Bảo tồn và phát huy giá trị Di tích Quốc gia Đặc biệt cổ tự Vĩnh Nghiêm

Chùa Vĩnh Nghiêm. (Ảnh: Thúy Hà/Vietnam+)

Theo Ủy ban Nhân dân thành phố Bắc Giang (tỉnh Bắc Giang), lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm, xã Trí Yên năm 2025 sẽ được tổ chức từ ngày 10-13/3/2025 (tức từ ngày 11-14 tháng Hai năm Ất Tỵ).

Lễ hội tưởng nhớ công lao của 3 vị sư tổ đã có công khai sáng ra Thiền phái Trúc Lâm, một dòng thiền mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam; công lao to lớn của vị Tổ đệ nhất (Đức Vua-Phật hoàng Trần Nhân Tông) đã đánh đuổi giặc ngoại xâm Nguyên - Mông, giữ yên bờ cõi Đại Việt.

Lễ hội năm nay gắn với sự kiện công bố quyết định công nhận bộ tượng Tam tổ Trúc Lâm tại chùa Vĩnh Nghiêm là Bảo vật Quốc gia.

Tại lễ khai hội tối 10/3/2025, sẽ có màn trống hội, múa lân; chương trình nghệ thuật đặc sắc; công bố Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về việc công nhận bộ tượng Tam tổ Trúc Lâm tại chùa Vĩnh Nghiêm là Bảo vật quốc gia và trao Bằng công nhận.

Trong khuôn khổ lễ hội sẽ có lễ rước theo nghi lễ nhà chùa; trưng bày, thuyết minh, giới thiệu về di tích, di sản và thuyết giảng Phật pháp; trưng bày không gian văn hóa chợ quê; hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao như kéo co, đẩy gậy và trò chơi dân gian (đánh đu, bịt mắt đập niêu, đi cầu kiều...).

Lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm là lễ hội lớn trước đây do Ủy ban Nhân dân huyện Yên Dũng (cũ) phối hợp với Ủy ban Nhân dân xã Trí Yên tổ chức từ ngày 11-14 tháng Hai âm lịch hằng năm.

Do sáp nhập huyện Yên Dũng vào thành phố Bắc Giang, năm nay Ủy ban Nhân dân thành phố Bắc Giang chủ trì tổ chức lễ hội với nhiều hoạt động đặc sắc nhằm tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu về giá trị văn hóa, lịch sử, kiến trúc nghệ thuật độc đáo của Di tích Quốc gia đặc biệt chùa Vĩnh Nghiêm và các di sản lưu giữ tại chùa đã được vinh danh để người dân và du khách thập phương về chiêm bái, góp phần bảo tồn, phát huy giá trị di sản.

Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm được UNESCO công nhận là Di sản Tư liệu khu vực châu Á-Thái Bình Dương thuộc Chương trình Ký ức Thế giới. (Ảnh: Thúy Hà/Vietnam+)

Chùa Vĩnh Nghiêm nằm giữa làng Đức La, xã Trí Yên, huyện Yên Dũng cũ (nay thuộc thành phố Bắc Giang), tỉnh Bắc Giang. tọa lạc nơi có cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp.

Chùa Vĩnh Nghiêm được xây dựng vào thời Vua Lý Thái Tổ (1009-1028) với tên gọi là Chúc Thánh. Đến thời Vua Trần Nhân Tông (1278-1293), chùa được mở mang, trùng tu lại và đổi tên thành Vĩnh Nghiêm.

Cuối thế kỷ 19, chùa thuộc địa phận thôn Đức La nên nhân dân trong vùng còn gọi là chùa La hay chùa Đức La.

Chùa từng là nơi thuyết pháp của Trúc Lâm Tam Tổ (Trần Nhân Tông, Pháp Loa, Huyền Quang) và là nơi đào tạo, định chức danh cho các tăng sỹ thời Trần. Nơi đây được coi là chốn tổ của Thiền phái Trúc Lâm, có vị trí đặc biệt trong lịch sử Phật giáo thời Trần nói riêng và Phật giáo Việt Nam nói chung.

Nằm trên một quả đồi thấp, sau lưng là dãy núi Cô Tiên, mặt hướng ra nơi tụ hội của sông Thương và sông Lục Nam, chùa Vĩnh Nghiêm có tổng diện tích khoảng 1ha với lối kiến trúc đăng đối, cân xứng, hài hòa, bao gồm 5 tổ hợp chính là Tam quan, Tam bảo, Nhà Tổ đệ nhất, gác chuông và Nhà Tổ đệ nhị. Mỗi tổ hợp này được xây dựng với mục đích và chức năng riêng biệt trong nghi lễ tôn giáo và cuộc sống hàng ngày của các phật tử.

Chùa được xây dựng theo lối kiến trúc chùa tháp truyền thống của Việt Nam, bao gồm sự cân đối và quy chuẩn trong việc xây dựng các công trình, với các mái chùa cong và các tòa nhà có hình dáng đặc trưng.

Kiến trúc của chùa Vĩnh Nghiêm giàu bản sắc của Phật giáo Việt Nam. Đây là một trong những ngôi chùa cổ duy nhất mà không nơi nào trong vùng có thể sánh bằng, được xem là một “đại danh lam cổ tự” của Phật giáo Việt Nam.

Trong khuôn viên chùa, có một tấm bia đá to gồm 6 mặt, dựng năm Hoằng Định thứ 7 (1606). Ngoài ra, có một vườn tháp mộ chứa di tích của 5 vị sư quan trọng, nhấn mạnh sự tôn trọng và bảo tồn kỷ vật tôn giáo.

Chùa Vĩnh Nghiêm đã trải qua nhiều giai đoạn tu sửa và bảo tồn để duy trì tính nguyên vẹn của kiến trúc và di tích lịch sử. Mọi công trình tu sửa được thực hiện theo lối cổ xưa để không làm mất đi bản sắc văn hóa hàng ngàn năm.

Du khách thập phương tham quan, chiêm bái tại chùa. (Ảnh: Thúy Hà/Vietnam+)

Trong khuôn viên chùa, có nhiều tượng Phật, bao gồm tượng các vị Tổ của dòng Trúc Lâm, tượng Hộ pháp và tượng La Hán. Các tượng này được tôn vinh và thờ phụng bởi các phật tử và đạo sĩ thường xuyên đến chùa.

Trong chùa có một chiếc mõ đặc biệt, dài gần nửa mét, được sơn đen bóng và có lỗ thoát âm có đề hai dòng chữ Phạn. Đây là một trong những di tích độc đáo của chùa và có giá trị lịch sử lớn.

Kho mộc thư của chùa Vĩnh Nghiêm là nơi lưu giữ và bảo tồn hàng nghìn bản ván in, chứa đựng kiến thức tôn giáo, triết học và văn hóa của dân tộc Việt Nam qua nhiều thế kỷ.

Tại chùa Vĩnh Nghiêm hiện nay vẫn giữ được 34 đầu sách với 3.050 bản ván khắc. Mỗi bản khắc bao gồm hai mặt, mỗi mặt có khoảng 2.000 chữ Nôm và chữ Hán. Điều này tạo nên một tài liệu vô cùng đa dạng và phong phú, phản ánh sự phát triển và thay đổi trong tôn giáo và văn hóa của Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử.

Năm 2012, mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm đã được UNESCO công nhận là Di sản Tư liệu khu vực châu Á-Thái Bình Dương thuộc Chương trình Ký ức Thế giới.

Ngày 9/9/2013, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận Lễ hội chùa Vĩnh Nghiêm là Di sản Văn hóa Phi Vật thể Quốc gia.

Ngày 23/12/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định công nhận chùa Vĩnh Nghiêm là Di tích Lịch sử và Kiến trúc nghệ thuật Quốc gia Đặc biệt.

Trải qua hơn 700 năm, chùa Vĩnh Nghiêm vẫn còn được bảo tồn nguyên vẹn, trở thành chốn văn hóa tâm linh linh thiêng ở Bắc Giang cho du khách thập phương tham quan, chiêm bái./.

(Vietnam+)