo đảm mọi công dân đều được tiếp cận bình đẳng.

Điều này cũng đặt ra yêu cầu có sự phối hợp chính sách giữa các bộ, ngành, như: Y tế, Nội vụ, Giáo dục... Nếu không có cơ chế điều phối thống nhất và nguồn lực thực hiện cụ thể, chính sách khuyến sinh khó trở thành hành động thực tế. Vì thế, Luật Dân số cần được đặt trong tổng thể với các luật về nhà ở, bảo hiểm xã hội, lao động, để hình thành một hệ sinh thái chính sách đồng bộ, chứ không dừng ở mức khuyến khích.

Đây là một đạo luật cho tương lai, nhưng đòi hỏi phải được hành động ngay từ hôm nay. Dự kiến, dự án Luật Dân số sẽ được trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ mười (tháng 10-2025). Mong rằng, luật có tính khả thi cao để chính sách chuyển hóa thành hành động, mang đến “cú hích” thay đổi chất lượng dân số Việt Nam.

Minh Thúy