Ưu tiên nguồn lực phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi

Không tích hợp cứng nhắc Chương trình dân tộc

ĐBQH Vi Văn Sơn (Nghệ An) phát biểu.

Đại biểu Vi Văn Sơn (Nghệ An) đồng tình với đánh giá của Chính phủ về kết quả triển khai 3 Chương trình mục tiêu quốc gia thời gian qua và ủng hộ chủ trương tích hợp nhằm giảm đầu mối quản lý, giảm thủ tục hành chính và tăng cường phân cấp, phân quyền cho địa phương. Tuy nhiên, đại biểu nhấn mạnh: phải nhìn rõ tính đặc thù rất lớn của Chương trình phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, bởi đây là chương trình mang ý nghĩa chiến lược, khác biệt cả về đối tượng, địa bàn và cách thức tổ chức thực hiện.

Đại biểu phân tích: Các chương trình xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững đã “vào guồng”, triển khai ổn định từ cơ sở trong nhiều năm, trong khi Chương trình dân tộc theo Nghị quyết 88 dù được ban hành từ năm 2019 nhưng đến cuối năm 2021 mới hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn; các địa phương phải trình cơ chế, chính sách lên HĐND tỉnh và đến cuối năm 2022 mới bắt đầu thực hiện, vào guồng năm 2023. Tính đến thời điểm phát biểu, chương trình vẫn còn nhiều vướng mắc về văn bản.

Từ thực tế đó, đại biểu cho rằng: việc thiết kế báo cáo thành hai hợp phần là hợp lý. Do đặc thù rất riêng, Chương trình dân tộc không thể tích hợp cứng nhắc vào chương trình khác, nếu không sẽ gây gián đoạn và làm giảm hiệu quả. Đối với hợp phần nông thôn mới và giảm nghèo bền vững, cần sớm có bộ tiêu chí chung để đánh giá; nguồn lực phải huy động chủ yếu từ địa phương và xã hội hóa, ngân sách Trung ương giữ vai trò khuôn mẫu. Đại biểu đồng tình xem hợp phần này như một phong trào lớn của toàn Đảng, toàn dân và cả hệ thống chính trị.

Với hợp phần dân tộc, đại biểu nhấn mạnh: đây là “vùng lõi của khó khăn”, “vùng trũng của phát triển”, do đó mục tiêu tạo cú hích phải bắt đầu từ khu vực này. Đại biểu đề nghị Chính phủ bố trí ngân sách Trung ương cho giai đoạn 2026 – 2030 ít nhất bằng giai đoạn 2021 – 2025 (khoảng 104 nghìn tỷ đồng), cân đối chi đầu tư – sự nghiệp theo tỷ lệ 50/50, đồng thời phân định rõ nguồn lực cho từng hợp phần thay vì ghi chung tổng nguồn lực.

Toàn cảnh phiên thảo luận.

Về mục tiêu 2030 – 2035, đại biểu lưu ý cần cân nhắc, nhất là mục tiêu 100% xã thoát nghèo và cơ bản không còn xã, thôn đặc biệt khó khăn - một mục tiêu quá cao và khó khả thi khi hiện chưa có danh mục xã nghèo, xã - thôn đặc biệt khó khăn được rà soát, việc sáp nhập thôn còn chưa rõ ràng.

Về phân công chủ trương trình, đại biểu đề nghị quy định rõ trong Nghị quyết: Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì Hợp phần 1; Bộ Dân tộc và Tôn giáo chủ trì Hợp phần 2. Đại biểu cũng đề nghị, Quốc hội giao Chính phủ chỉ đạo hai bộ xây dựng quy chế quản lý, hoặc ủy quyền phối hợp ban hành nguyên tắc, tiêu chí và định mức phân bổ vốn. Đại biểu lưu ý: dự thảo hiện tại mới ghi giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường mà không đề cập phối hợp với Bộ Dân tộc và Tôn giáo, cần sửa để phù hợp thực tiễn.

Sửa tiêu chí nghèo và làm rõ các mục tiêu cụ thể

Đại biểu Trần Thị Thu Hằng (Lâm Đồng) cơ bản thống nhất nội dung dự thảo nhưng nhấn mạnh Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026 – 2035 là đặc thù sâu sắc, tác động trực tiếp đến đời sống đồng bào.

Đại biểu rất thống nhất chủ trương gộp 3 chương trình để tránh phân tán nguồn lực, tạo tự thụ hưởng, không bỏ sót đối tượng và tập trung đầu tư đúng trọng tâm. Tuy vậy, trước khi tích hợp, phải có đánh giá tổng thể, làm rõ khó khăn - thuận lợi, tránh dàn trải, đặc biệt quan tâm các vùng lõi, vùng thiếu hụt nguồn lực.

ĐBQH Trần Thị Thu Hằng (Lâm Đồng) phát biểu

Về mục tiêu tổng quát, đại biểu nhận định còn nặng tính định tính, dùng nhiều thuật ngữ vĩ mô trong khi người dân mới tiếp cận được các điều kiện cơ bản. Do vậy, mục tiêu phải được rà soát, viết theo hướng định hướng và định lượng rõ hơn.

Ở mục tiêu cụ thể, đại biểu đề nghị sửa mục tiêu 100% xã nghèo thoát nghèo thành thoát nghèo bền vững, bởi tái nghèo có thể xảy ra rất nhanh, đặc biệt sau thiên tai, bão lũ. Nội dung về quy hoạch, sắp xếp dân cư cần viết lại, làm rõ khu vực hẻo lánh, nguy cơ thiên tai, sạt lở cao thay vì khái niệm “nơi cần thiết”.

Đối với Chương trình Chiến lược quốc gia về cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn, đại biểu cho rằng: mục tiêu còn quá cao khi mới khoảng 30% người dân tiếp cận nước sạch, nhiều nơi dùng nước không đạt chuẩn. Ngay đô thị lớn còn gặp khó khăn, nên vùng dân tộc thiểu số càng khó hơn; mục tiêu cần được đánh giá lại cho khả thi.

Về tiêu chí nghèo đa chiều, đại biểu đề nghị rà soát vì còn nhiều bất cập, dẫn đến bỏ sót đối tượng thụ hưởng. Đại biểu chỉ rõ các ví dụ thực tiễn: hộ có tài sản nhưng không còn sức lao động vẫn bị xem thoát nghèo; hộ có bò để sản xuất nhưng thiếu phương tiện nghe nhìn lại bị xếp nghèo. Những bất cập này cần được điều chỉnh để đảm bảo đúng đối tượng, nâng hiệu quả chương trình.

ĐBQH Y Thanh Hà Niê Kđăm (Lâm Đồng) điều hành phiên thảo luận tổ

Đại biểu Trần Thị Thu Hằng đặc biệt nhấn mạnh hai nguồn lực quyết định thành công: nguồn nhân lực và tài chính. Tinh giản biên chế, cán bộ nghỉ hưu hoặc chuyển vị trí chưa phù hợp đang ảnh hưởng đến triển khai; vì vậy cần cơ chế thu hút, giữ chân cán bộ. Về kinh phí, không thể cào bằng giữa các địa phương; các vùng đặc biệt khó khăn cần ưu tiên mạnh. Đại biểu đề nghị các địa phương giải ngân không hết cần có cơ chế chuyển nguồn cho địa phương khác, tránh lãng phí ngân sách.

Đại biểu cũng đồng tình với đề nghị giao cơ quan công tác dân tộc chủ trì hợp phần dân tộc, vì đây là cơ quan am hiểu văn hóa, tập quán, tâm tư, điều kiện của đồng bào; nếu giao cho cơ quan khác sẽ dẫn đến lúng túng, gián đoạn chính sách và khó đạt hiệu quả.

Giữ vững tính kế thừa chính sách dân tộc, ưu tiên phân bổ vốn theo mức độ khó khăn

Đại biểu Phạm Thị Kiều (Lâm Đồng) khẳng định: các chính sách dân tộc giai đoạn 2016 – 2020 vẫn còn nguyên giá trị và nhiều nội dung đã được tích hợp vào Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi theo Nghị quyết 120 của Quốc hội khóa XIV. Đây là cơ sở quan trọng để tiếp tục kế thừa, hoàn thiện chính sách trong giai đoạn 2026 – 2035.

ĐBQH Phạm Thị Kiều (Lâm Đồng) phát biểu

Đại biểu nhấn mạnh nguyên tắc phân bổ vốn phải ưu tiên theo mức độ khó khăn của từng địa bàn, tuyệt đối tránh chia đều, nhằm tập trung nguồn lực cho vùng lõi, vùng khó khăn nhất. Cơ quan công tác dân tộc cần tiếp tục được giao vai trò đầu mối tổ chức thực hiện hợp phần đặc thù, bởi đây là cơ quan có chuyên môn sâu nhất, am hiểu đặc điểm văn hóa, xã hội, điều kiện sống và nhu cầu của đồng bào. Việc giao đúng cơ quan chủ trì là điều kiện tiên quyết bảo đảm tính liên tục của chính sách, củng cố niềm tin của đồng bào và phát huy hiệu quả trong giai đoạn mới.

Từ kinh nghiệm triển khai các chương trình trước, đại biểu đề nghị: quy định rõ trong Báo cáo chủ trương đầu tư cơ quan chủ trì hợp phần dân tộc; kiến nghị giao Bộ chuyên ngành quản lý nhà nước về dân tộc chủ trì, phối hợp các cơ quan liên quan. Đại biểu dẫn Thông báo kết luận số 4665/TB-VPQH ngày 27/11/2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội để làm rõ tính cấp thiết.

Đối với Điều 2 dự thảo Nghị quyết, đại biểu đề nghị bổ sung quy định: Bộ Nông nghiệp và Môi trường làm đầu mối chủ trì theo Luật Đầu tư công; Bộ Dân tộc và Tôn giáo chủ trì hợp phần thứ hai liên quan đến phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Đại biểu khẳng định: việc làm rõ vai trò của từng bộ, từng cơ quan có ý nghĩa đặc biệt quan trọng để bảo đảm minh bạch, thống nhất và hiệu quả triển khai, hướng đến mục tiêu cuối cùng là nâng cao đời sống vật chất – tinh thần cho đồng bào dân tộc thiểu số, xây dựng vùng miền núi phát triển bền vững và không ai bị bỏ lại phía sau.

Diệp Anh; Ảnh: Phạm Thắng