Cơ hội để văn hóa vùng miền đan quyện và phát triển

Dân ca quan họ Bắc Ninh đã trở thành nét văn hóa đặc sắc của vùng Kinh Bắc. Ảnh: Thư Hoàng.

Mở ra những cơ hội cho văn hóa phát triển

Việc sáp nhập các đơn vị hành chính, xét trên phương diện văn hóa, không chỉ đơn thuần là việc điều chỉnh ranh giới địa lý, mà còn mở ra cơ hội để tái thiết và nâng cao hiệu quả của các thiết chế văn hóa. Khi các địa phương hợp nhất, thay vì nguồn lực bị phân tán thì sẽ được tập trung để quy hoạch lại hệ thống thiết chế văn hóa... Điều này giúp thay thế các thiết chế văn hóa trước kia nhỏ lẻ, hoạt động cầm chừng do thiếu kinh phí, bằng những tổ hợp văn hóa quy mô lớn, nơi nghệ sĩ có không gian sáng tạo và người dân có cơ hội tiếp cận các hoạt động nghệ thuật chất lượng.

Đồng thời, sau sáp nhập có thể thu hút thêm đầu tư, góp phần khôi phục những di sản, giúp các loại hình nghệ thuật dân gian không chỉ còn là ký ức trong sách vở mà thực sự trở thành một phần của đời sống đương đại.

Về vấn đề này, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội khẳng định rằng, khi các vùng đất được quy hoạch bài bản hơn, nguồn lực được tập trung tốt hơn, thì bảo tồn văn hóa cũng có thể bước sang một trang mới.

Theo ông Sơn, việc sáp nhập đơn vị hành chính giúp tối ưu nguồn lực, đặc biệt là về đầu tư cho văn hóa. Thay vì mỗi địa phương phải gồng mình duy trì các thiết chế văn hóa riêng lẻ với nguồn lực hạn chế, việc hợp nhất sẽ tạo ra những trung tâm văn hóa mạnh hơn, chuyên nghiệp hơn, có khả năng tổ chức các hoạt động nghệ thuật, sáng tạo với quy mô lớn và chất lượng cao. Điều này không chỉ giúp bảo tồn di sản hiệu quả hơn mà còn thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp văn hóa – một động lực quan trọng của nền kinh tế tri thức.

Bên cạnh đó, khi các địa phương sáp nhập, sự giao thoa về phong tục, tập quán, lễ hội, di sản cũng trở nên sâu sắc hơn. Văn hóa không bị bó hẹp trong ranh giới hành chính mà được đặt trong một không gian rộng lớn hơn, nơi những giá trị đặc sắc của từng vùng miền có cơ hội gặp gỡ, bổ sung và làm giàu cho nhau. Đây chính là tiền đề quan trọng để xây dựng các thương hiệu văn hóa mang tầm quốc gia, thậm chí vươn ra quốc tế, từ đó tạo ra những sản phẩm du lịch, nghệ thuật có sức hấp dẫn mạnh mẽ.

Đồng quan điểm, nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Hương Giang cho rằng, sáp nhập, tinh gọn để phát triển là xu thế tất yếu của xã hội văn minh. Việc sáp nhập các đơn vị hành chính không làm mất đi bản sắc văn hóa gốc vùng miền như một số ý kiến lo lắng; ngược lại sẽ là cơ hội để các giá trị văn hóa vùng miền đan quyện, cùng nhau phát triển, đặc biệt là đầu tư công cho văn hóa sau khi sáp nhập.

Phát huy vai trò của chính quyền địa phương

Trước những thay đổi, bên cạnh những cơ hội mới thì cũng đi kèm với đó là những thách thức. Làm sao để bảo đảm mỗi địa phương dù không còn đơn vị hành chính độc lập nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng?

Theo các chuyên gia, để giải quyết bài toán này, cần có những chính sách cụ thể nhằm tôn vinh giá trị của từng vùng đất, đồng thời phát huy sức mạnh của sự kết nối và liên kết vùng. Trong đó, điều quan trọng nhất là phải thay đổi tư duy quản lý văn hóa trong bối cảnh mới.

Nếu trước đây, văn hóa được quản lý theo từng đơn vị hành chính nhỏ lẻ, thì nay cần một tầm nhìn dài hạn, một chiến lược phát triển mang tính liên vùng, liên ngành. Chính quyền địa phương không chỉ là người bảo tồn, mà còn phải trở thành những "nhà tổ chức", "người dẫn dắt", giúp văn hóa phát triển không chỉ bằng nguồn lực nhà nước mà còn thông qua sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp và những người làm sáng tạo.

Nhà nghiên cứu văn hóa Ngô Hương Giang cho rằng, chính quyền địa phương là cấp cơ sở trực tiếp quản lý văn hóa. Sau khi sáp nhập, vai trò của chính quyền địa phương càng được nâng tầm. Bởi vì sáp nhập địa hành chính không chỉ đơn thuần là giảm các khâu trung gian, mà còn là bước tạo ra nền tảng liên văn hóa các cấp.

Theo ông Giang, khi đã có liên xã trong sự thống nhất thì sẽ có liên văn hóa. Vì vậy việc quản lý văn hóa phải gắn liền với sự phát triển liên văn hóa ở các địa phương. Việc hướng đến xây dựng nền văn hóa cộng đồng không chỉ là quá trình đa dạng hóa các hình thức tổ chức văn hóa, mà còn tìm mối liên hệ giữa các yếu tố bản sắc địa phương. Chính quyền địa phương sau sáp nhập sẽ không chỉ dừng lại ở cấp quản lý cơ sở về văn hóa, mà sẽ được trao thêm nhiều đặc quyền để phát triển văn hóa như: công tác tham mưu, xây dựng đề án đầu tư và trực tiếp giám sát đầu tư... Văn hóa địa phương theo đó sẽ được chú trọng đầu tư, phát triển đúng trọng tâm, đúng trọng điểm và phù hợp với thực tiễn khách quan.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng, quan trọng hơn cả, chính quyền địa phương phải đóng vai trò là người truyền cảm hứng, khơi dậy niềm tự hào văn hóa trong mỗi người dân. Bởi suy cho cùng, văn hóa chỉ thực sự sống động khi có sự tham gia của cộng đồng. Nếu chính quyền lắng nghe, tạo điều kiện để người dân trở thành chủ thể của các hoạt động văn hóa, thì việc sáp nhập sẽ giúp văn hóa phát triển mạnh mẽ hơn, với quy mô lớn hơn, tác động sâu rộng hơn.

Phạm Sỹ