Chuyên gia kinh tế: Cần đổi mới chính sách ưu đãi đầu tư FDI

Thực trạng chuyển giao công nghệ từ doanh nghiệp FDI

Từ khi thực hiện chính sách mở cửa và hội nhập kinh tế, Việt Nam luôn được đánh giá là điểm đến hấp dẫn, an toàn của các nhà đầu tư nước ngoài. Chính phủ cũng luôn duy trì và cải thiện môi trường, chính sách để thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài, với mong muốn thông qua các dự án FDI, nền kinh tế sẽ nhanh chóng hội nhập với kinh tế thế giới, các doanh nghiệp trong nước sẽ học hỏi và bắt kịp về công nghệ với các đối tác FDI. Tuy nhiên, sự chuyển giao công nghệ qua các dự án FDI cũng như việc tiếp thu học hỏi, khai thác ứng dụng công nghệ còn rất hạn chế.

Thẳng thắn bày tỏ quan điểm, ông Nguyễn Hải Minh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Châu Âu tại Việt Nam (EuroCham) cho rằng, cần định hình một cách cụ thể về việc thế nào là chuyển giao công nghệ mà Việt Nam mong muốn.

“Không có nhà đầu tư FDI nào nói rằng sau khi đầu tư vào Việt Nam được 5 năm tôi sẽ chuyển giao toàn bộ công nghệ cho các doanh nghiệp Việt Nam làm. Cái đó gần như không có, mà chỉ có trường hợp những doanh nghiệp FDI muốn bán công nghệ xanh, hiện đại. Với trường hợp này, Nhà nước cần tạo cơ chế để việc chuyển giao được thực hiện một cách thuận lợi (thí dụ những quy định khắt khe về thuế hoặc quy định đăng ký hợp đồng chuyển giao là những điều không cần thiết). Chúng ta đang cần công nghệ của họ thì cơ chế chuyển giao phải thông thoáng, cơ chế cứ thắt chặt, làm khó thì không thể chuyển giao được. Nhà nước không cần quá điều tiết việc đó, việc chuyển giao nên để cho người bán và người mua tự thỏa thuận với nhau, vì không có một doanh nghiệp FDI nào muốn chuyển giao công nghệ nhưng lại vừa phải đóng thuế và mất thời gian đăng ký chuyển giao”, ông Minh cho hay.

Việc chuyển giao công nghệ qua các dự án FDI còn rất hạn chế

Thực tế cho thấy, các doanh nghiệp FDI thường tập trung nhiều vào khâu gia công, lắp ráp để tối ưu chi phí và thường mang theo nhà cung cấp từ nước họ sang Việt Nam - dẫn tới nhu cầu liên kết với doanh nghiệp trong nước và phát triển chuỗi cung ứng nội địa rất hạn chế. Do vậy, nhiều tập đoàn nước ngoài chưa thực sự hỗ trợ doanh nghiệp trong nước cũng như chia sẻ công nghệ cốt lõi cho đối tác Việt Nam, ông Dennis Quennet, Giám đốc Chương trình Phát triển kinh tế bền vững, Tổ chức Hợp tác quốc tế Đức (GIZ) tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam cần giải được bài toán doanh nghiệp FDI sẽ được lợi gì khi chuyển giao công nghệ lõi của mình.

Thiết kế chính sách ưu đãi đầu tư theo hướng có ràng buộc

Theo các chuyên gia, thời gian qua việc chuyển giao công nghệ của các doanh nghiệp FDI sang cho Việt Nam không được như mong đợi, nguyên nhân nằm ở chính sách và môi trường thu hút FDI chưa được thiết kế theo hướng khuyến khích và thúc đẩy các hoạt động chuyển giao công nghệ cũng như không kèm theo những điều kiện ràng buộc phù hợp – vì vậy, nhiều nhà đầu tư FDI đến Việt Nam chỉ để tận dụng các chính sách ưu đãi và hầu như không phải thực hiện các cam kết nào khác.

Theo TS Trần Toàn Thắng, Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính (Bộ Tài chính), năng lực hấp thụ công nghệ của các doanh nghiệp trong nước còn hạn chế, hệ thống chính sách ưu đãi đầu tư vẫn còn dàn trải, thiếu trọng tâm, chưa gắn với các điều kiện ràng buộc rõ ràng, dẫn đến hiệu quả lan tỏa từ FDI chưa đạt được như kỳ vọng.

“Cần cải tổ một cách toàn diện chính sách ưu đãi đầu tư theo hướng có mục tiêu, dựa trên hiệu quả và có điều kiện ràng buộc, chấm dứt ưu đãi dàn trải. Xây dựng khung ưu đãi mới, có chọn lọc, trong đó mức độ ưu đãi phụ thuộc vào kết quả thực hiện các cam kết của dự án FDI”, ông Thắng nhấn mạnh.

Ở góc độ khác, việc chuyển giao công nghệ cũng xuất phát từ vấn đề lợi ích và chi phí. Khi các doanh nghiệp FDI không nhìn thấy các lợi ích ròng có tính chất dài hạn, rõ ràng từ việc chuyển giao công nghệ thì họ sẽ không có động cơ để phải chia sẻ hiểu biết và chuyển giao công nghệ. Trong trường hợp này, các quy định có tính chất gây “áp lực” buộc chuyển giao công nghệ sẽ không thể giải quyết được vấn đề. Vì vậy, TS Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng cho rằng, thay vì “yêu cầu” doanh nghiệp FDI phải chuyển giao công nghệ mới phê duyệt đầu tư, chúng ta nên thiết kế chính sách ưu đãi có điều kiện, tự nguyện và minh bạch.

Cần thiết kế chính sách ưu đãi đầu tư FDI theo hướng có ràng buộc về chuyển giao công nghệ

Để có công nghệ hiện đại, chúng ta có thể đầu tư tài chính để mua, nhưng quan trọng là cần có nguồn nhân lực chất lượng cao để học hỏi được công nghệ, cải tiến và vận hành, làm chủ công nghệ vì công nghệ hiện đại cũng chỉ có thời điểm, theo thời gian sẽ trở nên lạc hậu trước những tiến bộ về khoa học-kỹ thuật. Vì vậy, cần tập trung tập trung phát triển, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao - cụ thể, nâng cấp hệ thống giáo dục nghề nghiệp, gắn kết với nhu cầu của doanh nghiệp; đào tạo chuyên gia trong ngành công nghệ cao; có chính sách khuyến khích và giữ chân nguồn nhân lực chất lượng cao để phục vụ đắc lực cho quá trình vận hành khoa học công nghệ.

Việt Nam cũng không nên trông chờ các doanh nghiệp FDI sẽ chuyển giao công nghệ, càng không nên hy vọng đó là công nghệ hiện đại vì chắc chắn rằng sẽ không có ai sẵn lòng chia sẻ những gì tốt nhất, những bí kíp công nghệ của họ cho đối tác, trừ khi điều đó giúp tối đa hóa lợi nhuận cho họ.

Nhà nước cần có chiến lược và nguồn lực đầu tư lớn cho phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia; có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận khoa học công nghệ hiện đại một cách hiệu quả để nâng cao năng lực và đủ khả năng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Trong kỷ nguyên mới, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là động lực mà còn là con đường duy nhất để đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững, hướng tới mục tiêu kiến tạo Việt Nam hùng cường trong kỷ nguyên số.

Lê Thanh/VOV.VN