Cấp bách ứng phó với ô nhiễm không khí

Hà Nội đã triển khai thêm các tuyến xe buýt điện nhằm giảm thiểu khí thải nhà kính ra môi trường

Những tác nhân gây ô nhiễm không khí

Việt Nam nằm trong số những quốc gia có mức độ ô nhiễm không khí cao nhất thế giới. Nhiều thời điểm, chỉ số chất lượng không khí ở Hà Nội đã vượt ngưỡng nguy hại. Nguyên nhân chính của ô nhiễm không khí là từ hoạt động công nghiệp, phương tiện giao thông, hệ thống tòa nhà và khu dân cư tiêu thụ nhiều năng lượng. Tình trạng kẹt xe kéo dài ở các TP lớn càng làm gia tăng ô nhiễm, đặc biệt là khí CO2. Việc khí thải tích tụ khi kẹt xe gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng không khí, ảnh hưởng đến sức khỏe của người dân.

PGS.TS Phạm Hữu Tuyến, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu các nguồn động lực và phương tiện tự hành, Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết, hiện nay phần lớn phương tiện giao thông ở Việt Nam vẫn sử dụng động cơ đốt trong phát sinh nhiều khí độc hại như: Nox (thành phần gây ra ô nhiễm môi trường), bụi mịn PM (là các phân tử vô cơ hoặc hữu cơ bay lơ lửng trong không khí, thường có nguồn gốc từ khói bụi). Dù các chất này chỉ chiếm phần nhỏ trong thể tích khí xả, nhưng do số lượng phương tiện lớn nên lượng phát thải thực tế lại rất đáng kể. Đặc biệt, xe chạy dầu diesel là nguồn phát thải chính của NOx và PM, gây ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường và sức khỏe con người.

“Bên cạnh ô nhiễm từ bên ngoài, lượng khí thải phát sinh trong không gian làm việc như từ máy tính, máy in, máy lạnh hay các thiết bị điện tử cũng góp phần tăng phát thải nhà kính mà chúng ta thường bỏ qua. Hệ thống điều hòa vận hành liên tục tạo ra lượng nhiệt làm nóng môi trường bên ngoài, gia tăng hiệu ứng nhà kính” - PGS.TS Phạm Hữu Tuyến đánh giá.

Để cải thiện chất lượng không khí, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang soạn dự thảo lộ trình áp dụng quy chuẩn quốc gia về chuẩn khí thải xe máy, ôtô. Theo dự thảo, ô tô sản xuất trong giai đoạn 2017-2021 phải đạt tiêu chuẩn khí thải mức 3 (tương đương chuẩn Euro 3) từ đầu năm 2026, và mức Euro 4 khi lưu thông tại Hà Nội, TP Hồ Chí MInh từ 2027. Xe sản xuất từ 2022 phải đạt chuẩn Euro 4 ngay đầu năm sau, và Euro 5 vào 2028 khi lưu thông ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, còn địa phương khác sau đó 4 năm.

Đồng bộ các giải pháp

Để ứng phó với tình hình ô nhiễm không khí, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với các Bộ, ngành và địa phương xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm không khí giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn đến 2045. Bộ cũng đang dự thảo Đề án thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia về khắc phục ô nhiễm, tập trung vào Vùng Thủ đô và hình thành mạng lưới kết nối, chia sẻ thông tin, tổng hợp hàng tuần để báo cáo Thủ tướng. Ngoài ra, một số nhiệm vụ cấp bách từ cuối 2025 đến 2026, đặc biệt trong giai đoạn ô nhiễm từ tháng 11 đến tháng 4, cũng được Bộ xây dựng nhằm khắc phục tình trạng ô nhiễm không khí tại khu vực TP Hà Nội.

Về phía Hà Nội, Phó trưởng phòng Quản lý môi trường, Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Hà Nội Lưu Thanh Chi cho biết, để kiểm soát các nguồn thải từ giao thông, Sở đang trình HĐND TP những cơ chế chính sách về chuyển đổi phương tiện giao thông từ nhiên liệu hóa thạch sang phương tiện thân thiện với môi trường.

Liên quan đến vấn đề này, Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam Hoàng Dương Tùng cho biết, ô nhiễm không khí là vấn đề khó nhìn thấy và khó kiểm soát, vì vậy, việc áp dụng công nghệ số để giám sát và kiểm soát từng nguồn phát thải là giải pháp thiết yếu. Điển hình như việc điện hóa phương tiện giao thông, kết hợp với việc xây dựng hệ thống trạm sạc/đổi pin, là một giải pháp trực tiếp giảm thiểu khí thải từ ống xả. Bên cạnh đó, các công nghệ như hệ thống chẩn đoán trên xe hay các thiết bị đo từ xa có thể giúp kiểm tra chất lượng khí thải của xe đang lưu hành. Việc sử dụng camera nhận dạng biển số xe và GPS cũng giúp các cơ quan quản lý kiểm soát hiệu quả hơn các phương tiện gây ô nhiễm.

“Việc ứng dụng công nghệ số còn giúp nâng cao năng lực quan trắc và giám sát chất lượng không khí. Các trạm quan trắc tự động, kết hợp với hệ thống dự báo chất lượng không khí, sẽ cung cấp thông tin chính xác và kịp thời cho cơ quan quản lý và người dân. Điều này không chỉ giúp người dân chủ động bảo vệ sức khỏe mà còn là cơ sở dữ liệu quan trọng để xây dựng các chính sách hiệu quả. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để xây dựng mô hình cảnh báo sớm dựa trên dữ liệu quan trắc, cùng với hệ thống thông tin địa lý (GIS) giúp xác định và kiểm soát các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm, từ đó đưa ra các biện pháp can thiệp kịp thời” - ông Hoàng Dương Tùng khẳng định.

Theo TS Nguyễn Hữu Lương, Viện Dầu khí Việt Nam, tại các TP lớn trên thế giới như: London, Bắc Kinh, New Delhi, giao thông vận tải chiếm 50-70% tổng phát thải không khí, trong đó, xe diesel đóng góp tới 90% lượng NOx và bụi mịn PM2.5. Hiện nay, các quốc gia phát triển đã áp dụng công nghệ SCR kết hợp DEF (là một chất lỏng không màu, không độc hại sử dụng trong các phương tiện chạy bằng động cơ diesel được trang bị hệ thống khử xúc tác chọn lọc (SCR) ), để giảm 95% NOx và 30-50% bụi mịn, đồng thời tiết kiệm 3-6% nhiên liệu. Vì vậy, Việt Nam cần nhanh chóng chuẩn hóa chất lượng DEF, siết tiêu chuẩn khí thải, loại bỏ phương tiện cũ, đồng thời, phát triển thị trường dung dịch xử lý khí thải để hiện thực hóa mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050…

Trình bày giải pháp ở góc độ kỹ thuật, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và ứng dụng PVFCCo Trần Vĩnh Lộc cho biết, công nghệ SCR sử dụng dung dịch DEF gồm 32,5% urê và 67,5% nước khử khoáng. Khi được phun vào bộ xúc tác, DEF giúp chuyển hóa tới 90% lượng NOx thành nitơ và hơi nước, hai chất hoàn toàn vô hại. “Việc áp dụng công nghệ này không chỉ giảm đáng kể phát thải độc hại, mà còn tăng hiệu suất động cơ, tiết kiệm nhiên liệu và kéo dài tuổi thọ thiết bị. Tuy nhiên, chất lượng dung dịch đóng vai trò then chốt nên nếu sử dụng sản phẩm kém chất lượng, hệ thống SCR có thể hư hỏng, làm xe không đạt tiêu chuẩn khí thải và gây thiệt hại kinh tế lớn” - ông Trần Vĩnh Lộc chia sẻ.

Triệu Tâm