Thương chiến dồn dập leo thang, Mỹ - Trung đẩy nhanh 'ly thân'

Cuộc chiến thương mại của Tổng thống Trump với Trung Quốc tiến vào giai đoạn mới hôm 1/9 khi vòng thuế quan tiếp theo bắt đầu có hiệu lực, thay đổi các quy tắc thương mại theo cách chưa từng có tiền lệ và đẩy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới ngày càng rời xa nhau hơn.

Theo New York Times, đây là lần thuế quan của Mỹ đối với hàng hóa nước ngoài tăng cao hơn bao giờ hết kể từ những năm 1960, khi Mỹ áp đặt mức thuế 15% mới.

Các khoản thuế đánh vào thực phẩm, quần áo, máy cắt cỏ và hàng nghìn sản phẩm "Made in China" khác được đưa ra khi tổng thống chuẩn bị đánh thuế gần như tất cả mọi thứ Trung Quốc xuất sang Mỹ.

Một tàu chở hàng ở Thanh Đảo, Trung Quốc. Ảnh: AFP/Getty.

Động thái này sẽ đưa mức thuế trung bình đối với hàng nhập khẩu của Trung Quốc lên 21,2%, tăng từ 3,1% khi ông Trump lên nắm quyền, theo dữ liệu từ Viện Kinh tế Quốc tế Peterson.

Trung Quốc đáp trả bằng cách nâng các rào cản đối với các công ty Mỹ và các sản phẩm của họ, đồng thời nới lỏng cho các quốc gia khác.

Thương vong vô nghĩa

Thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất đã giảm mạnh. Trung Quốc, vốn từ lâu là đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, đã tụt xuống vị trí thứ ba trong nửa đầu năm nay, sau Mexico và Canada.

Các công ty Mỹ từng tin rằng chiến tranh thương mại sẽ dịu dần thì giờ đang tìm cách giảm giao dịch với Trung Quốc, trong một số trường hợp chuyển sản xuất sang các nước khác để tránh thuế quan sẽ sớm đạt tới 30%.

Khi mới bắt đầu cuộc chiến thương mại, tổng thống cho biết mục tiêu của ông là cải thiện điều kiện cho các công ty Mỹ hoạt động tại Trung Quốc, giảm thâm hụt thương mại giữa hai quốc gia và tạo sân chơi bình đẳng hơn cho các công ty Mỹ cạnh tranh với các công ty Trung Quốc.

Ông cho rằng cách tiếp cận đối đầu của mình sẽ đảm bảo một thỏa thuận thương mại lịch sử, dẫn đến việc Trung Quốc mua hàng tỷ USD các sản phẩm nông nghiệp của Mỹ và ngăn chặn Bắc Kinh đánh cắp công nghệ.

Nhưng sau nhiều tháng đàm phán bị đình trệ và Trung Quốc từ chối nhượng bộ trước yêu cầu của Mỹ, chiến lược của ông đã có một bước ngoặt lớn hơn.

Ông Trump, người từng nhấn mạnh quan điểm hai nước là kẻ thù kinh tế và đối thủ địa chính trị kể từ chiến dịch tranh cử tổng thống, gần đây ngày càng ủng hộ quá trình "ly thân" về kinh tế giữa hai nước - vốn trở nên ngày càng phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế trong hai thập kỷ qua.

Nhà sản xuất đồ chơi Hasbro cho biết sẽ chuyển chuỗi cung ứng sang các trung tâm sản xuất mới nổi khác ở châu Á. Ảnh: New York Times.

Cách đây hơn một tuần, ông Trump đã gọi điện cho Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, một "kẻ thù", và đe dọa sẽ sử dụng quyền hạn khẩn cấp của mình để buộc các công ty Mỹ rời khỏi Trung Quốc. Ông đã tăng mức thuế hiện tại và tương lai. Các trợ lý nói rằng tổng thống chỉ tiếc nuối là đã không tăng chúng lên cao hơn nữa.

Các mục tiêu mâu thuẫn của ông Trump - cố gắng biến Trung Quốc thành nơi công bằng hơn để các công ty Mỹ kinh doanh đồng thời trừng phạt các công ty đang hoạt động ở đó - đang đe dọa biến cuộc đụng độ ban đầu thành một vũng lầy gây tổn hại và khiến cả hai nước khó rút chân.

"Đối với những người ủng hộ thuế quan như công cụ để đưa người Trung Quốc lên bàn đàm phán, tất cả những điều này dường như là vô nghĩa", Scott Kennedy, chuyên gia về Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho biết.

"Đó là thương vong vô nghĩa. Và những thiệt hại vô nghĩa này sẽ trút lên đầu các công ty với lượng xuất khẩu bị cắt giảm cùng những người tiêu dùng phải trả nhiều hơn và có ít lựa chọn hơn", ông Kennedy nhận định.

Ít dấu hiệu cải thiện

Ông Trump vẫn có thể đảo ngược tiến trình nếu Trung Quốc nhượng bộ - hoặc nếu nền kinh tế Mỹ suy yếu và có dấu hiệu rơi vào suy thoái, đặc biệt là khi cuộc bầu cử sắp đến gần.

Nhưng cho đến nay, có rất ít dấu hiệu của sự cải thiện, chỉ có những tuyên bố gay gắt. Khoảng cách lớn vẫn còn giữa hai quốc gia. Cuộc thảo luận ban đầu tại Thượng Hải vào tháng 7 không tạo ra được đột phá, mặc dù hai bên có thể gặp lại vào tháng 9.

"Tôi nghĩ một trong những lý do chúng ta không thể đạt được thỏa thuận là chúng ta có những mục tiêu mâu thuẫn trong chính quyền. Điều đó đã khiến Trung Quốc không chắc chắn về những gì tất cả những điều này hướng đến", Wendy Cutler, Phó chủ tịch Viện Chính sách Xã hội châu Á, cựu phó đại diện thương mại Mỹ, nói.

Ông Trump tiếp tục khẳng định rằng thuế quan của ông đang làm tổn thương Trung Quốc nhưng không phải các công ty Mỹ hoạt động ở đó. Hôm 30/8, ông lưu ý rằng các công ty Mỹ đã rời khỏi Trung Quốc để phản ứng trước thuế quan của Mỹ. Diễn biến này đưa Mỹ tới "vị thế đàm phán đáng kinh ngạc".

Ông cho rằng bất kỳ doanh nghiệp nào phàn nàn về thiệt hại tài chính do thuế quan đã quên mất kẻ thực sự gây ra rắc rối cho họ.

Tổng thống Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chụp ảnh vào tháng 6 trong hội nghị thượng đỉnh G20 ở Osaka, Nhật Bản. Ảnh: Reuters.

"Nhiều công ty hoạt động kém cố tìm cách đổ lỗi cho thuế quan. Nói cách khác, họ hoạt động kém và họ có một quý làm ăn tệ hại hoặc họ kém may mắn theo cách nào đó. Đó không phải do thuế. Nó gọi là quản lý tồi", ông nói.

Chính quyền Trump tiếp tục tìm kiếm những cách khác để hạn chế khả năng các công ty Mỹ làm ăn với Trung Quốc. Bộ Thương mại đang thúc đẩy các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới sẽ hạn chế các công ty Mỹ bán công nghệ nhạy cảm, như trí tuệ nhân tạo và điện toán lượng tử, cho các công ty Trung Quốc.

Họ đã đưa vào danh sách đen một số công ty công nghệ Trung Quốc, bao gồm cả gã khổng lồ viễn thông Huawei, ngăn họ mua công nghệ nhạy cảm của Mỹ.

Bùng nổ nhanh chóng

Chad P. Bown, học giả tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson cho rằng những gì Tổng thống Trump đã làm là chưa từng thấy nhưng ông đang biến những điều này trở nên bình thường.

Nghiên cứu của ông Bown cho thấy cuộc chiến thương mại đang bước vào thời kỳ leo thang nhanh chóng. Thuế quan giữa Mỹ và Trung Quốc gần như không đổi từ tháng 10/2018 đến giữa năm nay.

Nhưng sau khi các cuộc đàm phán giữa hai bên sụp đổ vào tháng 5, tổng thống đã đưa ra một loạt chính sách sẽ làm tăng thuế quan của Mỹ đối với Trung Quốc khoảng 12 điểm % trong sáu tháng, và cuối cùng sẽ đánh thuế phần lớn hàng hóa mà Trung Quốc gửi sang Mỹ.

Để đáp lại, Trung Quốc, đã tăng thuế đối với các sản phẩm trị giá 75 tỷ USD và tạm dừng mua các sản phẩm nông nghiệp.

"Cuộc chiến thương mại đã diễn ra chậm chạp trong một thời gian, nhưng mọi thứ đang bùng nổ nhanh chóng", ông Bown nói.

Ngày 1/9, Trung Quốc bắt đầu tính thuế 33% đối với đậu nành Mỹ, so với chỉ 3% đối với các nhà xuất khẩu đến từ Brazil hoặc Argentina. Vào ngày 15/12, Trung Quốc sẽ bắt đầu đánh thuế ôtô và phụ tùng ôtô của Mỹ ở mức 42,6%, so với 12,6% đối với Đức hoặc Nhật Bản.

Những rào cản đó đang nhanh chóng định hình lại nền kinh tế toàn cầu. Nhập khẩu của Mỹ từ Trung Quốc đã giảm 12% trong nửa đầu năm nay, trong khi xuất khẩu sang Trung Quốc giảm 19%. Thương mại của Trung Quốc với các nước khác đã tăng lên, bù đắp một phần sự sụt giảm từ Mỹ.

Những ngày gần đây, một số công ty đa quốc gia lớn tuyên bố đang cố gắng nhanh chóng giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc bằng cách chuyển sản xuất sang các nước khác.

Những quyết định đó đòi hỏi các công ty phải đầu tư đáng kể vào việc thiết lập các cơ sở mới, tìm kiếm công nhân và đào tạo họ.

Mỗi lần tăng thuế cũng đưa Mỹ vào hướng ngược lại với chính sách thương mại đã tiến hành nhiều thập kỷ nay. Sau nhiều năm cố giảm thuế để thúc đẩy thương mại tự do, Mỹ giờ đang có mức thuế cao hơn phần lớn phần còn lại của thế giới, theo Torsten Slok, kinh tế trưởng tại Deustche Bank Securities.

Ông Slok nói thuế quan Mỹ đã luôn đi theo hướng giảm trong suốt 200 năm qua.

"Giờ mọi thứ đang đảo ngược, thuế đang tăng cao tới mức chúng ta chưa từng thấy trong nhiều thập kỷ", ông nói.

Tuyết Mai
Theo New York Times