Bệnh dại: nguy hiểm khôn lường, đừng chủ quan

Nguy hiểm rình rập

Hàng năm, trên toàn cầu ghi nhận khoảng 59.000 trường hợp tử vong ở người do bệnh dại tại hơn 150 quốc gia, với 95% các trường hợp ở châu Phi và châu Á. Khu vực Đông Nam Á là điểm nóng của bệnh dại do lượng chó thả rông lớn, tỷ lệ tiêm phòng dại ở vật nuôi còn thấp, tình trạng buôn bán thịt chó mèo đã ghi nhận tại một số quốc gia.

Bệnh dại lây qua nước bọt của động vật bị nhiễm bệnh. Người có thể bị bệnh dại nếu động vật bị nhiễm bệnh cắn, liếm hoặc cào. Người có thể bị bệnh dại nếu nước bọt từ động vật bị nhiễm bệnh xâm nhập vào cơ thể người thông qua vết thương hở (kể cả vết thương không phải do động vật gây ra) hoặc tiếp xúc với niêm mạc (miệng, mắt...).

Sau khi người tiếp xúc với bệnh dại, virus di chuyển hướng về phía não trước khi gây ra triệu chứng. Khi virus đến não, các triệu chứng sẽ xuất hiện ở người. Thời kỳ ủ bệnh (khoảng thời gian giữa thời điểm tiếp xúc và các triệu chứng bệnh dại xuất hiện) thường là 1 - 3 tháng nhưng có thể dưới một tuần hoặc thậm chí sau hơn một năm.

Ngành y tế khuyến cáo, nếu không thực hiện các biện pháp phòng ngừa như rửa vết thương và tiêm vaccine phòng dại và hoặc/huyết thanh kháng dại, triệu chứng bệnh dại sẽ xuất hiện ở người sau thời gian ủ bệnh.

Triệu chứng ban đầu của bệnh dại thường giống với bệnh cúm, có thể gồm: sốt, đau đầu, cảm thấy mệt, đau hoặc cảm giác ngứa ran, châm chích hoặc nóng rát bất thường hoặc không rõ nguyên nhân tại vị trí vết cắn hoặc vết xước.

Khi bệnh tiến triển, các triệu chứng như sợ ánh sáng mạnh, sợ nước do không nuốt được, hành vi hung hăng, kích động, chảy nước bọt quá nhiều (chảy nước dãi), ảo giác (nhìn hoặc nghe thấy những thứ không có thật), sốt và đau đầu, ra mồ hôi nhiều và các cơ dần bị tê liệt bắt đầu từ vị trí vết cắn hoặc vết xước. Khi các triệu chứng tiến triển, bệnh nhân sẽ dần hôn mê trước khi tử vong.

Bác sĩ Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới T.Ư khám cho bệnh nhi mắc bệnh dại. Ảnh: BVCC

Theo Tổ chức Thú y thế giới (WOAH/OIE), 99% người mắc bệnh dại là do chó dại cắn; hơn 95% trường hợp tử vong xảy ra ở châu Á, châu Phi; hơn 80% ca dại xảy ra ở nông thôn và cứ 10 ca tử vong thì có 4 ca ở trẻ em. Bệnh dại là mối nguy hiểm đối với sức khỏe con người vì gần 100% tử vong khi các triệu chứng xuất hiện. Điều trị dự phòng sớm rất quan trọng để ngăn ngừa tử vong.

Hiện nay, Cục Phát triển Chăn nuôi Thái Lan vừa tuyên bố một số khu vực thuộc Bangkok và tỉnh Samut Prakan là “vùng dịch tạm thời” sau khi phát hiện ổ dịch bệnh dại. Chính quyền Thái Lan đồng thời ban hành lệnh cấm di chuyển chó, mèo và các loài động vật có vú khác trong vòng 30 ngày, cấm di chuyển động vật và xác động vật ra vào vùng dịch nếu không có giấy phép của bác sĩ thú y có thẩm quyền; chủ vật nuôi phải báo cáo động vật ốm trong vòng 12 giờ; người dân bắt buộc phải tuân thủ mọi chỉ đạo của cơ quan thú y.

Tiêm vaccine phòng bệnh dại

Tại Việt Nam, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2151/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Quốc gia phòng, chống bệnh dại giai đoạn 2022 – 2030. Mục tiêu của chương trình là kiểm soát được bệnh dại trên đàn chó, mèo nuôi và phấn đấu không có người tử vong vì bệnh dại vào năm 2030, góp phần bảo vệ sức khỏe người dân và cộng đồng.

Theo thống kê của Bộ Y tế, ở Việt Nam, năm 2024, có 89 trường hợp tử vong do bệnh dại trên toàn quốc (tăng 7 trường hợp so với 2023, tăng 17 trường hợp so với năm 2022). Trong 9 tháng năm 2025, cả nước có 58 trường hợp tử vong tại 18 tỉnh, TP (thấp hơn báo cáo cùng kỳ năm 2024); địa phương có số trường hợp tử vong do bệnh dại cao là tỉnh Đắk Lắk (7), Gia Lai (6), Lâm Đồng (5), Đồng Nai (5), Tây Ninh (5).

Báo cáo tổng kết năm 2024 cho thấy, 100% số ca tử vong do bệnh dại là không tiêm vaccine phòng dại hoặc huyết thanh kháng dại. Lý do chính là do người dân không tiêm vì chủ quan cho rằng chó nhà cắn, tại thời điểm cắn chó bình thường nên không đi tiêm phòng (chiếm 63% trong số lý do). Ngoài ra còn lý do không hiểu biết về bệnh dại, không đến cơ sở y tế vì sợ không có tiền, dùng thuốc nam/đông y, trẻ nhỏ không nói được với bố mẹ, giết mổ chó.

Để tăng cường công tác phòng chống bệnh dại và hưởng ứng Ngày Thế giới phòng chống bệnh dại 28/9, ngành y tế khuyến cáo người dân về cách phòng tránh bệnh dại, tốt nhất, mỗi người bảo vệ bản thân không tiếp xúc với virrus dại như bị chó cắn. Đặc biệt là trẻ em - đối tượng dễ bị chó cắn nhất và dễ bị bệnh dại hơn.

Mỗi người cần phát huy tinh thần nuôi chó mèo có trách nhiệm như tiêm phòng vaccine cho chó, mèo là thú cưng của gia đình, không trêu đùa chó mèo, đặc biệt là những cá thể chó lạ, đồng thời quản lý vật nuôi của gia đình chặt chẽ để không gây nguy hiểm cho người xung quanh. Ngoài ra, người dân nên giảm thiểu đến mức tối đa việc buôn bán, vận chuyển hay giết mổ chó và mèo lấy thịt để có thể tránh mọi rủi ro có thể liên quan đến tiếp xúc trực tiếp với virus dại từ các loài vật nuôi này.

Bệnh dại chưa có thuốc điều trị đặc hiệu nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa bằng rửa vết thương, tiêm vaccine phòng dại hoặc huyết thanh kháng dại ngay sau khi bị chó, mèo cắn.

Để đạt được mục tiêu của Chương trình Quốc gia phòng, chống bệnh dại giai đoạn 2022 – 2030, Bộ Y tế đang phối hợp chặt chẽ với Bộ Nông nghiệp và Môi trường tập trung triển khai Chỉ thị số 11/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường các biện pháp cấp bách phòng, chống bệnh dại.

Bộ Y tế khuyến cáo, bệnh dại là bệnh truyền nhiễm rất nguy hiểm lây truyền từ động vật sang người khi đã lên cơn dại là tử vong 100%. Do đó, người dân phòng tránh không để động vật cắn người.

Khi bị động vật cắn, người dân phải rửa ngay vết thương và đến ngay cơ sở y tế để được khám và tư vấn tiêm vaccine phòng dại. Tiêm vaccine phòng dại ngay cho người bị chó mèo cắn là biện pháp hiệu quả nhất để phòng chống bệnh dại cho người.

Ngoài ra, Bộ Y tế khuyến cáo, các tổ chức, cá nhân không sử dụng các biện pháp chuyên môn, kỹ thuật y tế chưa được công nhận (bài thuốc đông y, cổ truyền, gia truyền), hoạt động mê tín dị đoan để khám, điều trị cho người bị bệnh dại hoặc người bị chó, mèo cắn.

Hà LInh