Xây dựng 'hệ miễn dịch số': Cách Công an TPHCM bảo vệ học đường trước lừa đảo

Đại úy Nguyễn Anh Quân - Phòng Cảnh sát Hình sự Công an TPHCM tuyên truyền tại Trường CĐ Du lịch Sài Gòn.

Chương trình Tour 360: "Học đường an toàn trong kỷ nguyên số" do Công an TPHCM triển khai không chỉ giúp học sinh, sinh viên nhận diện các chiêu trò lừa đảo công nghệ cao mà còn trang bị kỹ năng tự vệ số, xây dựng môi trường học đường an toàn và lan tỏa thông điệp mỗi bạn trẻ trở thành ‘lá chắn’ bảo vệ cộng đồng trong kỷ nguyên số.

Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, phóng viên Báo Giáo dục và Thời đại trao đổi với Đại úy Nguyễn Anh Quân – Phòng Cảnh sát Hình sự Công an TPHCM.

- Thưa anh, TPHCM đang đẩy mạnh chuyển đổi số, nơi sinh viên là lực lượng nòng cốt. Việc triển khai "Tour 360: Học đường an toàn trong kỷ nguyên số" đóng vai trò thế nào trong việc trang bị "hệ miễn dịch số" cho giới trẻ hiện nay?

- Chương trình “Tour 360” là nội dung trọng tâm trong công trình Tuổi trẻ Công an Thành phố xung kích phòng ngừa tội phạm. Mục tiêu cốt lõi là nâng cao nhận thức cho sinh viên về các hình thức lừa đảo phổ biến: từ việc làm ảo, đa cấp trái phép, “tín dụng đen” đến các chiêu trò “bắt cóc online” hay lừa đảo công nghệ cao.

Hơn cả việc nhận diện, chúng tôi muốn trang bị cho các em kỹ năng xử lý tình huống, biết cách kiểm chứng thông tin và hình thành phản xạ cảnh báo. Đích đến cuối cùng là xây dựng môi trường học đường an toàn, giảm thiểu rủi ro tài chính, đồng thời thúc đẩy mạng lưới phối hợp bền vững giữa nhà trường, cơ quan chức năng và gia đình trong việc phòng chống tội phạm.

- Là người trực tiếp tuyên truyền, anh nhận thấy đâu là "kẽ hở" tâm lý lớn nhất khiến sinh viên - những người rất nhạy bén công nghệ - vẫn dễ dàng sập bẫy các kịch bản lừa đảo "bình cũ rượu mới"?

- Bản chất lừa đảo không đổi, vẫn đánh vào lòng tham, nỗi sợ hãi và sự thiếu kinh nghiệm. Tội phạm chỉ dùng công nghệ (AI, DeepFake) để làm kịch bản thêm tin cậy. Dù sinh viên thạo công nghệ, nhưng các em thường thiếu kinh nghiệm sống và bản lĩnh trước các đòn tâm lý tinh vi.

Có ba điểm yếu chính thường bị khai thác, gồm: Thứ nhất là nhu cầu khẳng định bản thân và tự chủ tài chính. Kịch bản "việc nhẹ lương cao" đánh trúng tâm lý muốn kiếm tiền nhanh mà ít tốn sức. Những lời mời gọi lợi nhuận siêu cao hay quà tặng miễn phí dễ dàng kích thích lòng tham nhất thời, khiến các em bỏ qua sự vô lý của sự việc.

Thứ hai là sự non nớt trước áp lực. Sinh viên thường hoảng sợ khi đối mặt với các tình huống đe dọa (như mạo danh Công an, Viện kiểm sát). Đặc biệt là sinh viên năm nhất, tâm lý sợ liên lụy, sợ kỷ luật khiến các em dễ dàng phục tùng yêu cầu chuyển tiền hoặc cung cấp thông tin mà không dám kiểm chứng.

Thứ ba là nhu cầu tình cảm. Một số kịch bản lừa đảo tình cảm, gạ gẫm quay clip nhạy cảm lại đánh vào sự cô đơn hoặc nhu cầu kết nối, khiến nạn nhân dễ dàng chia sẻ thông tin riêng tư cho "người yêu ảo".

Những phần quà mà Đại úy Nguyễn Anh Quân tặng học sinh, sinh viên khi tham gia trả lời các câu hỏi.

- "Tour 360" kết hợp nhạc kịch, minigame và KOLs thay vì chỉ thuyết giảng. Anh đánh giá thế nào về hiệu quả của cách tiếp cận "mềm hóa" này với Gen Z?

Đây là bước chuyển đổi tất yếu từ truyền đạt một chiều sang giáo dục trải nghiệm, và nó cực kỳ hiệu quả với Gen Z – thế hệ ưu tiên nội dung trực quan, tương tác cao.

Thay vì những báo cáo khô khan, việc sân khấu hóa các tình huống lừa đảo giúp sinh viên vừa xem, vừa cười nhưng lại thấm thía bài học sâu sắc. Các minigame hay khu vực mô phỏng (nhận diện email giả, check mã độc) giúp các em chuyển từ "biết" sang "làm", trực tiếp thực hành kỹ năng tự vệ.

Đặc biệt, sự tham gia của các KOLs giúp thông điệp trở nên gần gũi, tin cậy hơn. Tiếng nói của những người có sức ảnh hưởng giúp các cảnh báo an ninh lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội, vượt ra khỏi khuôn viên trường học.

- Để đẩy lùi "bẫy công nghệ", nỗ lực của ngành Công an là chưa đủ. Theo anh, sau khi đoàn tuyên truyền rời đi, nhà trường và phụ huynh cần phối hợp ra sao để kỹ năng nhận diện lừa đảo trở thành phản xạ tự nhiên của các em?

- Chúng tôi luôn nhấn mạnh mô hình "tam giác an toàn": Công an - Nhà trường - Gia đình. Các buổi tuyên truyền chỉ là "cú hích" ban đầu, sự duy trì thường xuyên mới là yếu tố quyết định.

Về phía nhà trường, cần biến kiến thức thành thói quen bằng cách lồng ghép vào các môn học kỹ năng mềm hoặc công nghệ; duy trì các "Biệt đội 360" trong sinh viên để cập nhật cảnh báo định kỳ. Quan trọng nhất là xây dựng các kênh thông tin chính thống để sinh viên có nơi đối chiếu, kiểm chứng khi gặp tin tức nghi ngờ.

Về phía phụ huynh, gia đình phải là "điểm tựa" về tâm lý và tài chính. Phụ huynh cần trao đổi cởi mở về tiền bạc để con cái không bị áp lực kiếm tiền bằng mọi giá. Tôi đặc biệt khuyến nghị các gia đình thiết lập "Mật khẩu an toàn" – một ám hiệu riêng để xác nhận khi con cái hoặc cha mẹ nhận được cuộc gọi khẩn cấp đòi chuyển tiền.

Cuối cùng, hãy tạo thái độ không phán xét. Khi sinh viên lỡ bị lừa, nỗi sợ lớn nhất là bị cha mẹ trách mắng. Sự bình tĩnh lắng nghe của phụ huynh sẽ giúp các em dám lên tiếng cầu cứu thay vì tự mình lún sâu vào rắc rối.

Một buổi tuyên truyền tại Trường CĐ Kinh tế TPHCM.

- Anh có thông điệp gì gửi gắm để mỗi sinh viên không chỉ là đối tượng được bảo vệ mà sẽ trở thành một "tuyên truyền viên" tích cực?

- Thông điệp cốt lõi chúng tôi muốn gửi gắm là: Hãy chuyển mình từ "nạn nhân tiềm năng" thành "chiến sĩ tuyên truyền".

Trong kỷ nguyên số, an ninh là trách nhiệm của mỗi cá nhân. Lực lượng Công an luôn sẵn sàng bảo vệ, nhưng tốc độ tội phạm mạng là tức thời, mỗi người cần có "hệ miễn dịch số" tự thân.

Tôi mong các bạn trẻ hãy trở thành "tấm lá chắn" cho người thân, dùng kiến thức công nghệ của mình để bảo vệ ông bà, cha mẹ - những người dễ bị tổn thương trước lừa đảo. Đồng thời, hãy là một "mắt xích cảnh báo" trong cộng đồng: khi thấy tin xấu độc, tin lừa đảo, hãy dũng cảm báo cáo (report) và cảnh báo người khác thay vì lướt qua.

Xây dựng một TPHCM văn minh, an toàn bắt đầu từ chính những hành động cảnh giác nhỏ nhất của mỗi công dân số hôm nay.

- Trân trọng cảm ơn anh.

Lâm Ngọc