'Bật nắp' thị trường tỷ đô cho dừa Việt: Những động lực mới

Công nhân làm việc tại Công ty TNHH MTV Phát Đặng (xã Song Lộc, tỉnh Vĩnh Long). Ảnh: Thanh Hòa - TTXVN

Sở hữu gần 120.000 ha dừa, chiếm 65% diện tích cả nước, Vĩnh Long hiện có vùng nguyên liệu lớn, ổn định và chất lượng nhất. Đây là nền tảng để địa phương mở rộng chế biến sâu và gia tăng giá trị xuất khẩu. Tỉnh đặt mục tiêu đưa kim ngạch xuất khẩu dừa đạt 1 tỷ USD trong vòng hai năm tới, thông qua thúc đẩy công nghệ chế biến, chuẩn hóa vùng trồng và siết chặt liên kết “4 nhà”: nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp – nông dân.

Tối ưu lợi thế

Theo nhận định của nhiều doanh nghiệp kinh doanh ngành hàng dừa, Việt Nam chỉ chiếm khoảng 2% diện tích dừa thế giới, nhưng giá trị gia tăng cao hơn trung bình toàn cầu gần 3 lần nhờ đa dạng hóa sản phẩm, phát triển chế biến sâu. Đây là tiền đề lớn để Vĩnh Long nâng cao giá trị ngành hàng này, hướng đến chuỗi sản phẩm xuất khẩu có giá trị cao.

Ông Châu Hữu Trị - Giám đốc Trung tâm Khuyến nông (Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Vĩnh Long) cho biết, lợi thế lớn nhất của cây dừa Vĩnh Long nằm ở điều kiện tự nhiên đặc thù. Địa phương nằm giữa hai nhánh sông Tiền và sông Hậu, đón nhận lượng phù sa dồi dào của hệ thống sông Mê Kông với nhiều cửa sông đổ ra biển. Nhờ đó, cây dừa sinh trưởng mạnh, hấp thu dinh dưỡng tốt, cho quả nhiều nước, ngọt và cơm dày - yếu tố rất quan trọng đối với chế biến sâu. Nhờ vậy, Vĩnh Long được đánh giá là vùng có chất lượng dừa hàng đầu Việt Nam.

Tuy nhiên, ông Trị cho rằng, lợi thế lớn nhưng chưa được khai thác tương xứng. Phần lớn diện tích dừa vẫn nhỏ lẻ, manh mún, bình quân mỗi hộ chỉ trồng khoảng 0,4 ha. Quy mô sản xuất nhỏ dẫn đến việc đầu tư giống, quy trình canh tác và kỹ thuật thu hoạch chưa đồng bộ; năng suất và chất lượng quả thiếu ổn định, gây khó cho doanh nghiệp cần vùng nguyên liệu chuẩn hóa phục vụ chế biến sâu và xuất khẩu.

Toàn tỉnh hiện có 183 doanh nghiệp chế biến, nhưng liên kết chuỗi ngành hàng này vẫn còn “điểm nghẽn”. Mối liên kết giữa nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp – nông dân còn lỏng lẻo; tính ràng buộc pháp lý chưa cao dẫn đến dễ “đứt gãy”, hợp đồng dễ bị phá vỡ khi thị trường biến động.

Ngay cả với dừa hữu cơ là sản phẩm có giá trị cao, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, quy trình chứng nhận, kiểm soát dịch hại… vẫn chưa có hành lang pháp lý thống nhất, gây khó khăn cho việc mở rộng vùng nguyên liệu đạt chuẩn quốc tế. Trong khi chuỗi giá trị chỉ bền vững khi lợi ích và rủi ro được chia sẻ công bằng, minh bạch giữa các bên - ông Trị nhấn mạnh.

Theo ông Trị, có một tín hiệu tích cực là 90% công nghệ chế biến dừa của Việt Nam hiện do doanh nghiệp trong nước làm chủ. Công nghệ chế biến sâu có thể khai thác hầu hết toàn bộ cây dừa, tạo ra các sản phẩm đa dạng từ thực phẩm, thủ công mỹ nghệ, than hoạt tính, phân hữu cơ … Đây là dư địa phát triển rất lớn để nâng kim ngạch xuất khẩu trong thời gian tới. Nếu tận dụng tốt các cơ hội này, ngành dừa Vĩnh Long hoàn toàn có khả năng vượt ngưỡng 1 tỷ USD trong vòng 2 năm tới.

Từ thực tế trên, Trung tâm Khuyến nông kiến nghị Trung ương sớm xây dựng quy hoạch tổng thể ngành dừa Việt Nam, đánh giá rõ thế mạnh cũng như điểm nghẽn; đồng thời ban hành cơ chế thu hút doanh nghiệp đầu tư công nghệ cao và thúc đẩy khởi nghiệp nông nghiệp trong lĩnh vực dừa. Đồng thời, tiếp tục đào tạo nguồn nhân lực quản trị doanh nghiệp, nghiên cứu giống mới như nuôi cấy mô, cấy phôi, mở rộng vùng trồng hữu cơ đạt chuẩn quốc tế và gắn kết phát triển nông nghiệp – du lịch để gia tăng giá trị.

Chuẩn hóa vùng nguyên liệu, thắt chặt liên kết

Sản xuất kem dừa sáp tại Công ty TNHH MTV Phát Đặng (xã Song Lộc, tỉnh Vĩnh Long). Ảnh: Thanh Hòa - TTXVN

Công ty CP Trà Bắc (Trabaco) ở phường Long Đức là một trong những doanh nghiệp chế biến sâu quy mô lớn ở Vĩnh Long, với thị trường xuất khẩu hơn 30 quốc gia. Doanh nghiệp hiện sản xuất đa dạng các sản phẩm từ dừa như xơ dừa, thảm xơ dừa dệt kim, than hoạt tính, nước cốt dừa cấp đông, cơm dừa sấy khô...

Ông Huỳnh Khắc Nhu, Tổng Giám đốc Công ty CP Trà Bắc cho biết, dòng vốn đầu tư trong nước và FDI đang đổ mạnh về ngành dừa Vĩnh Long với nhiều dự án có mức đầu tư lên đến 500–1.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, nguồn nguyên liệu lại chưa đáp ứng nhu cầu sản xuất, khiến các nhà máy phải “tranh mua” hoặc mở rộng thu mua sang các địa phương lân cận.

Quy mô sản xuất nhỏ lẻ là điểm hạn chế của ngành dừa Vĩnh Long. Toàn tỉnh chỉ có khoảng 2% số hộ trồng dừa có diện tích từ 5 ha trở lên. Trong khi đó, để đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu dừa tươi và dừa nguyên liệu công nghiệp, vùng trồng phải đồng đều tuổi cây, mật độ và tiêu chuẩn quả.

Do đó, ông Nhu đề xuất, Vĩnh Long cần tập trung cải tạo vườn dừa tạp, tái canh giống công nghiệp, quản lý vùng trồng theo mã số truy xuất nguồn gốc và phát triển hệ thống thu hoạch – vận chuyển đồng bộ. Dừa có tuổi thọ kinh tế trên 60 năm. Nếu tổ chức sản xuất bài bản, cây dừa có thể tạo chuỗi giá trị kéo dài.

Đồng quan điểm, ông Phạm Hồng Dương - Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Xuất nhập khẩu Bến Tre (Betrimex) cho rằng, dừa Việt Nam đang có vị thế ngày càng tăng trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Việt Nam hiện khai thác khoảng 1,7 tỷ trái dừa mỗi năm, sản lượng xếp thứ 6 thế giới, nhưng đang dẫn đầu thế giới về xuất khẩu nước dừa đóng hộp.

Năm 2024, ngành dừa Việt Nam đạt 1,048 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu nhưng nếu đẩy mạnh chế biến sâu, con số này hoàn toàn có thể tăng lên 1,8 tỷ USD/năm. Thực tế cho thấy, nhiều quốc gia không xuất khẩu quả dừa tươi vì họ lựa chọn con đường chế biến sâu để tối đa hóa giá trị từng bộ phận của quả dừa. Việt Nam nên đi theo hướng này.

Điều nghịch lý là hiện nay nhu cầu nguồn nguyên liệu phục vụ chế biến của các nhà máy ở Việt Nam cao hơn tổng sản lượng nguyên liệu dừa cả nước, nhưng dừa Việt Nam vẫn xuất khẩu thô với giá trị không cao. Betrimex đang mua mỗi quả dừa tươi chuẩn công nghiệp để chế biến nước dừa tươi đóng hộp lên đến 15.000 đồng/quả, trong khi dừa xiêm tại vườn nông dân chỉ bán được với giá 30.000 đồng/chục (10 quả).

Nguyên nhân chính dẫn đến nghịch lý này chính là do thiếu giống dừa chủ lực phục vụ chế biến sâu, dẫn đến chất lượng không đồng đều và sản lượng không ổn định nên chưa đáp ứng được yêu cầu doanh nghiệp.

Vĩnh Long hiện có hơn 30.000 ha dừa công nghiệp sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ đạt chuẩn quốc tế (USDA, EU, China, JAS, Kora...). Nhu cầu thị trường đối với dừa hữu cơ ngày càng tăng, đòi hỏi địa phương cần có các giải pháp đồng bộ để bảo vệ và phát triển vùng nguyên liệu này, từ khâu truy xuất nguồn gốc, chăm sóc đến phòng trừ sâu bệnh bằng biện pháp sinh học. Chỉ cần sâu bệnh bùng phát một tháng, sản lượng có thể mất cả một năm sau. Bảo vệ vùng dừa hữu cơ phải đặt lên hàng đầu - ông Dương khuyến nghị.

Ông Văn Hữu Huệ - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Vĩnh Long khẳng định, ngành nông nghiệp sẽ đồng hành cùng nông dân và doanh nghiệp để phát triển bền vững ngành hàng dừa, qua đó nâng tầm vị thế “thủ phủ” dừa của cả nước. Thời gian tới, ngành dừa Vĩnh Long sẽ tập trung vào 3 "trụ cột" chính: phát triển vùng nguyên liệu bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu, đẩy mạnh chế biến sâu và tăng cường quản lý, liên kết chuỗi giá trị.

Về vùng nguyên liệu, tỉnh hình thành các vùng dừa hữu cơ đạt chuẩn quốc tế, quản lý mã số vùng trồng, đồng thời tuyển chọn giống dừa chịu hạn, mặn; áp dụng quy trình canh tác giảm phát thải và hệ thống tưới tiết kiệm. Cùng đó, địa phương cũng duy trì, phát triển các loại thiên địch (ong ký sinh, bọ đuôi kìm) để phòng trừ sâu hại trên cây dừa; nhân rộng các mô hình canh tác dừa thích ứng biến đổi khí hậu. Tỉnh cũng chú trọng phát triển du lịch sinh thái, làng nghề và sản phẩm OCOP từ dừa, nhất là sản phẩm đặc trưng từ dừa sáp.

Về chế biến, ông Huệ phân tích, so với các nước có nền công nghiệp dừa lâu đời như Philippines, Indonesia, ngành dừa Việt Nam vẫn yếu ở khâu chế biến sâu, công nghệ bảo quản dừa tươi uống nước của nhiều doanh nghiệp còn mang tính bán thủ công. Trong khi các thị trường xuất khẩu lớn như Mỹ, EU, Trung Quốc ngày càng áp dụng tiêu chuẩn nghiêm ngặt, đòi hỏi ngành dừa phải đổi mới mạnh mẽ hơn để thích ứng và phát triển bền vững.

Vĩnh Long sẽ xây dựng cơ chế, chính sách ưu đãi để thu hút doanh nghiệp đầu tư công nghệ chế sâu hiện đại, tận dụng tối đa tất cả các bộ phận của cây dừa (nước, cơm, vỏ, thân, gáo, ...) để tăng giá trị sản phẩm, nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu. Đồng thời ứng dụng công nghệ 4.0 trong quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc.

Về liên kết chuỗi giá trị, tỉnh hỗ trợ phát triển hợp tác xã kiểu mới gắn kết chặt với doanh nghiệp; đẩy mạnh xúc tiến thương mại và xây dựng thương hiệu "Dừa Vĩnh Long" trên thị trường quốc tế; mở rộng hợp tác với các tổ chức và đối tác nước ngoài để tiếp cận công nghệ và thị trường cao cấp.

Ngành nông nghiệp kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường, UBND tỉnh thực hiện đề án "Đánh giá tính chất lý, hóa học, xây dựng bản đồ thổ nhưỡng, ứng dụng ArcGIS để tạo lập cơ sở dữ liệu vùng chuyên trồng dừa"; đồng thời, đề xuất giải pháp nâng cao sức khỏe đất, quản lý dinh dưỡng đất trồng dừa và vùng trồng dừa hữu cơ nhằm tăng năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh ngành dừa tỉnh Vĩnh Long giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Thanh Hòa/vnanet.vn