Cú sốc nhập khẩu pin tại Mỹ trước bài toán rào cản Trung Quốc

Có sự cạnh tranh quyết liệt giữa Mỹ và Trung Quốc trong lĩnh vực năng lượng

Điều này đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ thương mại và chuỗi cung ứng công nghệ giữa hai cường quốc kinh tế lớn nhất thế giới. Theo phân tích dữ liệu hải quan, lượng nhập khẩu pin lithium-ion vào Mỹ đã giảm tới 36,2% chỉ trong ba tháng. Một con số biết nói, phản ánh tâm lý thận trọng bao trùm lên các nhà phát triển dự án năng lượng. Nguyên nhân cốt lõi của sự sụt giảm này bắt nguồn từ việc các lô hàng từ Trung Quốc giảm mạnh trong tháng 9, hệ quả trực tiếp từ những rào cản chính sách mới được dựng lên.

Với việc đạo luật "One Big Beautiful Bill" được thông qua vào tháng 7 và những động thái cứng rắn từ chính quyền Tổng thống Trump, các doanh nghiệp đang phải gấp rút điều chỉnh chiến lược để thích nghi với một thực tế mới: kỷ nguyên của pin giá rẻ từ Trung Quốc đang dần khép lại, nhường chỗ cho những toan tính về an ninh năng lượng và sự trỗi dậy của các đối tác đồng minh như Hàn Quốc.

Cú phanh gấp trước "bức tường lửa" thuế quan và định chế mới

Sự sụt giảm trong quý 3 không chỉ là một nốt trầm tạm thời mà là phản ứng tức thì của thị trường trước những thay đổi mang tính cấu trúc trong chính sách năng lượng của Hoa Kỳ. Tổng lượng pin nhập khẩu trong giai đoạn từ tháng 7 đến tháng 9 chỉ đạt 304.269 tấn, giảm hơn một phần ba so với quý trước đó. Đáng chú ý nhất là sự lao dốc của các lô hàng pin do Trung Quốc sản xuất trong tháng 9, với mức giảm lên tới 58% so với tháng 8.

Đây là minh chứng rõ ràng nhất cho thấy các nhà phát triển dự án tại Mỹ đang bắt đầu "cai" sự phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc, dù quốc gia này vẫn chiếm tới 80,7% tổng lượng pin lithium-ion nhập khẩu trong quý 3, tăng nhẹ so với mức 77% cùng kỳ năm ngoái. Sự thống trị về thị phần này, trớ trêu thay, lại chính là lý do khiến Washington hành động quyết liệt hơn bao giờ hết để tái cấu trúc chuỗi cung ứng.

Động lực chính đằng sau sự thay đổi dòng chảy thương mại này là các quy định ngặt nghèo của đạo luật "One Big Beautiful Bill". Theo đó, bắt đầu từ năm tới, các nhà phát triển dự án tại Mỹ sử dụng pin hoặc tế bào năng lượng mặt trời do các công ty Trung Quốc sản xuất sẽ dần bị loại khỏi danh sách nhận tín dụng thuế - một nguồn hỗ trợ tài chính sống còn đối với tính khả thi của các dự án năng lượng tái tạo.

Quy định còn siết chặt hơn khi tước quyền lợi của các thực thể Mỹ có hơn 25% vốn sở hữu bởi công ty Trung Quốc hoặc có mối liên hệ với các công ty bị liệt vào danh sách thực thể quân sự Trung Quốc. Trong bối cảnh đó, không ngạc nhiên khi dòng vốn và đơn hàng bắt đầu chuyển dịch. Hàn Quốc, với các ông lớn như LG Energy Solution và SK On, đã trở thành người hưởng lợi lớn nhất khi lượng nhập khẩu từ quốc gia này tăng vọt 151%. Nhật Bản, quê hương của Panasonic, cũng đang củng cố vị thế với 4,5% thị phần.

Bức tranh u ám của thị trường nhập khẩu pin còn trở nên tồi tệ hơn ở phân khúc xe điện (EV). Lượng nhập khẩu pin lithium-ion cho xe điện đã giảm 12% xuống còn 27.220 tấn, mức thấp nhất trong gần ba năm qua. Sự sụt giảm này không chỉ do yếu tố mùa vụ mà còn phản ánh những thay đổi trong chính sách vĩ mô của chính quyền Trump, người đã loại bỏ các ưu đãi thuế cho việc mua xe điện. Khi chiếc phao cứu sinh về tài chính bị rút bỏ, cùng với việc các nhà sản xuất ô tô đang chuyển hướng ra khỏi các mẫu xe chạy hoàn toàn bằng pin do nhu cầu chững lại, nhu cầu nhập khẩu pin cho lĩnh vực này đương nhiên chịu tác động tiêu cực kép.

Các nhà nhập khẩu pin cũng đang phải đối mặt với sự biến động thương mại đáng kể trong năm nay sau khi Tổng thống Trump áp đặt, rồi trì hoãn, và sau đó lại đe dọa các mức thuế quan mới đối với các đối tác thương mại châu Á. Trung Quốc, nhà sản xuất pin lớn nhất thế giới và là nhà xuất khẩu pin lưu trữ điện lớn nhất sang Mỹ, hiện đang phải đối mặt với mức thuế "tương hỗ" lên tới 47,5% cộng thêm các loại thuế khác, tạo ra một rào cản giá cả khổng lồ khó có thể vượt qua trong dài hạn.

Cơn khát năng lượng từ AI và cuộc đua giành giật nguồn cung hợp lệ

Mặc dù bức tranh tổng thể về nhập khẩu trong quý 3 có phần ảm đạm, nhưng nhu cầu cốt lõi đối với pin lưu trữ năng lượng tại Mỹ vẫn đang bùng nổ mạnh mẽ, được thúc đẩy bởi một động lực mới: Trí tuệ nhân tạo (AI) và các trung tâm dữ liệu. Bất chấp sự sụt giảm trong quý gần nhất, tổng lượng pin nhập khẩu vào Mỹ trong 9 tháng đầu năm 2025 vẫn đạt hơn 1,1 triệu tấn, tăng 46,6% so với cùng kỳ năm ngoái. Điều này cho thấy sự sụt giảm trong quý 3 mang tính chất điều chỉnh và thận trọng trước chính sách hơn là sự suy giảm về nhu cầu thực tế.

Sau một thập kỷ nhu cầu điện năng tương đối đi ngang, Mỹ đang bước vào giai đoạn tiêu thụ điện tăng vọt. Các hệ thống lưu trữ năng lượng (ESS) đang trở thành xương sống để đảm bảo sự ổn định cho lưới điện trước cơn khát năng lượng của các thuật toán AI. Theo công ty tư vấn ICF, nhu cầu năng lượng được thúc đẩy bởi AI và trung tâm dữ liệu dự kiến sẽ tăng 25% vào năm 2030 và lên tới 78% vào năm 2050.

Các nhà phát triển dự án đang chạy đua với thời gian để khai thác nhu cầu khổng lồ này. Theo BloombergNEF, dự kiến sẽ có kỷ lục 42,4 gigawatt-giờ dung lượng lưu trữ năng lượng được bổ sung vào năm 2025, tăng 8% so với năm trước. Tuy nhiên, họ đang mắc kẹt trong thế tiến thoái lưỡng nan. Một mặt, họ cần pin ngay lập tức để đáp ứng tiến độ xây dựng và tận dụng chi phí thấp từ nguồn cung Trung Quốc trước khi các lệnh cấm và thuế quan mới có hiệu lực hoàn toàn vào năm tới.

Điều này dẫn đến hiện tượng "mua gom" hoặc đẩy nhanh tiến độ nhập khẩu trong nửa đầu năm, phần nào giải thích cho sự tăng trưởng mạnh trong 9 tháng đầu năm dù quý 3 sụt giảm. Mặt khác, họ phải tính toán cho các dự án dài hạn để đảm bảo đủ điều kiện nhận tín dụng thuế, buộc họ phải tìm kiếm các nguồn cung thay thế đắt đỏ hơn hoặc chờ đợi năng lực sản xuất nội địa của Mỹ bắt kịp.

Dù năng lực sản xuất công nghệ năng lượng sạch của Mỹ đã tăng lên trong 5 năm qua nhờ sự mở rộng nhà máy của các đối tác Nhật Bản và Hàn Quốc, nhưng giới phân tích nhận định rằng nhập khẩu vẫn sẽ tiếp tục chiếm ưu thế trong ngắn hạn. Ngay cả khi thuế quan đối với pin lithium-ion phi xe điện từ Trung Quốc tăng lên 25% vào năm tới, sự chênh lệch về chi phí sản xuất và quy mô vẫn khiến pin Trung Quốc là lựa chọn kinh tế nhất cho các dự án không phụ thuộc vào trợ cấp chính phủ.

Isshu Kikuma, nhà phân tích lưu trữ của BloombergNEF, nhận định rằng phần lớn pin sử dụng trong các dự án lưu trữ bắt đầu hoạt động vào năm 2026 vẫn sẽ được nhập khẩu, chủ yếu từ Trung Quốc, do năng lực sản xuất trong nước vẫn còn hạn chế.

Tuy nhiên, tầm nhìn đến năm 2028 sẽ rất khác. Khi năng lực sản xuất nội địa và của các đồng minh tăng lên, hầu hết các dự án tại Mỹ dự kiến sẽ chuyển sang sử dụng các tế bào pin không phải của Trung Quốc để tiếp cận tối đa các ưu đãi thuế. Trong cuộc chơi mèo vờn chuột này, các nhà sản xuất pin và tấm pin mặt trời Trung Quốc cũng không ngồi yên.

Họ đang tìm mọi cách để duy trì sự hiện diện tại thị trường Mỹ, từ việc lách luật qua các nước thứ ba cho đến việc tìm kiếm các cấu trúc hợp tác mới để đủ điều kiện nhận tín dụng thuế, nhằm duy trì tính khả thi cho các dự án. Cuộc chiến giành thị phần pin tại Mỹ, vì thế, sẽ không chỉ dừng lại ở các con số nhập khẩu mà sẽ là cuộc đấu trí bền bỉ về chiến lược chuỗi cung ứng trong nhiều năm tới.

Bùi Tú