Tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về phòng, chống bệnh quan liêu trong cán bộ, đảng viên

Thấm nhuần lời dạy của V.I.Lênin: “Kẻ thù bên trong tệ hại nhất của chúng ta, chính là anh chàng quan liêu... Chúng ta phải gạt bỏ kẻ thù đó”1, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Quan liêu, tham ô, lãng phí là tội ác… phải tẩy sạch nó để thực hiện cần kiệm, liêm, chính”2. Bệnh quan liêu được Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập trong nhiều tác phẩm, bài viết, bài nói chuyện, như: “Sửa đổi lối làm việc” (1947), “Phải tẩy sạch bệnh quan liêu” (1950), “Cần tẩy sạch bệnh quan liêu mệnh lệnh” (1951), “Thực hành tiết kiệm, chống tham ô, lãng phí, chống bệnh quan liêu” (1952), “Chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí” (1952),... Có thể khái quát quan niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về bệnh quan liêu trong cán bộ, đảng viên trên một số vấn đề cơ bản sau đây:

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh và thăm chúc tết Khu di tích (28/01/2014)

Thứ nhất, nguồn gốc của bệnh quan liêu trong cán bộ, đảng viên, theo Người, xuất phát từ cả nguyên nhân chủ quan và khách quan. Người đã trực tiếp chỉ rõ 6 nguyên nhân khiến nhiều cán bộ bị mắc bệnh quan liêu, bao gồm: Xa Nhân dân, khinh Nhân dân, sợ Nhân dân, không tin cậy Nhân dân, không hiểu biết Nhân dân, không yêu thương Nhân dân. Quan liêu là vì xa cách quần chúng, không hiểu biết dân chúng, không học hỏi dân chúng, sợ dân chúng phê bình. Đồng thời, theo Người, bệnh quan liêu còn do chủ nghĩa cá nhân sinh ra: “Chủ nghĩa cá nhân đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm: quan liêu, mệnh lệnh, bè phái, chủ quan, tham ô, lãng phí”3. Về bản chất, chủ nghĩa cá nhân là lối sống tuyệt đối hóa lợi ích, sự tự do cá nhân, nuôi dưỡng tính hám lợi, hiếu danh, ích kỷ: “Chủ nghĩa cá nhân là việc gì cũng chỉ lo cho lợi ích riêng của mình, không quan tâm đến lợi ích chung của tập thể… Nó là mẹ đẻ ra tất cả mọi tính hư nết xấu như: lười biếng, suy bì, kiêu căng, kèn cựa, nhút nhát, lãng phí, tham ô,...”4.

Thứ hai, biểu hiện của bệnh quan liêu trong cán bộ, đảng viên là chỉ đạo xa rời thực tế, là bệnh giấy tờ, bệnh hình thức, không thực tế, là xa cách quần chúng, không theo đường lối quần chúng. Chạy theo hình thức, thiếu theo dõi, kiểm tra, bám nắm: “Những người và cơ quan lãnh đạo từ cấp trên đến cấp dưới… đối với công việc thì trọng hình thức, mà không xem xét mọi mặt, không vào sâu vấn đề. Chỉ biết khai hội, viết chỉ thị, xem báo cáo trên giấy, chứ không kiểm tra đến nơi đến chốn”5. Hô hào khẩu hiệu, làm việc qua loa, lời nói không đi đôi với việc làm: “Miệng thì nói dân chủ, nhưng làm việc thì họ theo lối “quan” chủ”6. Xa rời quần chúng, mệnh lệnh cứng nhắc: “Cấp trên đối với cấp dưới, cán bộ đối với Nhân dân, quân quan đối với binh sĩ, bộ đội đối với dân chúng - chỉ biết dùng mệnh lệnh. Không biết giải thích, tuyên truyền”7. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng chỉ ra những cán bộ mắc bệnh quan liêu luôn tự mãn, chủ quan, tưởng rằng mình hiểu hết, biết hết, nên: “Không chịu khó hỏi quần chúng cần cái gì, muốn nghe muốn biết cái gì, ham chuộng cái gì… Kết quả là… không ăn thua, không thấm thía, không ích lợi gì cả”8. Đồng thời, Người cũng cho rằng, bệnh quan liêu là ích kỷ, quan cách, “chỉ biết lo cho mình, không quan tâm đến nhân dân… Trước mặt dân chúng thì lên mặt “quan cách mạng”9.

Thứ ba, tác hại của bệnh quan liêu trong cán bộ, đảng viên, theo Người, bệnh quan liêu rất nguy hiểm, tác hại vô cùng lớn. Quan liêu là nguyên nhân chính gây nên nhiều tệ nạn, đặc biệt là tệ tham ô, lãng phí: “Có mắt mà không thấy suốt, có tai mà không nghe thấu, có chế độ mà không giữ đúng, có kỷ luật mà không nắm vững. Kết quả là những người xấu, những cán bộ kém tha hồ tham ô, lãng phí. Thế là bệnh quan liêu đã ấp ủ, dung túng, che chở cho nạn tham ô, lãng phí”10. Theo Người, bệnh quan liêu và nạn tham ô, lãng phí là tiền đề và hệ quả của nhau, có nạn tham ô và lãng phí là vì bệnh quan liêu. Nguy hại nhất của tệ quan liêu là buông lỏng quản lý, xa rời đời sống thực tế của Nhân dân, độc đoán, chuyên quyền, chủ quan, duy ý chí, “bệnh quan liêu chỉ đưa đến một kết quả là: hỏng việc”11. Quan liêu làm băng hoại đạo đức cách mạng của người cán bộ, đảng viên; phá hoại tinh thần, phí phạm sức lực, tiêu hao của cải của Nhân dân. Quan liêu đi liền với mệnh lệnh, cửa quyền, coi thường quần chúng, làm khó cho người, “biến dạng” tổ chức... Do đó, “nếu không lo chữa, thì bệnh quan liêu sẽ đưa bệnh nhân đến chỗ hoàn toàn bị đào thải”12.

Thứ tư, biện pháp phòng, chống bệnh quan liêu trong cán bộ, đảng viên, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần kêu gọi và phát động cuộc đấu tranh chống bệnh quan liêu, mà căn cơ nhất, theo Người, đó là: Theo đúng đường lối nhân dân và 6 điều là: Đặt lợi ích nhân dân lên trên hết; Liên hệ chặt chẽ với nhân dân; Việc gì cũng bàn với nhân dân, giải thích cho nhân dân hiểu rõ; Có khuyết điểm thì thật thà tự phê bình trước nhân dân, và hoan nghênh nhân dân phê bình mình; Sẵn sàng học hỏi nhân dân; Tự mình phải làm gương mẫu cần, kiệm, liêm, chính, để nhân dân noi theo”. Đồng thời, về cách thức cụ thể, Người cho rằng: Muốn chống bệnh quan liêu… chỉ có một cách, là khéo kiểm soát. Về phía cá nhân, cần phải ráo riết dùng phê bình và tự phê bình, tự sửa chữa những khuyết điểm của mình: “Đảng viên phải coi việc tự kiểm điểm như rửa mặt. Hằng ngày mỗi đảng viên phải tự kiểm điểm mình”13. Đồng thời, Người cũng nhấn mạnh, người cán bộ phải biết rèn luyện nhân cách, phải đặt lợi ích dân chúng lên trên hết; phải gần gũi dân, hiểu biết dân, học hỏi dân; phải thật thà thực hành phê bình và tự phê bình; phải làm kiểu mẫu: Cần, Kiệm, Liêm, Chính, Chí công vô tư. Về phía tổ chức, phải thực hiện nghiêm túc công tác kiểm tra, kiên quyết thực hành kỷ luật Đảng: “Phải thật sự mở rộng dân chủ trong cơ quan. Phải luôn luôn dùng cách thật thà tự phê bình và thẳng thắn phê bình, nhất là phê bình từ dưới lên”14. Muốn làm được như vậy, đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên cần phải: Luôn luôn gần gũi dân; Ra sức nghe ngóng và hiểu biết Nhân dân; Học hỏi nhân dân; Lãnh đạo Nhân dân bằng cách tuyên truyền, giải thích, cổ động giáo dục, tổ chức Nhân dân, dựa vào Nhân dân để thực hiện nguyện vọng chính đáng của Nhân dân, những điều trên cần phải đi song song với nhau. Người luôn nhắc nhở các tổ chức Đảng phải hết sức quan tâm giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng: “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”15.

Thời gian qua, việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI, khóa XII về xây dựng, chỉnh đốn Đảng đã tạo được những chuyển biến tích cực trong hệ thống chính trị, toàn Đảng, Nhà nước và Nhân dân ta luôn đấu tranh không khoan nhượng với những biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống, nhất là trong cán bộ, đảng viên. Công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng được đẩy mạnh, nhất là trong giữ gìn sự đoàn kết, thống nhất, gắn bó mật thiết với Nhân dân, nghiêm túc tự phê bình và phê bình,… tạo sự chuyển biến trong nhận thức và hành động của đội ngũ cán bộ, đảng viên: “Công tác đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” đạt được một số kết quả”16. Nhận thức được tầm quan trọng của việc phòng, chống các biểu hiện quan liêu, Đảng ta nhiều lần đề cập, xem đây là nhân tố quan trọng để xây dựng Đảng thực sự vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức, đạo đức và cán bộ. Đảng ta thường xuyên quan tâm, chăm lo công tác cán bộ và xây dựng đội ngũ cán bộ ngang tầm với sự nghiệp cách mạng trong tình hình mới. “Công tác cán bộ là “then chốt của then chốt” có nhiều đổi mới, đạt một số kết quả quan trọng”17. Trong nhiệm kỳ Đại hội XII, Đảng đã ban hành các quy định mang tính đồng bộ về công tác cán bộ, trong đó chú trọng vào việc nêu gương của cán bộ, đảng viên, nổi bật là Quy định số 55-QĐ/TW của Bộ Chính trị về một số việc cần làm ngay để tăng cường vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhấn mạnh việc phải kịp thời chấn chỉnh tác phong công tác, lối sống xa hoa, lãng phí gây phản cảm trong xã hội và gương mẫu thực hiện nếp sống văn minh, giản dị, tiết kiệm. Đại hội XIII của Đảng xác định: Phải thấm nhuần sâu sắc quan điểm công tác cán bộ là nhiệm vụ “then chốt” của công tác xây dựng Đảng, có liên quan đến sự sống còn của Đảng và vận mệnh của chế độ; cán bộ là cái gốc của mọi công việc, là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng. Vì vậy, phải đặc biệt coi trọng xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược và người đứng đầu thật sự có đức, có tài, có uy tín trong Đảng và Nhân dân.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên chưa thực sự phát huy được vai trò, hiệu quả, trách nhiệm trong công tác, tinh thần tự giác trong học tập, tu dưỡng phẩm chất đạo đức, lối sống, ý thức tự phê bình và phê bình chưa cao: “Nhiều cán bộ, đảng viên, trong đó có người đứng đầu chưa thể hiện tính tiên phong, gương mẫu; còn biểu hiện quan liêu, cửa quyền, chưa thực sự sâu sát thực tế, cơ sở… Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên chưa bị đẩy lùi, có mặt, có bộ phận còn diễn biến tinh vi, phức tạp hơn”18. Đánh giá hiệu quả công việc cá nhân, cơ quan, đơn vị, địa phương chủ yếu dựa trên các báo cáo, “lối làm việc bàn giấy”, chưa nghiên cứu tình hình thực tế. Do đó, chất lượng hoàn thành nhiệm vụ của địa phương, cơ quan, đơn vị không cao, gây bức xúc trong Nhân dân: “Một số cán bộ lãnh đạo, quản lý, trong đó có cả cán bộ cấp chiến lược, thiếu gương mẫu, uy tín thấp, năng lực, phẩm chất chưa ngang tầm nhiệm vụ, quan liêu, xa dân, cá nhân chủ nghĩa”19. Những biểu hiện đó đã và đang làm giảm sút ý chí chiến đấu, ảnh hưởng đến tinh thần đoàn kết trong nội bộ, là cơ hội để các thế lực thù địch, phản động lợi dụng kích động, lôi kéo, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Trên cơ sở nhận thức sâu sắc và vận dụng sáng tạo tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chủ động đấu tranh phòng, chống biểu hiện quan liêu trong cán bộ, đảng viên là việc làm cần thiết, thường xuyên, thông qua việc nhận thức và thực hiện đồng bộ, toàn diện nhiều biện pháp cả về nhận thức tư tưởng, tổ chức, luật pháp và chính sách, trong đó, trọng tâm là một số nội dung cơ bản sau:

Một là, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục, làm cho mọi tổ chức, cá nhân, trước hết là cấp ủy, chính quyền, đội ngũ cán bộ, công chức các cấp nhận thức rõ biểu hiện, tác hại của bệnh quan liêu. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu cần công tâm, khách quan, dân chủ trong lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện và nhận xét, đánh giá, quy hoạch, đề bạt, bổ nhiệm, khen thưởng cán bộ, đảng viên, bảo đảm khách quan, công khai, thực chất. Đưa các buổi sinh hoạt chuyên đề, các phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động vào chiều sâu, thực chất và hiệu quả; tạo điều kiện cho đội ngũ cán bộ, đảng viên rèn luyện và nâng cao trình độ mọi mặt từ chính thực tiễn thực hiện chức trách, nhiệm vụ. Xây dựng tập thể đoàn kết, thống nhất gắn với môi trường công tác, văn hóa công sở lành mạnh. Tạo môi trường lành mạnh, thu hút cán bộ, đảng viên và quần chúng phát huy tinh thần sáng tạo, đoàn kết, thiết thực phòng, chống và ngăn chặn, triệt tiêu các biểu hiện quan liêu, xa dân trong cán bộ, đảng viên.

Hai là, thường xuyên, đẩy mạnh tự phê bình và phê bình gắn với đề cao trách nhiệm nêu gương của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Thực hiện nghiêm chế độ tự phê bình và phê bình, cấp trên phải làm gương tự phê bình trước, cấp dưới làm sau, tập thể làm trước, cá nhân làm sau. Chủ động tạo các kênh thông tin để Nhân dân phản ánh, đánh giá cán bộ, giúp cho cán bộ gần dân, nghe dân, hiểu dân, thể hiện tinh thần, trách nhiệm, trình độ và năng lực của mình trong sinh hoạt và công tác. Các cấp ủy Đảng cần giữ vững các nguyên tắc tổ chức xây dựng đảng, phát huy dân chủ trong Đảng, thực hiện tốt tự phê bình và phê bình. Nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nhất là những mặt còn yếu kém, không nể nang, né tránh; đề ra các biện pháp khắc phục, sửa chữa thiết thực, khả thi; kết hợp “xây và chống”, nói đi đôi với làm, tập trung giải quyết những vấn đề bức xúc, trì trệ, những khâu yếu, mặt yếu. Quá trình tiến hành tự phê bình và phê bình phải bảo đảm thật sự dân chủ, nghiêm túc, thẳng thắn với tinh thần xây dựng. Xây dựng và thực hiện tốt các quy định để phát huy vai trò gương mẫu trong rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, phong cách, tác phong, lề lối làm việc của cán bộ, đảng viên. Việc nêu gương của đội ngũ cán bộ, đảng viên phải thể hiện toàn diện trên các mặt về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tác phong; tự phê bình và phê bình; quan hệ với Nhân dân; trách nhiệm trong công tác; ý thức tổ chức kỷ luật và đoàn kết nội bộ...

Ba là, phát huy tính tự giác, tích cực, sáng tạo của mỗi cán bộ, đảng viên trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ và trong rèn luyện đạo đức cách mạng, phòng, chống bệnh quan liêu.

Lễ trao Giải báo chí toàn quốc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực lần thứ ba, năm 2020 - 2021.
ẢNH: KỲ ANH

Nêu cao tinh thần tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của cán bộ, đảng viên. Mỗi cán bộ, đảng viên nỗ lực học tập, nâng cao trình độ lý luận chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ với tinh thần cầu tiến bộ, phát huy ưu điểm, khắc phục khuyết điểm; tự giác tu dưỡng, rèn luyện, phê bình và tự phê bình. Xây dựng kế hoạch, tiến hành có hiệu quả công tác giáo dục, nâng cao năng lực và tác phong công tác của cán bộ, đảng viên, thông qua thực tiễn để đánh giá năng lực công tác và trách nhiệm của cán bộ. Tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao đạo đức cách mạng; kết hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa đào tạo với rèn luyện trong thực tiễn; không ngừng nâng cao trình độ năng lực chuyên môn, tạo uy tín cao trong tập thể. Cổ vũ, biểu dương các gương sáng đạo đức, tạo ảnh hưởng sâu rộng trong Đảng và ngoài xã hội. Chú trọng nâng cao bản lĩnh chính trị, tính chuyên nghiệp, tinh thần phục vụ Nhân dân của cán bộ, công chức, viên chức. Tăng cường rèn luyện phương pháp, phong cách làm việc quần chúng, thường xuyên tiếp xúc, lắng nghe ý kiến góp ý của tập thể, cấp dưới và của Nhân dân. Tích cực hoạt động thực tiễn, chủ động nghiên cứu thực tế, rèn luyện khả năng đánh giá, định hướng trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo và hoạt động thực tiễn. Lấy kết quả công việc, sự hài lòng và tín nhiệm của Nhân dân làm tiêu chí quan trọng để đánh giá chất lượng tổ chức bộ máy và chất lượng cán bộ, đảng viên.

Bốn là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, thi hành kỷ luật trong Đảng. Đổi mới phương pháp, quy trình, kỹ năng công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng bảo đảm khách quan, dân chủ, khoa học, đồng bộ, thống nhất, thận trọng, chặt chẽ, khả thi, trong đó tập trung vào các cơ chế, biện pháp chủ động phát hiện sớm để phòng ngừa, ngăn chặn khuyết điểm, vi phạm của tổ chức Đảng và đảng viên. Các cấp ủy, tổ chức Đảng chủ động xây dựng, bổ sung, hoàn thiện quy chế làm việc, xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm của từng cá nhân, tổ chức, làm tốt công tác kiểm tra, thanh tra, giám sát, sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm việc phòng, chống suy thoái về đạo đức, lối sống gắn với thực hiện nhiệm vụ chính trị trọng tâm. Đẩy mạnh phong trào thi đua yêu nước, thực hiện tốt phong trào thi đua “Dân vận khéo”, tuyên truyền, biểu dương, nhân rộng các mô hình, điển hình về công tác dân vận.

Tiếp tục hoàn thiện, cụ thể hóa, thực hiện tốt cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ” và phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Tổ chức có hiệu quả, thực chất việc Nhân dân tham gia giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động của các tổ chức trong hệ thống chính trị; phẩm chất, năng lực của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Tăng cường cơ chế chất vấn, giải trình trong công tác cán bộ. Cương quyết đưa ra khỏi Đảng những đảng viên không đủ tư cách, vi phạm những điều cấm đảng viên không được làm.

Ngăn chặn bệnh quan liêu là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong công tác xây dựng Đảng hiện nay và càng có ý nghĩa quan trọng, cấp thiết hơn khi toàn Đảng, toàn dân và toàn quân đang đẩy mạnh nghiên cứu, học tập, quán triệt và đưa Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng vào cuộc sống.

Chú thích:

1. V.I.Lênin, Toàn tập, tập 45, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, tr.18.

2,5,6,10,11. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 7, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.177, 357, 167, 357, 177.

3,15. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 11, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.611, 612.

4. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 13, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.90.

7,9,12. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.433, 434.

8,14. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.287, 279.

13. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.117.

16,18. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr.21, 22.

17. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.75.

19. Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết số 26-NQ/TW về “Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ”, Hà Nội, ngày 19/5/2018, tr.2.

NGUYỄN QUANG BÌNH

Thạc sĩ, Trường Sĩ quan Chính trị, Bộ Quốc phòng