Trầm cảm ở người cao tuổi

Đó là kết quả luận án tiến sĩ của Tiến sĩ, bác sĩ (TS. BS) Đỗ Văn Diệu, hiện là Phó Giám đốc Bệnh viện Lao và Bệnh phổi tỉnh. Tiến sĩ, bác sĩ Đỗ Văn Diệu đã có cuộc trao đổi với phóng viên Báo và Phát thanh, Truyền hình Quảng Ngãi về công trình nghiên cứu này.

PV: Được biết, luận án tiến sĩ “Nghiên cứu trầm cảm và đánh giá kết quả can thiệp cộng đồng phòng chống trầm cảm ở người cao tuổi tại TP.Quảng Ngãi” (nay là các phường: Trương Quang Trọng, Nghĩa Lộ và các xã: An Phú, Tịnh Khê) được TS. BS dày công thực hiện trong gần 6 năm (từ cuối năm 2017 đến năm 2023). Vì sao TS. BS chọn khía cạnh này để nghiên cứu?

TS. BS ĐỖ VĂN DIỆU: Trầm cảm là một trong những rối loạn tâm thần thường gặp ở NCT, với tỷ lệ mắc bệnh trong cộng đồng khá cao. Song, trên thực tế, hầu hết NCT dù có các biểu hiện trầm cảm, nhưng lại không hề hay biết. Vì vậy, nhằm góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho NCT, nâng cao hiểu biết trong cộng đồng về căn bệnh này, tôi đã quan tâm, nghiên cứu sâu ở lĩnh vực này từ năm 2015. Lúc đó, khi đang công tác tại Trung tâm Y tế huyện Sơn Tịnh, tôi cùng cộng sự nghiên cứu đề tài “Xác định tỷ lệ trầm cảm ở NCT tại huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi năm 2015 bằng thang đánh giá trầm cảm NCT”.

Cuối năm 2017, khi làm luận án tiến sĩ, tôi tiếp tục chọn bệnh trầm cảm ở NCT để nghiên cứu chuyên sâu. Việc nghiên cứu không chỉ dừng lại ở xác định tỷ lệ trầm cảm, mà còn bao gồm cả việc thực hiện các giải pháp can thiệp trong cộng đồng, nhằm hỗ trợ NCT bị trầm cảm, vượt qua được bệnh tật.

PV: Sau khi nghiên cứu, ông có những đánh giá gì về bệnh trầm cảm ở NCT trong cộng đồng tại Quảng Ngãi?

TS. BS ĐỖ VĂN DIỆU: Sau khi lựa chọn ngẫu nhiên 1.572 NCT, tại các địa phương: Phường Trương Quang Trọng, phường Lê Hồng Phong, xã Tịnh Thiện và xã Nghĩa Dũng (nay là một phần phường Trương Quang Trọng, phường Nghĩa Lộ, xã An Phú, xã Tịnh Khê), tôi đã thực hiện chẩn đoán sàng lọc trầm cảm bằng các thang đánh giá trầm cảm của Bộ Y tế.

Kết quả sàng lọc cho thấy, tỷ lệ trầm cảm ở NCT trong cộng đồng chiếm 18,7%. Nghĩa là cứ 100 NCT, thì có gần 19 người bị trầm cảm. Song, điều đáng buồn là, dù tỷ lệ NCT bị trầm cảm trong cộng đồng khá cao, song, hầu hết họ đều không hay biết bản thân bị trầm cảm.

PV: Xin TS. BS cho biết những biểu hiện của bệnh trầm cảm ở NCT? Và đâu là nguyên nhân khiến phần lớn NCT không nhận ra bản thân bị trầm cảm?

TS. BS ĐỖ VĂN DIỆU: Ở NCT, ngoài những biểu hiện hay gặp trong trầm cảm ở mọi lứa tuổi, như: Giảm khí sắc, giảm quan tâm, thích thú, luôn tự ti, tự buộc tội… thì bệnh nhân còn thường xuyên than phiền về các triệu chứng, như: Đau đầu, mệt mỏi, rối loạn tiêu hóa, mất ngủ. Bên cạnh đó, các vấn đề rối loạn trí nhớ, gồm: Mau quên, giảm tập trung chú ý cũng rất thường gặp. Song, do chính NTC và người nhà bệnh nhân lại cho rằng, đây là các biểu hiện của tuổi già, nên các biểu hiện lâm sàng của trầm cảm ở NCT đã bị bỏ sót.

Trong số 1.572 NCT thuộc đối tượng được nghiên cứu, có đến 93 người trầm cảm nặng và vừa, nhưng không hề biết bản thân bị trầm cảm. Đối với các trường hợp này, tôi đã tư vấn các bệnh nhân đến cơ sở y tế chuyên khoa về tâm thần để được điều trị bằng thuốc kết hợp can thiệp tâm lý.

PV: Tiến sĩ, bác sĩ có thể nói rõ hơn về nguyên nhân gây bệnh trầm cảm ở NCT cũng như những tác hại của căn bệnh này đối với sức khỏe NCT?

TS. BS ĐỖ VĂN DIỆU: Theo kết quả nghiên cứu, trong số 18,7% NCT bị bệnh trầm cảm trong cộng đồng, thì các yếu tố liên quan đến trầm cảm ở họ chủ yếu là: Không chia sẻ tâm sự; có yếu tố di truyền trầm cảm; gặp biến cố lớn xảy ra trong vòng 1 năm kể từ khi được sàng lọc; không có thói quen hoạt động thể lực ít nhất 30 phút trong một ngày; có từ 2 bệnh mạn tính trở lên. Đặc biệt, việc sống độc thân, hoặc đã ly hôn, ly thân, góa có tỷ lệ trầm cảm cao hơn so với NCT có tình trạng hôn nhân bình thường.

Trầm cảm thường khiến NCT mất cảm giác ngon miệng, chán ăn. Các triệu chứng như mất ngủ, buồn chán, thất vọng và suy nghĩ tiêu cực gây ra tình trạng mệt mỏi triền miên và gia tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch ở NCT. Thậm chí, khi bị trầm cảm nặng, NCT còn có ý tưởng và hành vi tự hủy hoại và tự sát.

PV: Từ kết quả nghiên cứu, TS. BS có thể gợi mở giải pháp can thiệp phòng, chống trầm cảm ở NCT?

TS. BS ĐỖ VĂN DIỆU: Như tôi đã nói ban đầu, công trình nghiên cứu khoa học về trầm cảm ở NCT mà tôi thực hiện, không chỉ dừng lại ở xác định tỷ lệ NCT trầm cảm, mà còn triển khai mô hình can thiệp, phòng chống trầm cảm ở NCT dựa vào cộng đồng. Kết quả, đã đào tạo được 52 cộng tác viên. Các cộng tác viên này đều là nguồn lực sẵn có từ cơ sở, gồm: hội viên phụ nữ, nông dân, các cán bộ, nhân viên y tế về hưu… Họ được tập huẩn kiến thức về hoạt động can thiệp trầm cảm, góp phần phát triển mạng lưới can thiệp, phòng chống trầm cảm trong cộng đồng.

Trên cơ sở phân tích kết quả điều tra khảo sát thực trạng ban đầu, chúng tôi đã triển khai nhiều hoạt động hỗ trợ NTC bị trầm cảm. Trong đó, trọng tâm là hỗ trợ tâm lý cho NCT mắc trầm cảm và người chăm sóc chính. Cùng với đẩy mạnh giải pháp can thiệp tâm lý cho NCT bị trầm cảm, mô hình can thiệp, phòng chống trầm cảm ở NCT dựa vào cộng đồng còn hướng đến truyền thông, giáo dục sức khỏe nhằm nâng cao kiến thức, thái độ và thực hành phòng chống trầm cảm ở NCT. Từ đó, góp phần nâng cao hiểu biết của cộng đồng về bệnh trầm cảm.

PV: Ngoài giải pháp dựa vào cộng đồng, TS. BS có những lưu ý gì để mỗi gia đình phòng tránh và giúp NCT vượt qua bệnh trầm cảm?

TS. BS ĐỖ VĂN DIỆU: Trầm cảm là một trạng thái rối loạn cảm xúc thuộc nhóm bệnh lý cảm xúc. Vì vậy, sự đồng hành của người nhà đong vai trò vô cùng quan trọng. Người trầm cảm thường buồn bã, bi quan, ngại giao tiếp và hạn chế hoạt động, nên cần người thân động viên, khuyến khích để họ tham gia hoạt động nhiều hơn, tránh dẫn đến trầm cảm nặng hơn.

Khi người nhà thấu hiểu, cùng người bệnh tháo gỡ những điều mà họ không thể nhận ra, xác định những tiêu cực đang xoay quanh họ, từ đó làm cho họ hiểu những cảm xúc đang từ đâu đến và hướng dẫn cho họ cách thực hiện để đối phó với những cảm xúc đó, điều này giúp ích rất nhiều cho người trầm cảm.

Gia đình cần nắm vững những hiểu biết về trầm cảm, để giúp NCT phòng tránh, hoặc phát hiện sớm những biểu hiện bất thường để kịp thời đưa người trầm cảm đến thăm khám, điều trị tại cơ sở y tế chăm sóc sức khỏe tâm thần.

PV: Xin cảm ơn Tiến sĩ, bác sĩ!

Ý THU (thực hiện)