Tuyển sinh đầu cấp theo hệ thống thông tin địa lý, lãnh đạo nhà trường nói gì?

Nhằm nâng cao hiệu quả công tác tuyển sinh đầu cấp và đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội đang triển khai hệ thống thông tin địa lý (GIS – bản đồ số) để hỗ trợ việc phân tuyến tuyển sinh dựa trên vị trí cư trú cụ thể của học sinh. Dự kiến từ năm học 2026–2027, việc phân tuyến sẽ không còn dựa theo đơn vị hành chính phường như hiện nay, mà căn cứ trực tiếp vào khoảng cách từ nhà đến trường, nhằm đảm bảo học sinh được học tại nơi gần nhất, thuận tiện nhất.

Bên cạnh đó, chủ trương này cũng hướng tới mục tiêu giảm tỷ lệ học sinh trái tuyến và từng bước giảm sĩ số học sinh/lớp ở các cấp học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn thành phố.

Giảm áp lực cho phụ huynh và học sinh

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Nguyễn Ngọc Hân – Phó Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Lê Lợi (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) cho biết: Việc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội triển khai hệ thống thông tin địa lý (GIS) để tính toán khoảng cách từ nơi cư trú của học sinh đến trường là một bước tiến tích cực, phù hợp với nhu cầu thực tế hiện nay của người dân Thủ đô.

Theo cô Hân, khi học sinh được học tại trường gần nhà sẽ giảm đáng kể thời gian và chi phí đi lại mỗi ngày. Phụ huynh cũng sẽ không phải vất vả đưa đón con đi học xa, nhất là trong điều kiện giao thông đô thị thường xuyên ùn tắc như ở Hà Nội.

Bên cạnh yếu tố thuận lợi cho gia đình học sinh, việc phân tuyến theo vị trí cư trú cũng giúp các trường chủ động trong việc tiếp nhận học sinh, quản lý sĩ số lớp học hợp lý hơn. Đây cũng là một trong những giải pháp góp phần giảm tỷ lệ học sinh trái tuyến – một thực trạng tồn tại nhiều năm nay ở các khu vực nội thành, nơi có sự chênh lệch rõ rệt về điều kiện cơ sở vật chất và chất lượng giữa các trường học.

Cô Nguyễn Ngọc Hân - Phó hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Lê Lợi (Hoàn Kiếm, Hà Nội). Ảnh: NVCC

Ghi nhận từ thực tế, cô Hân cho biết mỗi trường học đều đối mặt với những áp lực riêng trong quá trình tuyển sinh đầu cấp. Với các trường được xếp vào nhóm "top" thường là những trường có chất lượng giảng dạy tốt, cơ sở vật chất khang trang, được phụ huynh tin tưởng. Áp lực lớn nhất của những trường này chính là tình trạng học sinh đăng ký quá đông.

Ngược lại, với các trường ít được phụ huynh ưu tiên, thường gọi là trường "top dưới" áp lực lại nằm ở việc không tuyển đủ học sinh. Việc không đảm bảo đủ số lượng học sinh đầu vào không chỉ ảnh hưởng đến kế hoạch dạy học mà còn kéo theo hệ lụy như nguy cơ cắt giảm biên chế giáo viên, giảm nguồn ngân sách hoạt động, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập, công việc và tinh thần đội ngũ giáo viên, cán bộ nhà trường.

“Chính vì vậy, nếu thực hiện tuyển sinh theo tiêu chí “gần nhà học gần trường”, tức là học sinh học tại ngôi trường gần với nơi cư trú của mình thì sẽ góp phần cân bằng nguồn tuyển giữa các trường.

Khi đó, những trường khó khăn trong tuyển sinh sẽ có cơ hội tuyển đủ số lượng học sinh cần thiết, đảm bảo duy trì hoạt động ổn định. Đồng thời, các trường top sẽ giảm tải đáng kể áp lực về số lượng học sinh đăng ký quá mức cho phép. Đây được xem là một bước đi hợp lý, giúp phân bổ nguồn lực giáo dục công bằng hơn, giảm chênh lệch giữa các trường trong cùng một khu vực”, cô Hân cho hay.

Đồng tình với quan điểm trên, cô Nguyễn Thị Vân Hồng - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Chương Dương (Hoàn Kiếm, Hà Nội) cũng cho rằng, việc để học sinh học gần nhà không chỉ giúp giảm thiểu thời gian và chi phí đi lại, mà còn góp phần bảo đảm sức khỏe, tâm lý học tập ổn định cho các em.

Tuy nhiên, cô Hồng cũng nhìn nhận rằng việc thực hiện chủ trương này sẽ không tránh khỏi những khó khăn trong giai đoạn đầu triển khai. Bởi tâm lý của nhiều phụ huynh hiện nay vẫn đặt nặng yếu tố chọn trường, mong muốn con được học ở các trường có tiếng, bất kể khoảng cách địa lý như thế nào.

Thứ hai, với những khu vực dân cư không ổn định – nơi phần lớn dân số là người từ địa phương khác đến làm việc, sinh sống tạm thời thì việc phân tuyến dựa trên nơi ở chính thức càng trở nên khó áp dụng.

Khi tâm lý của phụ huynh vẫn ưu tiên lựa trường có thương hiệu thì sẽ tìm mọi cách để con em được vào học, bất chấp việc không nằm trong khu vực tuyển sinh. Điều đó cho thấy, yếu tố đúng tuyến trong mắt nhiều phụ huynh hiện nay vẫn không quan trọng bằng việc được vào trường có danh tiếng. Chưa kể, vấn đề “định vị” sẽ dựa theo hộ khẩu, nhưng thực tế nhiều gia đình lại không sinh sống tại địa chỉ đó. Việc này không những gây khó khăn trong công tác xác minh thông tin mà còn tạo ra lỗ hổng quản lý, dẫn đến tình trạng “chạy trường” hay đăng ký cư trú không đúng thực tế.

Cô giáo Nguyễn Thị Vân Hồng - Hiệu trưởng Trung học cơ sở Chương Dương (Hoàn Kiếm, Hà Nội). Ảnh: Mộc Hương.

Đảm bảo sự đồng đều về chất lượng giữa các trường để triển khai hiệu quả

Chia sẻ về công tác tuyển sinh trên địa bàn trong một vài năm trở lại đây, cô Phùng Thị Hoài Hương - Trưởng phòng Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Gia Lâm (Hà Nội) cho biết, công tác phân tuyến tuyển sinh đầu cấp ở khu vực này luôn được thực hiện rất nghiêm ngặt và chặt chẽ. Huyện Gia Lâm thực hiện phân tuyến tuyển sinh theo địa bàn rất rõ ràng, với ranh giới được xác định rõ để đảm bảo các trường thực hiện nghiêm túc chỉ tiêu tuyển sinh.

Cụ thể, từ Ủy ban Nhân dân huyện cho đến Phòng Giáo dục và Đào tạo đều quán triệt các trường thực hiện nghiêm túc, tuyển đủ số học sinh theo chỉ tiêu đã được phân bổ, không được tuyển vượt quá mức đã được giao. Nhờ đó, quá trình tuyển sinh đầu cấp trên địa bàn diễn ra trật tự, nhẹ nhàng, không xảy ra tình trạng quá tải cục bộ hay áp lực dồn vào một số trường nhất định.

Mặt khác, cô Hương cũng chỉ ra một số vấn đề phát sinh trong quá trình quản lý tuyển sinh. Trước tiên là thực trạng phụ huynh muốn cho con vào học trường có chất lượng tốt hơn so với khu vực mình cư trú, dẫn đến việc tìm cách “chạy trường” bằng cách làm thủ tục tạm trú để hợp thức hóa chỗ ở.

“Một số học sinh ở khu vực lân cận, không thuộc diện tuyển sinh của trường nhưng vẫn cố gắng chuyển tạm trú để học ở trường mong muốn.

Trong trường hợp này, chúng tôi yêu cầu các trường phải xem xét cẩn thận và chỉ tiếp nhận học sinh ngoài khu vực nếu còn chỉ tiêu. Nếu không còn chỉ tiêu, những học sinh này sẽ được trả về đúng đơn vị quản lý ban đầu,” cô Hương chia sẻ.

Theo quan điểm của Trưởng phòng Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Gia Lâm, khi học sinh tập trung quá đông vào một số trường có tiếng sẽ dẫn đến tình trạng mất cân đối nghiêm trọng trong hệ thống giáo dục địa phương. Các trường này sẽ nhanh chóng rơi vào tình trạng quá tải như sĩ số học sinh/lớp tăng cao vượt quy định, hay không đủ phòng học để tổ chức các lớp riêng biệt, trang thiết bị và cơ sở vật chất bị khai thác quá mức. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy mà còn tạo áp lực lớn cho đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý trường học.

Trong khi đó, các trường nằm ở khu vực lân cận dù có đầy đủ cơ sở vật chất, giáo viên và không gian học tập lại đối mặt với nguy cơ không tuyển đủ học sinh. Hệ quả là nhiều phòng học bị bỏ trống, giáo viên thiếu lớp để giảng dạy, thậm chí có thể bị cắt giảm biên chế, ảnh hưởng đến quyền lợi nghề nghiệp và hiệu quả sử dụng nguồn lực ngành giáo dục.

"Chính vì thế, chủ trương tuyển sinh theo tiêu chí gần nhà của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội là một quyết định hợp lý, phù hợp với đặc điểm của khu vực đô thị, tạo sự công bằng trong giáo dục và giảm áp lực cho cả học sinh lẫn phụ huynh", cô Hương nhận định.

Nếu học sinh tập trung quá đông vào một số trường sẽ dẫn đến tình trạng mất cân đối trong hệ thống giáo dục địa phương. Ảnh: Trường THCS Lê Lợi (Hoàn Kiếm, Hà Nội)

Mặc dù tán thành và đánh giá rất cao chủ trương phân tuyến tuyển sinh dựa trên vị trí cư trú cụ thể của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội song cô Nguyễn Ngọc Hân lại bày tỏ băn khoăn về tính khả thi nếu chưa có sự đồng đều về chất lượng giữa các cơ sở giáo dục trong cùng địa bàn.

Theo cô Hân, trong một quận hay một khu vực, sự chênh lệch về điều kiện vật chất, đội ngũ giáo viên và mặt bằng học sinh giữa các trường vẫn còn tồn tại khá rõ rệt.

“Ví dụ như tại quận Hoàn Kiếm, các trường như Ngô Sĩ Liên hay Trưng Vương vốn có truyền thống, thương hiệu, thu hút học sinh giỏi ngay từ đầu vào. Điều này cũng đồng nghĩa với việc đội ngũ giáo viên của các trường này được tuyển chọn, bố trí để đáp ứng được trình độ học sinh ở mức cao.

Ngược lại, với những trường chưa nằm trong nhóm “top đầu” của quận, giáo viên không chỉ phải dạy học sinh có học lực khá trở xuống mà còn phải tiếp nhận tất cả học sinh, kể cả học sinh không đúng tuyến. Chưa kể, những học sinh giỏi nếu có nguyện vọng chuyển đến trường khác có chất lượng tốt hơn, trường cũng khó giữ chân.

Khi mặt bằng học lực của học sinh thấp hơn thì đương nhiên yêu cầu về phương pháp giảng dạy cũng khác, điều đó ảnh hưởng đến trình độ chuyên môn và sự đầu tư của giáo viên trong công tác giảng dạy,” cô Hân phân tích.

Chính vì vậy, theo Phó Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Lê Lợi, việc tuyển sinh đầu cấp theo tiêu chí gần nhà sẽ chỉ phát huy hiệu quả nếu các trường trên cùng địa bàn có chất lượng dạy học đồng đều, từ cơ sở vật chất đến đội ngũ giáo viên. Và để đạt được điều này, cần có sự đầu tư bài bản và lâu dài từ cấp quản lý.

Còn theo cô Nguyễn Thị Vân Hồng, thực tế hiện nay cho thấy quyết định chọn trường cho con phần lớn vẫn dựa theo mong muốn của phụ huynh. Theo đó, tâm lý của cha mẹ thường sẽ muốn con được đến môi trường học tập tốt nhất, nên phụ huynh sẽ ưu tiên lựa chọn những trường có uy tín, chất lượng giảng dạy cao, dù điều đó có thể đồng nghĩa với việc con phải học xa nhà, tốn kém chi phí và thời gian đi lại.

Vậy nên, để chủ trương tuyển sinh đầu cấp theo tiêu chí "gần nhà" triển khai hiệu quả và bền vững thì các trường học cần chủ động nâng cao nội lực, đảm bảo chất lượng giáo dục đồng đều trên toàn địa bàn.

Trước hết là phát triển đội ngũ giáo viên, đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao năng lực chuyên môn để bảo đảm học sinh ở bất kỳ trường nào cũng được tiếp cận môi trường học tập chất lượng, công bằng. “Chỉ khi chất lượng giáo dục không còn chênh lệch giữa các trường, phụ huynh mới thực sự yên tâm cho con học tại nơi cư trú, thay vì tìm cách chuyển trường”, cô Hồng nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, cơ sở vật chất cũng cần được đầu tư đồng bộ. Bởi sự chênh lệch về điều kiện vật chất không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý người học mà còn tạo nên sự bất bình đẳng trong cơ hội tiếp cận giáo dục.

Đồng thời, các trường học cần thực hiện nghiêm túc phân tuyến tuyển sinh và kiên quyết không nhận vượt chỉ tiêu. Khi hệ thống giáo dục được vận hành một cách đồng bộ, minh bạch và công bằng - từ chất lượng đội ngũ, cơ sở vật chất đến công tác quản lý tuyển sinh, thì việc phân tuyến học theo nơi cư trú không chỉ là một giải pháp hợp lý về mặt tổ chức, mà còn là bước đi quan trọng nhằm xây dựng nền giáo dục công bằng, hiệu quả và bền vững.

ĐÀO HIỀN