Chính sách dân tộc trong giai đoạn chiến lược: Đặt đúng vai trò của cơ quan quản lý để tạo đột phá phát triển

XEM VIDEO:

Ở phần 2 của tọa đàm, các chuyên gia và đối tác quốc tế thống nhất rằng Bộ chuyên ngành quản lý nhà nước về công tác dân tộc cần được giao vai trò chủ trì, giữ vị trí đầu mối định hướng, phân bổ và giám sát thực thi Hợp phần 2 (phát triển KT-XH vùng đồng bào DTTS và miền núi). Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là bước khẳng định tầm nhìn chiến lược của Quốc hội và Chính phủ trong mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau”.

Những bước chuyển rất lớn ở vùng đồng bào DTTS và miền núi

Nghị quyết số 88 và Nghị quyết số 120 của Quốc hội đã quyết nghị Đề án Tổng thể và Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) riêng cho vùng DTTS và miền núi thực hiện trong 10 năm. Từ góc độ quan sát cá nhân, ông thấy sau 5 năm triển khai, quyết sách này đã tác động thế nào đến sự phát triển của vùng DTTS và miền núi?

TS. Hoàng Xuân Lương: Chương trình MTQG được Quốc hội thông qua với Nghị quyết 88 và 120 mang lại hiệu quả thiết thực vùng DTTS và miền núi trên mọi phương diện. Một là chúng ta tập trung rất cao cho tập huấn nâng cao năng lực với không phải chỉ có ngành dân tộc mà là toàn bộ hệ thống chính trị.

Thứ hai, với hợp phần về phát triển sản xuất, chúng ta đã nâng cao các mô hình kinh doanh, sản xuất hộ gia đình. Tại vùng đồng bào DTTS và miền núi 5 năm qua xuất hiện nhiều mô hình phát triển hệ sinh thái gắn với tộc người và du lịch. Mô hình này được các hộ kinh doanh, các nhóm hộ vùng DTTS và miền núi phát triển rất tốt với rất nhiều sản phẩm đạt chuẩn OCOP như cà phê, cao su, hạt tiêu, chuối... Nhiều hộ gia đình và người DTTS đã thoát nghèo và giàu lên từ những mô hình này.

Thứ ba như bà Phó đại diện UNICEF đã nói, đó là sự phân cấp, phân quyền. Chúng ta không quản lý nguồn vốn tập trung ở Trung ương mà phân cấp, giao quyền các nguồn vốn cho địa phương để phát huy sức sáng tạo, tính chủ động của từng vùng trong việc sắp xếp và triển khai thực hiện kế hoạch. Việc phân cấp, phân quyền mang lại hiệu quả rất tốt.

Cuối cùng là chương trình cập nhật về viễn thông. Các trạm phát sóng được xây dựng đến tận xã và bưu điện văn hóa xã trở thành nơi giúp bà con tiếp nhận các thông tin trên toàn quốc. Tôi đi tới nhiều vùng sâu, vùng xa và nhận thấy có khoảng 67% người DTTS sử dụng điện thoại thông minh để tiếp cận internet, cập nhật thông tin. Họ biết hàng hóa sản xuất thế nào, bán ở đâu rồi kết nối, kê khai, sử dụng dịch vụ công ra sao. Đây là bước chuyển rất lớn trong ứng dụng công nghệ thông tin của đồng bào DTTS. Tôi cho đó là những tiến bộ rõ rệt nhất.

TS. Hoàng Xuân Lương, nguyên Thứ trưởng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc (nay là Bộ Dân tộc và Tôn giáo).

Tích hợp Chương trình MTQG là chủ trương đúng đắn

Hiện Chính phủ đã thống nhất đề xuất tích hợp 3 Chương trình MTQG giai đoạn 2021-2025 thành một Chương trình MTQG chung cho giai đoạn 2026-2035. Ông đánh giá thế nào về chủ trương tích hợp này đối với việc thực hiện chính sách dân tộc trong giai đoạn hiện nay?

TS. Hoàng Xuân Lương: Việc Chính phủ có chủ trương tích hợp 3 Chương trình MTQG thành 1 Chương trình để tập trung nguồn lực tốt hơn cho những vùng đặc biệt khó khăn là chủ trương hết sức đúng đắn.

Tuy nhiên tôi thấy có hai bài toán ở tầm vĩ mô cần tập trung xử lý. Thứ nhất, khi nhập 3 Chương trình thành 1, phải phân biệt được các chương trình được nhiều bộ, ngành quản lý, xử lý từng hạng mục ra sao. Đơn cử như chương trình phát triển giao thông, phải xác định được ở vùng dân tộc, miền núi, vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa… thì chương trình làm giao thông đến xã, liên xã, vùng chuyên canh sản xuất… còn thôn bản thì thế nào? Nhà nước phải làm rõ, cũng giống như chương trình phát triển điện lực hay viễn thông.

Thứ hai là phải quán triệt và thực hiện thật tốt quan điểm của Đảng, Nhà nước ta hiện nay. Đấy là phân cấp, giao quyền triệt để cho các địa phương, làm rõ giữa các bộ, ngành trong thực hiện chương trình MTQG, rồi giữa các địa phương với nhau, phạm vi trách nhiệm đến đâu...

Chương trình MTQG thúc đẩy sự phát triển bền vững, bao trùm

UNICEF là đối tác quốc tế đã có nhiều sự hợp tác, hỗ trợ Việt Nam, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, bao trùm, bình đẳng và không để ai bị bỏ lại phía sau. Theo bà, việc thúc đẩy phát triển bao trùm và bảo vệ quyền của cộng đồng DTTS Việt Nam trong Chương trình MTQG được thể hiện thế nào?

Bà Michaela Bauer - Phó Trưởng Đại diện UNICEF tại Việt Nam: Tôi chia sẻ quan điểm của chúng tôi về cách thức Chương trình MTQG thúc đẩy sự phát triển bền vững, bao trùm và thúc đẩy việc bảo vệ quyền của người dân tộc thiểu số.

Cam kết chính sách và nền tảng pháp lý vững chắc: Chương trình MTQG là minh chứng cho ý chí chính trị mạnh mẽ của Việt Nam trong việc giảm nghèo, thu hẹp sự chênh lệch khu vực và thúc đẩy công bằng xã hội cho các DTTS. Khung pháp lý và chiến lược của chương trình được thiết kế để trao quyền cho chính quyền địa phương và cộng đồng, đảm bảo rằng sự phát triển không chỉ từ trên xuống mà còn hướng đến cộng đồng. Điều này rất quan trọng để giải quyết bản chất phức tạp, đa chiều của nghèo đói, đặc biệt là ở phụ nữ, trẻ em và người già dân tộc thiểu số.

Đầu tư tích hợp phát triển con người: Phát triển bền vững cần đầu tư tích hợp vào phát triển con người. Điều này đòi hỏi hành động phối hợp giữa các lĩnh vực như y tế, dinh dưỡng, nhà ở, nước và vệ sinh, giáo dục và bảo vệ trẻ em - để tiến bộ trong một lĩnh vực củng cố những thành tựu trong các lĩnh vực khác.

Việc tập trung vào các chương trình tích hợp cũng được hỗ trợ bởi các nghị quyết mang tính bước ngoặt gần đây và có thể được củng cố cùng với Chương trình mục tiêu quốc gia. Ví dụ, tăng cường sức khỏe bà mẹ và trẻ em cho trẻ sơ sinh ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa; mở rộng khả năng tiếp cận giáo dục mầm non và kiểm tra sức khỏe miễn phí; cải thiện dinh dưỡng thông qua bữa ăn học đường; và đảm bảo các dịch vụ y tế đáp ứng cho thanh thiếu niên cũng như xây dựng kỹ năng cho trẻ em gái để ngăn ngừa tảo hôn - tất cả các lĩnh vực này đều gắn kết với nhau và cần được ưu tiên.

Phát huy phương pháp tiếp cận bao trùm, đáp ứng giới và thích ứng với biến đổi khí hậu: Chương trình MTQG giai đoạn 2 thể hiện rõ ràng các chiến lược bao trùm, đáp ứng giới và thích ứng với khí hậu. Những cách tiếp cận này rất cần thiết để đảm bảo rằng tất cả công dân – không phân biệt dân tộc, giới tính hay khả năng đều được hưởng lợi công bằng từ sự phát triển của Việt Nam. Chương trình phù hợp với các Mục tiêu Phát triển Bền vững và nguyên tắc "không để ai bị bỏ lại phía sau", bằng cách hướng đến hỗ trợ cho những người có nhu cầu nhất và đảm bảo rằng phụ nữ, trẻ em, người già và người khuyết tật dân tộc thiểu số không bị bỏ qua.

Hơn nữa, như chúng ta đã thấy trong mùa bão lũ này, việc lồng ghép công tác phòng chống thiên tai và khả năng chống chịu với khí hậu vào tất cả các chương trình phát triển là điều cần thiết để đảm bảo rằng những thành tựu phát triển khó đạt được không bị xóa sổ bởi các cơn bão mạnh và thảm họa mà Việt Nam đang phải đối mặt với một cách không cân xứng.

Đảm bảo công bằng trong phân bổ nguồn lực và kết quả có thể đo lường được: Chương trình cần vận hành lăng kính công bằng trong phân bổ nguồn lực, đảm bảo rằng các tỉnh và cộng đồng có mức độ thiếu thốn cao nhất nhận được hỗ trợ lớn hơn theo tỷ lệ. Việt Nam cũng nên đặt ra các mục tiêu có thể đo lường được trên các lĩnh vực xã hội chính, với việc thu thập dữ liệu có hệ thống được phân tách theo dân tộc, giới tính và vị trí. Việc tập trung vào trách nhiệm giải trình là rất quan trọng để theo dõi tiến độ và đảm bảo rằng không có nhóm nào bị bỏ lại phía sau.

Trao quyền cho cộng đồng địa phương và phân quyền: Một thế mạnh chính của Chương trình MTQG là nhấn mạnh vào phân cấp và tự chủ địa phương. Điều này có thể được củng cố hơn nữa trong giai đoạn 2. Bằng cách trao quyền cho các xã, thôn, bản lập kế hoạch, thực hiện và giám sát các hoạt động phát triển, chương trình đảm bảo rằng các giải pháp phù hợp với thực tế địa phương.

Thúc đẩy quyền và đối thoại xã hội: Chương trình MTQG thúc đẩy quyền của người dân tộc thiểu số bằng cách đưa tiếng nói của cộng đồng vào các quá trình lập kế hoạch và giám sát. Điều này hỗ trợ bảo tồn văn hóa, sinh kế bền vững và các sáng kiến kinh tế do phụ nữ lãnh đạo và trao quyền cho trẻ em gái như một phần của chương trình nghị sự phát triển toàn diện, dựa trên quyền. Cũng nên xem xét các cơ chế phù hợp để tăng cường vai trò của các thôn/bản, đặc biệt là trong việc xác định nhu cầu, tổ chức các hoạt động quy mô nhỏ và giám sát để đảm bảo khả năng tiếp cận, đại diện và phù hợp với văn hóa.

Quan hệ đối tác chiến lược và đổi mới sáng tạo: Phù hợp với các nghị quyết mang tính bước ngoặt gần đây về phát triển khu vực tư nhân (Nghị quyết 68) và về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số (Nghị quyết 57), Chương trình MTQG có cơ hội tăng cường sự tham gia với khu vực tư nhân để thúc đẩy khoa học và công nghệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Thông qua đó, chương trình có thể mở ra những động lực mới cho sự phát triển và khả năng phục hồi ở các vùng dân tộc thiểu số. Quan hệ đối tác đa dạng - bao gồm chính phủ, khu vực tư nhân, các tổ chức quốc tế và tổ chức xã hội, có thể mang lại đầu tư, công nghệ và kỹ năng bổ sung giúp thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội ngoài vòng đời của chương trình.

Vừ A Ly, dân tộc Mông, sinh sống tại bản Hang Trùng, xã Vân Hồ, tỉnh Sơn La.

Cho đến nay, đời sống người dân ở khu vực đồng bào DTTS, miền núi đã được cải thiện, nhưng vẫn còn không ít khó khăn. Bạn có thể chia sẻ những vấn đề còn tồn tại ở cộng đồng của bạn?

Vừ A Ly: Thông qua một số chính sách, các chương trình triển khai đặc biệt là chương trình MTQG thì đời sống của bà con đã được nâng cao rất là nhiều. Tuy nhiên, về thực tế là một người sống trong cộng đồng, tôi vẫn thấy còn các vấn đề tồn tại. Thứ nhất là kinh tế còn chưa phát triển mạnh, các doanh nghiệp nhỏ lẻ hay hộ kinh doanh chưa theo kịp xã hội, nhất là các chương trình chuyển đổi số để có thể tiếp cận được với thị trường tốt hơn.

Một yếu tố cấp thiết nữa là nhiều làng bản ở sâu trong núi còn thiếu kiến thức về phòng chống thiên tai, bão lũ. Tôi rất mong thời gian tới, Nhà nước có những chính sách hỗ trợ để bà con di dời sang khu an toàn hơn, tránh được thiệt hại do bão lũ gây ra.

Thứ ba là các bạn thanh niên ở trên vùng cao hiện nay còn có tư tưởng khi học hết lớp 12 sẽ không học tiếp, mà tới các khu công nghiệp làm việc. Xét về mặt kinh tế trước mắt có thể tốt, nhưng về lâu dài thì không phải. Tôi mong muốn Đảng và Nhà nước có những chính sách, có thêm chương trình đào tạo để thanh niên tiếp cận và phát huy kiến thức, phát triển kinh tế từ chính quê hương mình, đấy mới là cách phát triển bền vững.

Quản lý nhà nước về dân tộc có đặc điểm riêng biệt

Ông đánh giá ra sao về tính độc lập của chính sách dân tộc và vai trò của cơ quan quản lý Nhà nước về công tác dân tộc trong thực hiện Chương trình MTQG giai đoạn mới?

TS. Hoàng Xuân Lương: Quản lý nhà nước về dân tộc có đặc điểm riêng biệt so với với quản lý nhà nước ở các bộ, ngành khác. Các bộ, ngành của chúng ta quản lý theo lĩnh vực, còn Bộ Dân tộc và Tôn giáo là quản lý về tộc người, quản lý con người đặc thù thuộc các dân tộc thiểu số - nghĩa là quản lý đa lĩnh vực. Do đó, việc cần thiết phải có một bộ máy quản lý nhà nước để thực hiện chính sách dân tộc là hoàn toàn khách quan, không thay thế được.

Vấn đề còn lại là khi nhập 3 chương trình làm 1 thì phân chia hợp phần ra sao, để các bộ liên quan phối hợp tốt với Bộ Dân tộc và Tôn giáo theo quan điểm mà Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thống nhất là tập trung nguồn lực cho vùng đồng bào DTTS và miền núi.

Tọa đàm trực tuyến với chủ đề: “Phát huy vai trò quản lý Nhà nước về công tác dân tộc trong thực hiện Chương trình MTQG”.

Cơ chế đặc thù cho Chương trình MTQG tích hợp nói chung và hợp phần hai về phát triển KT-XH vùng đồng bào DTTS và miền núi của Việt Nam nói riêng, không đơn thuần là câu chuyện kỹ thuật quản lý mà là sự thể hiện rõ ràng về quyết sách chiến lược của Đảng, Nhà nước Việt Nam đối với vùng đồng bào DTTS và miền núi. Bà có quan điểm như thế nào về vấn đề này?

Bà Michaela Bauer: UNICEF coi Chương trình MTQG tích hợp không chỉ đơn thuần là một hoạt động kỹ thuật hay hành chính, mà là một biểu hiện mạnh mẽ của tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước về phát triển quốc gia bao trùm. Việc tích hợp chương trình mang lại cơ hội lớn để giải quyết sự phân mảnh và tăng sức mạnh tổng hợp và hiệu quả. Thiết kế và thực hiện chương trình mới phản ánh cam kết rõ ràng trong việc giảm nghèo, thu hẹp chênh lệch khu vực và thúc đẩy công bằng xã hội cho các mục tiêu dân tộc thiểu số là trọng tâm trong khát vọng dài hạn của Việt Nam và các Mục tiêu Phát triển Bền vững.

Các cơ chế được đưa vào chương trình - đặc biệt là trong hợp phần thứ hai - thể hiện một số quyết định chiến lược quan trọng:

Trao quyền cho chính quyền địa phương: Chương trình nhấn mạnh phân cấp, trao quyền tự chủ lớn hơn cho xã, thôn, bản. Điều này cho phép cộng đồng địa phương lập kế hoạch, thực hiện và giám sát các hoạt động phát triển phù hợp với nhu cầu và thực tế riêng của họ. Sự phân cấp như vậy không chỉ là một điều chỉnh kỹ thuật, mà còn là một động thái chiến lược để thúc đẩy quyền sở hữu, trách nhiệm giải trình và đổi mới ở cấp cơ sở.

Cách tiếp cận tích hợp, đa ngành: Chương trình nhận ra rằng nghèo đói và loại trừ là đa chiều. Bằng cách tích hợp các khoản đầu tư trong các lĩnh vực - giáo dục, y tế, dinh dưỡng, nước và vệ sinh, sinh kế và an sinh xã hội - chương trình nhằm xây dựng nguồn nhân lực cho tương lai. Cách tiếp cận toàn diện này là một chiến lược có chủ ý để đảm bảo rằng tiến bộ trong một lĩnh vực củng cố lợi ích trong các lĩnh vực khác.

Công bằng và phân bổ nguồn lực có mục tiêu: Chương trình vận hành lăng kính công bằng, hướng nguồn lực đến các tỉnh và cộng đồng có mức độ thiếu thốn cao nhất. Điều này đảm bảo rằng sự hỗ trợ không được dàn trải mỏng mà tập trung ở những nơi có thể có tác động lớn nhất. Mục tiêu như vậy là một lựa chọn chiến lược để tối đa hóa hiệu quả đầu tư công và đảm bảo rằng không ai bị bỏ lại phía sau.

Phát triển dựa trên quyền và bao trùm: Các cơ chế của chương trình cũng phản ánh cách tiếp cận dựa trên quyền. Bằng cách đưa sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là tiếng nói của phụ nữ, thanh niên và dân tộc thiểu số, trong việc lập kế hoạch và giám sát, chương trình đề cao nguyên tắc phát triển phải bao trùm và đáp ứng những người mà chương trình phục vụ. Đây không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật, mà còn là một sự khẳng định chiến lược về quyền của tất cả công dân.

Đổi mới và quan hệ đối tác chiến lược: Chương trình nhấn mạnh vào việc tận dụng quan hệ đối tác khoa học, công nghệ và khu vực tư nhân báo hiệu một chiến lược hướng tới tương lai. Bằng cách thúc đẩy đổi mới và thu hút sự tham gia của một liên minh rộng lớn các bên liên quan, chương trình nhằm mở ra các động lực tăng trưởng và khả năng phục hồi mới ở các khu vực dân tộc thiểu số. Đây là một phản ứng chiến lược đối với những thách thức và cơ hội đang phát triển của thế kỷ 21.

Là người DTTS, sinh sống tại địa bàn vùng đồng bào DTTS, vùng khó khăn, bạn mong muốn điều gì cho cộng đồng mình khi Chương trình MTQG được triển khai ở giai đoạn mới?

Vừ A Ly: Trong giai đoạn mới, tôi rất mong muốn các chương trình, chính sách của Nhà nước tiếp tục nhân rộng và tiếp cận nhiều hơn các đồng bào vùng sâu, vùng xa. Tôi đặc biệt kỳ vọng vào việc bà con giữ vững tinh thần tự chủ và tích cực tham gia vào các chương trình triển khai. Vì tôi cho rằng, một chính sách chỉ phát huy hiệu quả khi người dân địa phương phải nhận thấy đó là cơ hội phát triển.

Tôi cũng mong bà con tiếp tục tích cực tham gia các lớp đào tạo về kỹ năng, kiến thức để phát triển kinh tế và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

Thanh niên trong bản nơi bạn sinh sống hiện thiếu điều gì nhất để phát triển: nghề nghiệp, vốn, hay kỹ năng?

Vừ A Ly: Thực tế thanh niên miền núi cũng có đam mê và khát khao để phát triển. Tôi nghĩ cái họ thiếu chính là kiến thức nên cần tăng cường những lớp tập huấn để trang bị kỹ năng cho họ. Tôi mong muốn có thêm những sân chơi giữa các nhóm cộng đồng thanh niên DTTS trên cả nước để cùng nhau học hỏi. Tôi cũng hy vọng sẽ có quỹ phát triển dành riêng cho thanh niên khởi nghiệp, giúp thanh niên mạnh dạn, tự tin hơn để lập nghiệp.

Thái An

Phạm Thị Thanh Huyền

Lê Anh Dũng

Xuân Minh

Nguyễn Đức

Đinh Tuấn

Huy Phúc