Tư nhân tham gia điện hạt nhân nhỏ: Cần những 'cú hích' táo bạo

Chiều 8.12, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 – 2030.

Một nội dung được nhiều đại biểu quan tâm cho ý kiến đó là việc khuyến khích doanh nghiệp khu vực nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR).

Cần những "cú hích" táo bạo

Các đại biểu nhấn mạnh, năng lượng là mạch máu của nền kinh tế. Trong bối cảnh cam kết Net Zero vào năm 2050 đang đến gần và nhu cầu điện năng ngày càng lớn, chúng ta cần những "cú hích" táo bạo, nhưng khoa học.

Các đại biểu quốc hội thảo luận

Do đó, SMR là cơ hội để Việt Nam vừa đảm bảo an ninh năng lượng, vừa từng bước làm chủ công nghệ cao. Việc trao quyền cho cả khu vực tư nhân tham gia lĩnh vực này thể hiện sự tin tưởng của nhà nước vào năng lực của doanh nghiệp Việt. Đồng thời, khẳng định quyết tâm trong việc đa dạng hóa nguồn năng lượng, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

Tại phiên thảo luận, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) cho rằng điện hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR) là một hướng đi đáng cân nhắc.

Theo bà Anh, trên thế giới, SMR không còn là câu chuyện thí điểm, nhiều quốc gia đã thương mại hóa hoặc đang đi rất nhanh như: Mỹ, Canada, Pháp và Anh... Một số quốc gia châu Á có điều kiện tương đồng với Việt Nam cũng đang lựa chọn SMR cho các khu vực hạ tầng yếu, hải đảo, vùng sâu, vùng xa.

“Điểm chung của họ là không đặt gánh nặng đầu tư lên duy nhất là Nhà nước, mà huy động các tập đoàn năng lượng, công nghiệp chế tạo, công nghệ môi trường cùng tham gia”, ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh nhấn mạnh.

Từ thực tế đó, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đồng tình việc khuyến khích doanh nghiệp khu vực nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ như trong dự thảo.

Theo nữ đại biểu, điện hạt nhân trước đây gần như chỉ do Nhà nước đảm nhận, quy mô dự án lớn, thời gian đầu tư dài và yêu cầu kỹ thuật rất cao. Với SMR, cách tiếp cận mới cho phép huy động sáng tạo kỹ thuật, tăng khả năng nội địa hóa và chủ động công nghệ.

Đại biểu phân tích, lĩnh vực này đòi hỏi nguồn lực lớn, công nghệ cao, chuỗi cung ứng dài hạn. Nếu chỉ dựa vào ngân sách nhà nước thì không thể tạo được hệ sinh thái công nghiệp hạt nhân hiện đại. Việc huy động doanh nghiệp nhà nước cùng doanh nghiệp tư nhân sẽ giúp đa dạng hóa nguồn lực, chia sẻ rủi ro và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng)

Ngoài ra, nhiều nước đã chứng minh mô hình công – tư mang lại hiệu quả cao. Doanh nghiệp tư nhân có động lực đầu tư, tiếp cận công nghệ nhanh, còn doanh nghiệp nhà nước giữ vai trò dẫn dắt, bảo đảm an ninh – an toàn và định hướng chiến lược. Sự kết hợp này giúp rút ngắn thời gian nghiên cứu, thử nghiệm và triển khai dự án.

Việc khuyến khích doanh nghiệp nghiên cứu và đầu tư SMR cũng đồng nghĩa mở ra cơ hội hình thành ngành công nghiệp chế tạo mô-đun trong nước. Qua đó tạo việc làm chất lượng cao và nâng vị thế khoa học – công nghệ của Việt Nam trong chuỗi giá trị hạt nhân toàn cầu.

Khuyến khích không có nghĩa "mở cửa hoàn toàn"

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cho rằng, phát triển SMR phải đi kèm với điều kiện: an toàn – trách nhiệm – minh bạch. Điện hạt nhân luôn đòi hỏi những tiêu chuẩn cao nhất về an toàn, an ninh và quản lý rủi ro. Việc khuyến khích doanh nghiệp tham gia không có nghĩa là “mở cửa hoàn toàn”.

Từ đó, bà kiến nghị cần xây dựng khung pháp lý riêng cho SMR, bao gồm cấp phép thiết kế, thẩm định công nghệ, giám sát vận hành và kiểm soát chất thải phóng xạ; yêu cầu năng lực tài chính, công nghệ, và trách nhiệm môi trường rõ ràng đối với mọi doanh nghiệp tham gia.

“Khuyến khích không phải là buông lỏng, mà là tạo hành lang để những chủ thể có năng lực thực sự phát triển công nghệ mới, trong khi Nhà nước giữ vai trò điều tiết và giám sát tối cao”, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nhấn mạnh.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan (Hà Nội)

Đại biểu Nguyễn Thị Lan (Hà Nội) nhận định công nghệ điện hạt nhân mô-đun nhỏ trước mắt chủ yếu là phục vụ nghiên cứu, đào tạo nhân lực và từng bước làm chủ công nghệ chứ chưa thể kỳ vọng ngay vào hiệu quả kinh tế ngắn hạn.

Từ nhận định đó, bà Lan cho rằng giai đoạn đầu cần có vai trò dẫn dắt của Nhà nước. "Rất khó thu hút khu vực tư nhân khi suất đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn dài và rủi ro cao", đại biểu phân tích và cho hay sẽ từng bước mở rộng quy mô để thu hút tư nhân.

Cùng góc nhìn cần thận trọng khi đầu tư phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) nhấn mạnh đây là lĩnh vực tiềm ẩn nguy cơ cao về an toàn tính mạng và tài sản người dân nếu xảy ra sự cố. Do đó, đại biểu đề nghị bước đầu chỉ nên cho phép thực hiện thí điểm.

Ngoài ra, đại biểu Hòa cho rằng quy định khuyến khích doanh nghiệp Nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu đầu tư như hiện tại còn quá chung chung, cơ quan soạn thảo cần làm rõ hơn nội dung này.

ĐBQH Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) phát biểu

Tương tự, đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy (Vĩnh Long) nhận định, việc mở rộng cho tư nhân tham gia theo quy định của dự thảo nghị quyết mới chỉ dừng lại ở “dạng khẩu hiệu”, khuyến khích chung chung, thiếu khung chính sách cụ thể.

Hơn nữa, với thời hạn nghị quyết chỉ trong 5 năm, đại biểu bày tỏ băn khoăn, việc triển khai loại hình này là khó khả thi, do đó cần xem xét kỹ lưỡng hơn.

Lam Thanh