Các nước siết chặt việc trẻ sử dụng mạng xã hội

Hà Lan siết quy định dùng mạng xã hội với trẻ emKhi điện thoại thông minh trở nên phổ biến, việc sử dụng mạng xã hội của thanh thiếu niên đang dần trở nên mất kiểm soát. Các nền tảng mạng xã hội này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển não bộ của trẻ em và thanh thiếu niên, gây ra những tác động lâu dài đến nhận thức và hành vi của họ. Các chính phủ cũng đặc biệt lo ngại về việc người dùng trẻ tuổi, những đối tượng dễ tiếp cận thông tin sai lệch hoặc nội dung chưa được kiểm duyệt. Gần đây, nhiều quốc gia đã áp dụng các biện pháp cấm hoặc hạn chế đối với các nền tảng mạng xã hội phổ biến như TikTok, Facebook và nhiều ứng dụng khác. Ngày 17/6, Chính phủ Hà Lan khuyến nghị các phụ huynh cấm trẻ em dưới 15 tuổi sử dụng các ứng dụng mạng xã hội.

Theo hướng dẫn do Bộ Y tế, Phúc lợi và Thể thao Hà Lan ban hành, trẻ em dưới 15 tuổi không sử dụng ứng dụng mạng xã hội, nhưng trẻ từ 12 tuổi trở lên có thể dùng các ứng dụng nhắn tin. Chính phủ Hà Lan khẳng định: “Cách tiếp cận từng bước sẽ đem lại hiệu quả: trước tiên học cách giao tiếp qua trò chuyện, sau đó làm quen với mạng xã hội”.

Bộ trên cũng ban hành hướng dẫn về thời gian cho trẻ sử dụng thiết bị điện tử. Theo đó, trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiếp xúc với màn hình điện tử. Trẻ em dưới 12 tuổi không nên sử dụng điện thoại thông minh. Trong khi đó, trẻ trên 12 tuổi được khuyến cáo sử dụng màn hình máy tính và điện thoại không quá 3 giờ/ngày.

Các đề xuất này xuất phát từ mối lo ngại chung về việc các nền tảng mạng xã hội sử dụng thuật toán để cung cấp nội dung gây nghiện, dễ đẩy trẻ vào trạng thái lo âu, trầm cảm và mất tự tin.

Bộ Y tế, Phúc lợi và Thể thao Hà Lan (WVS) ghi nhận nhiều trường hợp trẻ em mắc chứng mất ngủ, hoảng loạn và rối loạn khả năng tập trung do sử dụng mạng xã hội quá mức. Một nghiên cứu được Dutch News dẫn lại cho thấy gần 13% thanh thiếu niên tại Hà Lan đang tiệm cận ngưỡng rối loạn liên quan đến nghiện mạng xã hội.

Bộ Y tế, Phúc lợi và Thể thao Hà Lan nhấn mạnh: “Việc sử dụng màn hình và mạng xã hội quá nhiều có thể gây hại cho sức khỏe tâm thần và sự phát triển của trẻ em”. Bộ nêu hậu quả gây ra một số vấn đề về giấc ngủ, các cơn hoảng loạn, các triệu chứng trầm cảm, giảm khả năng tập trung và nhìn nhận tiêu cực về bản thân.

Ủy ban UNICEF Hà Lan gọi đây là "cuộc khủng hoảng sức khỏe tâm thần chưa từng có" do sự phát triển nhanh chóng và thiếu kiểm soát của các nền tảng nội dung số. Trong khảo sát của UNICEF Hà Lan, 88% trẻ vị thành niên thừa nhận đang sử dụng mạng xã hội và có đến 69% bày tỏ quan điểm rằng nên cấm hoàn toàn các nền tảng này do đặc tính gây nghiện và tác động bất lợi đến sức khỏe tâm thần.

Theo một nghiên cứu về thanh thiếu niên Mỹ từ 12 đến 15 tuổi, những người sử dụng mạng xã hội hơn 3 giờ mỗi ngày đối mặt với nguy cơ mắc phải các vấn đề tiêu cực về sức khỏe tâm thần gấp đôi, bao gồm các triệu chứng trầm cảm và lo âu. Qua mạng xã hội, thanh thiếu niên còn có thể dễ dàng truy cập nội dung cực đoan, không phù hợp và có hại. Các thuật toán truyền thông xã hội được xây dựng để quảng bá bất cứ điều gì bạn có vẻ quan tâm. Nếu một thanh thiếu niên tìm kiếm thông tin về bất kỳ tình trạng sức khỏe tâm thần nào, chẳng hạn như trầm cảm hoặc tự tử, mạng xã hội sẽ cung cấp cho họ ngay lập tức. Vì vậy, các em có thể sẽ nghĩ rằng mọi người xung quanh đều bị trầm cảm hoặc nghĩ đến việc tự tử. Điều này thực sự vô cùng nguy hại.

Hơn nữa, nhiều trẻ em tiếp xúc với nội dung không phù hợp với lứa tuổi, bao gồm khiêu dâm và bạo lực, cũng như áp lực xã hội về bề ngoài và trang điểm. Chúng cũng phải đối mặt với tình trạng bắt nạt, quấy rối tình dục và những hành vi không mong muốn từ bạn bè cũng như người lạ.

Vì não bộ của trẻ chưa phát triển đầy đủ nên lứa tuổi này, đặc biệt là trẻ nhỏ cũng bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi sự so sánh xã hội. Vì vậy, ngay cả những bài đăng vui vẻ từ bạn bè cũng có thể khiến chúng rơi vào vòng xoáy tiêu cực.

Pháp kêu gọi EU cấm trẻ dưới 15 tuổi dùng mạng xã hội

Trong tháng 6 này, Pháp đã công bố một loạt biện pháp nhằm tăng cường an toàn học đường, trong đó có đề xuất cấm trẻ dưới 15 tuổi sử dụng mạng xã hội và siết chặt việc bán dao cho trẻ vị thành niên. Động thái này diễn ra sau vụ việc một học sinh 14 tuổi đã dùng dao tấn công trợ giảng tại một trường trung học ở thị trấn Nogent miền Đông nước Pháp.

Tổng thống Emmanuel Macron nhận định mạng xã hội là một trong những nguyên nhân dẫn tới hành vi bạo lực ở giới trẻ. Ông kêu gọi Liên minh châu Âu (EU) ban hành lệnh cấm trẻ dưới 15 tuổi sử dụng mạng xã hội, đồng thời nhấn mạnh các công ty công nghệ cần xác minh độ tuổi người dùng. Nếu không đạt được đồng thuận trong vài tháng tới, Pháp sẽ đơn phương thực hiện lệnh cấm.

Tôi ủng hộ việc cấm trẻ dưới 15 tuổi sử dụng mạng xã hội. Chúng ta hoàn toàn có thể làm được, vì các nền tảng này đều có khả năng xác minh độ tuổi người dùng thông qua nhận diện khuôn mặt hoặc thông tin định danh. Tôi sẽ dành vài tháng tới để xem liệu chúng ta có thể huy động được sự đồng thuận ở cấp độ châu Âu hay không. Nếu không thành công, tôi sẽ đàm phán để có thể bắt đầu triển khai tại Pháp. Chúng ta không thể chờ đợi nữa.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron.

Đề xuất của Pháp đã nhận được sự ủng hộ từ Tây Ban Nha và Hy Lạp - những quốc gia đi đầu trong việc kêu gọi EU tăng cường bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, trong bối cảnh nhiều nghiên cứu chỉ ra tác động tiêu cực của mạng xã hội đến sức khỏe tâm thần và thể chất của trẻ vị thành niên.

Chính phủ Pháp đang cân nhắc đưa mạng xã hội X - nền tảng thuộc sở hữu của tỷ phú Elon Musk - vào danh sách các trang cung cấp nội dung khiêu dâm, trong nỗ lực siết chặt quản lý và bảo vệ trẻ vị thành niên khỏi những nội dung không phù hợp trên không gian mạng.

Nếu được chỉ định chính thức là nền tảng khiêu dâm, X sẽ phải tuân thủ các quy định bắt buộc về xác minh độ tuổi người dùng tại Pháp. Điều này đồng nghĩa với việc trẻ em có thể bị cấm truy cập ứng dụng trừ khi nền tảng thực hiện các biện pháp hạn chế nội dung người lớn.

Pháp đã đặt thời hạn chót vào ngày 7/6 để tất cả các nền tảng cung cấp nội dung khiêu dâm triển khai hệ thống kiểm soát độ tuổi người dùng. Những nền tảng không tuân thủ có thể bị xử phạt, bị xóa khỏi kết quả tìm kiếm hoặc bị chặn hoàn toàn trên lãnh thổ Pháp.

Dữ liệu từ Hiệp hội Bảo vệ trẻ em trực tuyến cho thấy, 82% trẻ vị thành niên tiếp xúc với các nội dung trực tuyến độc hại như ma túy và vũ khí… cũng như những hình ảnh hoặc video không phù hợp. Ngoài ra, việc sử dụng mạng xã hội còn dẫn đến sự gia tăng các vụ đuổi học và quấy rối ở trường học.

Báo cáo năm 2023 nêu rõ, 67% trẻ em từ 8 đến 10 tuổi và 86% trẻ em từ 8 đến 18 tuổi sử dụng mạng xã hội ở Pháp. Trong số những trẻ em bị bắt nạt trực tuyến, 51% gặp khó khăn trong học tập, trong khi 52% mắc chứng rối loạn giấc ngủ và chán ăn.

Trong bối cảnh trẻ em ngày càng tiếp xúc nhiều hơn với mạng Internet và những rủi ro liên quan, Chính phủ Pháp đang triển khai nhiều hành động quyết liệt để bảo vệ nhóm này. Năm 2023, Pháp đã ban hành quy định bắt buộc trẻ em dưới 15 tuổi phải nhận được sự đồng ý từ cha mẹ mới có thể đăng ký sử dụng mạng xã hội. Luật này cũng yêu cầu các nền tảng mạng xã hội phải xác minh độ tuổi người dùng và đã được sự đồng ý của phụ huynh hay chưa. Các nền tảng mạng xã hội không tuân thủ quy định có thể đối diện án phạt lên đến 1% doanh thu toàn cầu.

Australia mạnh tay với mạng xã hội

Australia đã trở thành nước đầu tiên trên thế giới thông qua dự luật cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội. Luật này yêu cầu các nền tảng phải sử dụng các biện pháp kỹ thuật để đạt được mục tiêu này. Quy định này sẽ có hiệu lực từ cuối năm nay. Với bước đi được đánh giá là quyết liệt chưa từng có, Australia tiên phong trong việc siết chặt các quy định liên quan các nền tảng số nhằm bảo vệ trẻ em trong môi trường trực tuyến.

Theo dự luật mới được Quốc hội Australia thông qua, các tập đoàn công nghệ phải thực hiện những biện pháp phù hợp, hiệu quả để ngăn chặn người dùng chưa đủ 16 tuổi truy cập mạng xã hội. Các nền tảng có 12 tháng chuẩn bị trước khi luật chính thức có hiệu lực từ cuối năm 2025.

Australia không phải nước duy nhất trên thế giới thắt chặt quyền truy cập của trẻ em vào các mạng xã hội. Nhưng với việc đặt giới hạn độ tuổi cao là 16 tuổi và không chấp nhận ngoại lệ, Australia đã đưa ra các biện pháp quyết liệt hơn bất cứ nước nào.

Thủ tướng Australia Anthony Albanese khẳng định, trách nhiệm thực thi quy định mới không phải là của cha mẹ hay trẻ em, mà của các nền tảng mạng xã hội. Nếu vi phạm, các tập đoàn công nghệ sẽ đối mặt mức phạt lên đến 49,5 triệu AUD, tương đương hơn 32 triệu USD. Giới chuyên gia cho rằng, các nền tảng nằm trong tầm ngắm của dự luật gồm Snapchat, TikTok, Facebook, Instagram, Reddit và X. Thượng nghị sĩ Maria Kovacic thuộc đảng Tự do Australia mô tả đây là bước ngoặt quan trọng, giúp nước này vạch giới hạn rõ ràng, để quyền lực và sức ảnh hưởng của các tập đoàn công nghệ lớn không vượt tầm kiểm soát.

Quyết định thông qua dự luật đáp ứng mối quan tâm lớn của xã hội Australia. Ủy ban an ninh mạng Australia cho biết, trẻ vị thành niên tại nước này dành trung bình 14,4 tiếng mỗi tuần cho mạng xã hội. Không thể phủ nhận mạng xã hội mang lại một số lợi ích cho trẻ em, như giải trí, cập nhật tin tức, duy trì kết nối với bạn bè, song cũng kéo theo những tác hại khôn lường. Sự phổ biến ngày càng rộng rãi đã vô tình biến mạng xã hội trở thành "vũ khí" của những kẻ bắt nạt, thành công cụ của những kẻ lừa đảo trực tuyến và là nguyên nhân gây lo âu, áp lực cho trẻ em.

Vì vậy, các bậc cha mẹ và cơ quan chức năng Australia ủng hộ kiểm soát chặt chẽ hơn việc trẻ em sử dụng mạng xã hội. Một cuộc khảo sát của YouGov vừa được công bố cho thấy, 77% số người được hỏi ủng hộ dự luật vừa được thông qua. Giáo sư Uri Gal tại Trường đại học Sydney (Australia) nhấn mạnh, giới hạn trẻ vị thành niên sử dụng mạng xã hội là bước đi cần thiết để bảo vệ sức khỏe tinh thần của các em.

Hiện Australia đang triển khai thử nghiệm phần mềm kiểm tra độ tuổi để kiểm soát trẻ dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội. Mỗi phần mềm có cách đánh giá khác nhau tuổi của người dùng. Có phần mềm sử dụng việc nhận diện khuôn mặt, trong khi có phần mềm lại nhận diện bằng bàn tay.

Một trong những lo ngại lớn nhất của các tổ chức bảo vệ trẻ em, các công ty công nghệ và cả ban tổ chức cuộc thử nghiệm là mặc dù phần mềm kiểm tra độ tuổi có thể hoạt động hiệu quả trong môi trường thử nghiệm, nhưng trong thực tế, giới trẻ luôn có cách để lách luật.

Đơn vị thực hiện thử nghiệm cho biết, dự án tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của phần mềm, chứ chưa xem xét đến khả năng bị lách luật. Tuy nhiên, các hệ thống có thể được điều chỉnh để phát hiện các hành vi gian lận này.

Không có công nghệ nào là hoàn hảo và cũng không có giải pháp toàn diện cho mọi tình huống, nhưng tôi cho rằng đây là bước đi đúng hướng.

Ông Andrew Hammond - Công ty công nghệ Kjr, Australia.

Dù không khuyến nghị phần mềm cụ thể nào, nhóm tổ chức thử nghiệm trình bày kết quả tổng quan vào ngày 20/6 và dự kiến nộp báo cáo chi tiết cho chính phủ trước cuối tháng 7. Những kết quả này sẽ là cơ sở để Ủy viên An toàn mạng đưa ra khuyến cáo chính thức.

Bất kỳ quyết định nào đều sẽ có hai mặt lợi và hại. Việc tăng độ tuổi và cấm trẻ sử dụng mạng xã hội sẽ phần nào bảo vệ trẻ trước những hệ lụy tiêu cực, nhưng đồng thời việc này cũng sẽ hạn chế trẻ tiếp cận với những tri thức, với những thay đổi của thời đại.
Mặc dù vẫn còn nhiều tranh cãi liên quan đến vấn đề độ tuổi hay các hành lang pháp lý trong lĩnh vực kỹ thuật số, nhưng những vấn đề gần đây mà trẻ gặp phải cho thấy nguyên nhân không phải lúc nào cũng đến từ những nền tảng kỹ thuật số. Nhà trường và gia đình vẫn là những nhân tố quan trọng quyết định sự trưởng thành lành mạnh của trẻ.

Khuất Trang