Ứng phó với các 'hàng rào' tiêu chuẩn mới để giữ vững thị trường xuất khẩu

Nhiều hàng rào kỹ thuật mới

Việt Nam đã và đang hội nhập sâu rộng với việc tham gia rất nhiều các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới. Các FTA này đã và đang mở ra cơ hội cho sản phẩm, hàng hóa Việt, song cũng khiến nhiều quốc gia dựng lên hàng rào kỹ thuật để bảo vệ hàng hóa trong nước. Khi đã tham gia cuộc chơi toàn cầu, doanh nghiệp (DN) buộc phải đáp ứng được các yêu cầu của nước sở tại.

Hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đang phải đối mặt với các rào cản phi thuế quan và nguy cơ bị kiện chống bán phá giá.

TS Tô Hoài Nam, Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) cho rằng, tính đến hết tháng 12/2024 đã có 277 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại (PVTM) liên quan đến hàng hóa XK của Việt Nam. Đặc biệt, trong số vụ việc đều liên quan đến các mặt hàng XK thế mạnh như: Tôm, cá tra, thép, gỗ mà những sản phẩm có giá trị XK trung bình và nhỏ như máy cắt cỏ, mật ong, đĩa giấy. Việc các quốc gia tăng điều tra, áp dụng biện pháp PVTM là xu thế tất yếu. Tuy vậy, xu thế bảo hộ gia tăng đang gây áp lực đối với DN, ngành hàng là rất lớn. Nhất là đối với DN nhỏ và vừa.

Theo đó, các DN Việt Nam đối mặt với chi phí gia tăng khi phải dành nhiều nguồn lực để tham gia, xử lý các vụ điều tra PVTM và đáp ứng yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài; giảm khả năng cạnh tranh của DN XK khi bị áp thuế, các nhà nhập khẩu sẽ e ngại hơn khi mua hàng từ các DN Việt Nam so với các nước không bị áp thuế. Bên cạnh đó, điều đáng lo ngại hiện nay phải kể tới mức độ hiểu biết về quy định, pháp luật PVTM các thị trường nhập khẩu của DN còn khiêm tốn.

Hiện các DN Việt Nam XK sang EU, đặc biệt trong các ngành nông, lâm, thủy sản, dệt may, và da giày, đang phải đối mặt với các rào cản phi thuế quan và nguy cơ bị kiện chống bán phá giá. Để hạn chế tối đa được các rào cản hay các biện pháp bảo hộ của EU, với ngành ngành dệt may Việt Nam cần nhanh chóng bắt nhịp và đẩy mạnh quá trình chuyển đổi xanh để duy trì và nâng cao vị thế trên thị trường EU. EU là một trong những thị trường lớn nhất của dệt may Việt Nam. Năm 2024, kim ngạch XK dệt may sang EU ước đạt 4,3 tỷ USD, tăng 7,66%, chiếm tỷ trọng 9,77%. Ngoài ngành dệt may, nhiều ngành khác cũng đang gặp phải rào cản đối với hàng hóa nhập vào từ EU.

Theo Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động, thực vật Việt Nam (Văn phòng SPS Việt Nam), năm 2024, EU phát đi 5.268 cảnh báo mối nguy đối với nông sản thực phẩm toàn cầu, trong đó, Việt Nam có 114 cảnh báo chiếm 2,2% số cảnh báo từ EU và tăng gần gấp đôi năm 2023. 2 tháng đầu năm 2025, EU phát đi 624 cảnh báo, trong đó, Việt Nam có 16 cảnh báo, chiếm 2,6%.

Đáng chú ý, 2 tháng đầu năm 2025, trong số 624 cảnh báo có 8 cảnh báo với thực phẩm mới, trong đó, có 4 cảnh báo liên quan đến sản phẩm XK của Việt Nam, chiếm 50%. Cùng với đó, một số thị trường khác cũng đang siết chặt các quy định đối với hàng nhập khẩu. Đơn cử, từ đầu tháng 1/2025, Trung Quốc bắt buộc tất cả lô sầu riêng nhập khẩu từ Thái Lan và Việt Nam phải có giấy chứng nhận kiểm định chất vàng O (Auramine O) và cadmium.

Tuân thủ chặt chẽ các tiêu chuẩn quốc tế

Lý giải về nguyên nhân nhiều ngành hàng đang phải đối mặt với các rào cản phi thuế quan và nguy cơ bị kiện chống bán phá giá, bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, Vụ trưởng, Trưởng Cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, kiêm nhiệm thị trường Bắc Âu cho rằng, nguyên nhân chính nằm ở đặc thù sản xuất gia công với giá trị gia tăng thấp, dẫn đến mức giá XK thấp hơn giá trị trung bình của thị trường EU. Điều này không chỉ tạo ra nguy cơ bị điều tra chống bán phá giá mà còn làm giảm khả năng cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam.

Để giảm thiểu các rủi ro này, DN cần tập trung vào các biện pháp chiến lược nhằm nâng cao giá trị sản phẩm, minh bạch hóa quy trình sản xuất, và tuân thủ chặt chẽ các tiêu chuẩn quốc tế. Một trong những giải pháp quan trọng là nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm XK. Thay vì tập trung vào gia công thô, DN cần đầu tư vào công nghệ chế biến sâu và phát triển sản phẩm có tính khác biệt.

Ví dụ, trong ngành gỗ, thay vì XK nguyên liệu hoặc sản phẩm chưa hoàn thiện, các DN nên tập trung vào sản xuất đồ nội thất cao cấp, có thiết kế độc đáo, hay là đồ nội thất thông minh gắn với công nghệ, đáp ứng thị hiếu của người tiêu dùng EU. Đối với nông sản và thủy sản, chế biến thành các sản phẩm giá trị gia tăng như thực phẩm đóng hộp, chế biến sẵn, hoặc sản phẩm hữu cơ cũng sẽ giúp tăng giá trị XK và giảm nguy cơ bị nghi ngờ bán phá giá.

Một chiến lược quan trọng khác là đa dạng hóa danh mục sản phẩm và thị trường XK. Việc phụ thuộc quá nhiều vào một sản phẩm hoặc một thị trường cụ thể khiến DN dễ trở thành mục tiêu của các biện pháp bảo hộ. Bằng cách mở rộng sang các thị trường khác ngoài EU hoặc phát triển các dòng sản phẩm mới, DN có thể giảm áp lực cạnh tranh và tối ưu hóa nguồn lực.

Để tránh bị kiện chống bán phá giá, bà Thúy lưu ý, các DN cần xây dựng hệ thống định giá minh bạch và hợp lý. Giá cả cần phản ánh đúng giá trị thực của sản phẩm, bao gồm chi phí sản xuất, vận chuyển và giá trị gia tăng. Điều này không chỉ giúp DN tránh bị nghi ngờ mà còn tạo ra sự tin cậy với đối tác EU. Đồng thời, nâng cao năng lực quản lý và hiểu biết về các quy định pháp lý của EU là điều cần thiết.

Đối với mặt hàng nông sản XK sang EU, Văn phòng SPS Việt Nam khuyến nghị các DN nên cập nhật thay đổi các quy định của EU thường xuyên. Trước khi XK, DN cần có văn bản hỏi Văn phòng SPS Việt Nam để phối hợp với Tổng cục Y tế và An toàn thực phẩm của EU (DG-SANTE) hướng dẫn cụ thể vì các quy định này rất phức tạp và cần tuân thủ theo quy trình cụ thể.

Hiện, các thị trường đang ngày càng siết chặt quy định đối với hàng nhập khẩu. Với một quốc gia xuất nhập khẩu lớn như Việt Nam, những quy định này đã và đang tác động mạnh mẽ đến hoạt động ngoại thương, đòi hỏi DN phải thay đổi để nhanh chóng thích ứng.

Do đó, để giảm thiểu các tác động tiêu cực đến hoạt động kinh doanh, TS Tô Hoài Nam cho rằng, việc nâng cao năng lực ứng phó với các vụ điều tra rất quan trọng khi hàng hóa XK của Việt Nam tiếp tục có nhiều cơ hội để tiếp cận thị trường quốc tế. DN phải thường xuyên theo dõi sát sao chính sách thương mại của các quốc gia, thị trường XK như chính sách thuế, chính sách về nguồn gốc hàng hóa, an toàn thực phẩm đối với người tiêu dùng. Cùng với đó là các chính sách liên quan đến PVTM. Trong đó, DN, hiệp hội ngành hàng cần cân nhắc rủi ro về PVTM để xây dựng sản xuất, XK hợp lý; chuẩn bị nguồn lực để đối phó với các nguy cơ kiện PVTM.

Phan Đức