Cần nhưng chưa đủ

Việt Nam đang đối mặt với mức sinh thấp. Theo Tổng cục Thống kê, dân số Việt Nam năm 2024 ước đạt 101,3 triệu người. Cũng trong năm 2024, tỷ lệ sinh thấp nhất trong lịch sử: 1,91 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) và có xu hướng tiếp tục giảm.

Đây không chỉ là những con số thống kê khô khan mà mang tính cảnh báo. Bởi, nếu không có biện pháp thích hợp thì chỉ trong vòng 10 năm nữa, Việt Nam sẽ chính thức bước vào giai đoạn dân số già, đối mặt với nguy cơ thiếu hụt lao động trong tương lai. Bên cạnh đó, đây là dấu hiệu cho thấy những thay đổi sâu sắc trong xã hội. Sự gia tăng xu hướng “lười yêu, ngại cưới, sợ sinh con” trong giới trẻ tạo nên tình trạng này. Họ không chỉ lo ngại về áp lực tài chính, chi phí nuôi con, mà còn phải đối mặt với sự căng thẳng từ công việc, sự nghiệp và những kỳ vọng xã hội.

Đề xuất của Bộ Y tế về việc tăng thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng cho lao động nữ sinh con thứ hai, và trước đó chính sách không kỷ luật người sinh con thứ ba của Bộ Chính trị, đánh dấu một bước đi quan trọng trong nỗ lực khuyến sinh của Việt Nam. Tuy nhiên, nếu xét về tổng thể, những biện pháp như vậy chưa đủ mạnh để đảo ngược xu hướng giảm sinh. Vì vấn đề không chỉ đơn giản là thiếu thời gian nghỉ ngơi, mà còn là vấn đề tài chính, nhà ở, công việc và chăm sóc con cái.

Trong bối cảnh chi phí sinh hoạt ngày càng gia tăng, việc giải quyết bài toán nhà ở cho gia đình trẻ là một thách thức lớn. Nhiều cặp vợ chồng trẻ, đặc biệt ở các thành phố lớn, mức thu nhập không đủ để họ ổn định cuộc sống và nuôi dạy con cái, nên việc sinh con thứ hai không phải là một lựa chọn trong tầm tay của họ.

Ngoài ra, sự bất bình đẳng giới trong công việc và gia đình cũng là một yếu tố ảnh hưởng lớn đến quyết định sinh con. Phụ nữ không chỉ phải gánh vác công việc, mà còn phải chăm lo cho gia đình, đặc biệt là sau sinh. Việc thiếu sự chia sẻ trách nhiệm chăm sóc con cái từ phía nam giới tạo ra gánh nặng lớn đối với phụ nữ. Vì vậy, đề xuất tăng thời gian nghỉ thai sản cho phụ nữ là cần thiết, nhưng nếu không có các biện pháp hỗ trợ tương đương cho nam giới, chẳng hạn như cho phép người chồng nghỉ thêm thời gian để cùng vợ chăm sóc con, thì chính sách này sẽ chỉ đạt hiệu quả hạn chế.

Điều đáng lo ngại hơn, không phải chỉ một số ít phụ nữ ngại sinh con, mà thực tế một bộ phận giới trẻ đang ngày càng trở nên hoài nghi về việc lập gia đình và có con. Họ không còn nhìn nhận việc kết hôn và sinh con như một thiên chức thiêng liêng hay trách nhiệm xã hội nữa, mà coi đó là một gánh nặng, một sự hy sinh quá lớn mà họ không sẵn sàng đánh đổi. Họ ưu tiên sự nghiệp, cá nhân, và tự do, không muốn bị bó hẹp trong những khuôn khổ của hôn nhân và gia đình. Chính vì vậy, ngay cả những chính sách hỗ trợ sinh con tốt nhất cũng chưa thể lập tức thay đổi được cách nghĩ của những người trẻ này nếu không có một sự thay đổi sâu sắc về mặt nhận thức xã hội.

Chúng ta cần nhìn nhận rằng, việc khuyến sinh không chỉ là một chiến dịch mang tính ngắn hạn mà phải là một chiến lược lâu dài và toàn diện, trong đó phải thay đổi được tư duy về gia đình, con cái và trách nhiệm. Cần có những chính sách nhằm giảm bớt gánh nặng cho phụ nữ trong việc nuôi dạy con cái, đồng thời khuyến khích sự tham gia bình đẳng của nam giới. Ngoài việc cải thiện chế độ thai sản, cần phải chú trọng tới những yếu tố tác động mạnh mẽ hơn như thu nhập, điều kiện sống, thời gian làm việc linh hoạt và hỗ trợ về chăm sóc trẻ em.

Không thể để chính sách khuyến sinh chỉ dừng lại ở những con số, những quy định về thời gian nghỉ thai sản hay hỗ trợ nhà ở. Điều quan trọng là phải xây dựng một môi trường xã hội tích cực, trong đó con cái không còn là gánh nặng mà là niềm vui, là sự đầu tư cho tương lai. Các chính sách cần phải tạo ra sự thay đổi thực sự trong cuộc sống của các gia đình trẻ, giúp họ có đủ điều kiện và niềm tin để sinh con, nuôi dạy con cái trong một môi trường đầy đủ và ổn định.

Xuân Dung