Vướng luật, hàng nghìn hồ chứa ở Tây Nguyên đang bị lãng phí

Các tỉnh Tây Nguyên hiện có hơn 2.000 công trình thủy lợi lớn nhỏ với diện tích lên đến hàng chục nghìn ha. Việc sử dụng, khai thác các công trình cho nuôi trồng thủy sản và các sản phẩm, dịch vụ thủy lợi khác đang bị vướng khi áp dụng các điều khoản của Luật Thủy lợi 2017, Nghị định 67 và Nghị định 96 năm 2018. Hàng nghìn ha mặt nước này đang bị lãng phí khi không thể hợp đồng cho người dân thuê, ngân sách thất thu hàng tỷ đồng và thiệt hại với nghề nuôi trồng thủy sản có thể đến hàng trăm tỷ đồng.

Hơn 20 năm qua, gia đình ông Nguyễn Trọng Nhi (54 tuổi, trú tại thị trấn Đắk Mil, huyện Đắk Mil, tỉnh Đắk Nông) vẫn sinh sống bằng nghề nuôi trồng thủy sản trên diện tích hơn 5ha của lòng hồ thủy lợi Vạn Xuân. Việc mưu sinh nuôi trồng thủy sản đã mang lại cho gia đình ông cuộc sống khá ổn định.

Tuy nhiên, kể từ năm 2018 đến nay, Công ty thủy lợi Đắk Nông (đơn vị chủ quản hồ thủy lợi Vạn Xuân - PV) thông báo không thể ký hợp đồng cho thuê mặt nước vì vướng các quy định của Luật Thủy lợi khiến việc đầu tư của ông Nhi bị gián đoạn. Và cũng từ đây, việc quản lý, sử dụng hồ cũng bắt đầu phát sinh các tranh chấp, nhiều người vào đánh bắt cá nhưng ông không thể ngăn cản vì thiếu căn cứ pháp lý.

Sự việc này đã kéo dài hơn 4 năm qua, bản thân ông Nhi cũng đã nhiều lần đề nghị Nhà nước sớm có phương án giải quyết những vướng mắc về luật và các quy định liên quan để ông có thể yên tâm đầu tư. “Nếu như không vướng luật thì gia đình tôi vẫn tiếp tục sinh sống, đầu tư vào nghề nuôi trồng thủy sản vì đây là sinh kế của gia đình bấy lâu nay. Do không thể ký hợp đồng lại được với đơn vị chủ quản nên hơn 4 năm qua, gia đình chỉ nhận trông coi, quản lý hồ đập chứ không dám đầu tư bởi khi xảy ra tranh chấp, mình không có căn cứ pháp lý để xử lý”, ông Nhi nói.

Hàng chục nghìn ha mặt nước tại các công trình thủy lợi ở Tây Nguyên đang bị lãng phí bởi vướng luật.

Hàng nghìn hộ dân trên địa bàn các tỉnh Tây Nguyên sinh sống bằng nghề nuôi trồng thủy sản cũng đang lâm vào tình cảnh tương tự. Ông Bùi Phong Danh, Phó giám đốc Công ty TNHH MTV khai thác công trình thủy lợi tỉnh Đắk Nông - Chi nhánh Đắk Mil cho biết, toàn huyện có 43 công trình hồ chứa với dung tích khoảng 22 triệu m3, diện tích mặt nước hơn 300ha. Tất cả các hồ chứa hiện đều không thể ký hợp đồng cho thuê mặt nước với người dân vì vướng Luật Thủy lợi 2017 và Nghị định 67 năm 2018.

“Vướng mắc ở đây là quy định về quyền sử dụng đất trong hồ sơ trình cấp có thẩm quyền xem xét phê duyệt phương án kinh doanh. Trong khi tất cả các hồ chứa hiện nay đều chưa cấp quyền sử dụng đất cho đơn vị chủ quản. Năm 2017, đơn giá quy định cho thuê mặt nước của tỉnh đưa ra là 250 đồng/m2/năm. Nếu tính ra, đây là một sự lãng phí rất lớn. Hiện có rất nhiều hộ dân muốn thuê lại mặt nước để nuôi trồng thủy sản nhưng bị vướng Luật Thủy lợi, Nghị định 67, bắt buộc nuôi trồng thủy sản phải được cấp phép. Mà muốn cấp phép thì phải có hồ sơ đất, nhưng hồ sơ đất tỉnh chưa giao cho công ty nên công ty không có thẩm quyền giải quyết”, ông Danh cho hay.

Ông Lê Viết Thuận, Chủ tịch Công ty TNHH MTV khai thác công trình thủy lợi tỉnh Đắk Nông cho biết, hiện toàn tỉnh có 250 công trình thủy lợi nhưng đều chưa được cấp quyền sử dụng đất. Sự lãng phí diện tích mặt nước trên địa bàn là rất lớn nhưng công ty không thể làm khác, vì cho thuê là trái quy định. Những vướng mắc, sự lãng phí này có thể sẽ còn kéo dài vì quá trình cấp quyền sử dụng đất cho các công trình thủy lợi, hồ chứa một phần là rất phức tạp, một phần là thiếu kinh phí.

“Kể từ 2018 đến nay, đơn vị mới chỉ bỏ kinh phí để tiến hành đo đạc, cắm mốc hành lang an toàn cho khoảng 10 công trình chuẩn bị cấp quyền sử dụng đất, chiếm tỷ lệ chưa đầy 5%. Tuy nhiên, để làm một công trình cấp quyền giao đất, cắm mốc thì phải bắt đầu từ đề cương, đến xin chủ trương, xin kinh phí rất mất thời gian. Trong khi đó, hệ thống sổ bạ ngày xưa giải tỏa đền bù không bài bản như bây giờ. Ngày xưa nhiều công trình xây dựng chỉ cần họp dân thì dân họ sẵn sàng hiến đất và những hộ này đến nay chưa được điều chỉnh diện tích đất. Nhiều công trình bị vướng mắc như vậy nên việc cắm mốc, điều chỉnh rất mất nhiều thời gian”, ông Thuận cho biết thêm.

Hầu hết các công trình thủy lợi ở Tây Nguyên đều trong tình trạng chưa được cấp quyền sử dụng đất. Một số địa phương đã có cơ chế để tạm thời tháo gỡ vấn đề quyền sử dụng đất, tuy nhiên, vướng mắc tiếp theo các địa phương gặp phải là vấn đề giá.

Ông Nguyễn Công Hạnh, Phó giám đốc Công ty TNHH MTV khai thác công trình thủy lợi tỉnh Đắk Lắk cho biết, UBND tỉnh đã chấp thuận chủ trương để công ty tạm thời được hợp đồng cho thuê khi chưa được cấp quyền sử dụng đất. Nhưng theo Nghị định 96 năm 2018 quy định chi tiết về giá sản phẩm, dịch vụ thủy lợi và hỗ trợ tiền sử dụng sản phẩm, dịch vụ công ích thủy lợi thì cần phải thông qua các bộ, ngành liên quan phê duyệt.

UBND tỉnh Đắk Lắk đã trình 2 năm nay nhưng vẫn chưa được thông qua. Các hợp đồng cho thuê mặt nước tại 246 hồ chứa với khoảng 2.000ha công ty quản lý vẫn không thể thực hiện được, thiệt hại đối với ngân sách và với nghề nuôi trồng thủy sản có thể lên đến cả trăm tỷ đồng mỗi năm.

Lãng phí có thể đến hàng trăm tỷ đồng mỗi năm vì vướng mắc do áp dụng các quy định của Luật Thủy lợi và các Nghị định vào thực tiễn. Để tháo gỡ vướng mắc cho các địa phương, tạo điều kiện khai thác, phát huy hiệu quả diện tích mặt nước cho nghề nuôi trồng thủy sản nói riêng, các sản phẩm, dịch vụ thủy lợi khác nói chung, cần thiết phải có sự vào cuộc của các bộ, ngành trung ương.

Văn Thành