Thủ tướng Ấn Độ thăm Bhutan: Thông điệp gắn kết

Quốc vương Bhutan Jigme Khesar Namgyel Wangchuck (phải) tiếp Thủ tướng Ấn Độ trong chuyến thăm, ngày 12/11. (Nguồn: PTI)

Chuyến thăm quốc gia trên dãy Himalaya của Thủ tướng Narendra Modi từ 11-12/11 còn phản ánh một mối quan hệ bền vững, phát triển mạnh mẽ bất chấp sự bất đối xứng lớn về quy mô kinh tế cũng như tầm ảnh hưởng và những thay đổi khó lường của môi trường khu vực những năm gần đây.

Gắn kết láng giềng gần

Giữa bầu không khí sôi động nhưng cũng nhiều thử thách của ngoại giao Nam Á, quan hệ giữa Ấn Độ-Bhutan nổi lên như một câu chuyện về mối bang giao láng giềng tôn trọng lẫn nhau, hợp tác hiệu quả là điều hoàn toàn có thể. Chuyến thăm diễn ra trong bối cảnh Bhutan đang theo đuổi mục tiêu đa dạng hóa kinh tế và mở rộng vị thế quốc tế. Bởi thế, nó không chỉ cho thấy sự tái khẳng định cam kết của Ấn Độ đối với an ninh và phát triển của Bhutan, mà còn là sự gắn kết từ lịch sử của quốc gia trên dãy Himalaya vào Ấn Độ với tư cách là đối tác chính.

Nhân chuyến thăm của ông Modi, việc rước xá lợi Phật từ Piprahwa (Ấn Độ) tới trưng bày tại Bhutan là một minh chứng sống động cho mối quan hệ tâm linh bền chặt và sâu sắc giữa New Delhi và Thimphu. Bên cạnh sự ấm áp trong nghi lễ và việc công bố các dự án, khoản đầu tư mới, chuyến đi của ông Modi còn gợi mở nhiều suy ngẫm về quá trình phát triển của mối quan hệ đặc biệt giữa hai nước.

Trong chuyến thăm này, ông Modi cũng mang theo khoản tín dụng trị giá 40 tỷ rupee (455 triệu USD) cung cấp cho Bhutan và khánh thành dự án thủy điện Punatsangchhu-II công suất 1.020 megawatt. Với dự án thủy điện thứ 5 Ấn Độ tài trợ cho Bhutan, năng lực thủy điện của nước này sẽ tăng lên gần 40%, với tổng công suất phát điện gần 3.000 megawatt.

Một điểm nhấn khác là phát biểu tại lễ kỷ niệm sinh nhật cha của Quốc vương Bhutan Jigme Khesar Namgyel Wangchuck, Thủ tướng Narendra Modi còn khẳng định: "Mối quan hệ đối tác tin cậy và phát triển giữa Ấn Độ và Bhutan là hình mẫu cho toàn khu vực". Quả vậy, quan hệ giữa hai quốc gia Nam Á là một trường hợp ngoại giao khu vực đặc biệt: hai nước gắn bó mật thiết về địa chính trị, an ninh và văn hóa nhưng có chênh lệch rất lớn về quy mô kinh tế, dân số và khả năng ảnh hưởng ra bên ngoài.

Có lẽ một trong những yếu tố quan trọng chi phối quan hệ hai bên là từ trong lịch sử với Hiệp ước Hữu nghị 1949 được ký kết giữa hai bên trong bối cảnh địa chính trị hậu thực dân, khi chủ nghĩa quốc gia và cân bằng quyền lực khu vực đang được định hình. Hiệp ước ban đầu phản ánh thực tế địa chiến lược: Bhutan đồng ý được "hướng dẫn" bởi Ấn Độ trong ngoại giao, đổi lại New Delhi cam kết không can thiệp vào nội bộ Bhutan.

Lịch sử và đổi mới

Tuy nhiên, nhu cầu khẳng định chủ quyền ngoại giao và bối cảnh quốc tế khiến Bhutan sửa đổi Hiệp ước vào năm 2007. Đây là bước chuyển mang tính biểu tượng và thực dụng của Thimphu, trong đó xóa bỏ điều khoản "hướng dẫn" và thay bằng tuyên bố tôn trọng lẫn nhau về độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Nepal. Quyết định này cho thấy cả hai bên đều nhận ra rằng tính bền vững của quan hệ song phương đòi hỏi khung pháp lý và chính sách phản ánh bình đẳng chủ quyền cho dù còn đó những bất cân xứng về sức mạnh và ảnh hưởng.

Một nhân tố khác gắn kết quan hệ giữa hai bên chính là hợp tác phát triển, đặc biệt trong lĩnh vực nguồn nước và thủy điện. Từ những dự án hợp tác ban đầu trong thập niên 1960 và 1970 tới các dự án lớn hơn về sau, thủy điện đã trở thành nguồn thu quan trọng cho Bhutan và là nền tảng trao đổi lợi ích song phương: Bhutan xuất khẩu điện sang Ấn Độ, đồng thời nhận vốn, công nghệ và năng lực quản trị dự án từ New Delhi. Mô hình hợp tác kinh tế này vừa thúc đẩy phát triển nội tại cho Bhutan, tạo kết nối lợi ích chiến lược cho Ấn Độ vừa giảm thiểu động lực đối kháng và tăng tính ràng buộc lẫn nhau.

Thế nhưng, bối cảnh an ninh khu vực đặt ra những giới hạn và thách thức. Sự mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc và các tranh chấp biên giới ở vùng Himalaya mà tiêu biểu là cuộc đối đầu tại cao nguyên Doklam năm 2017 giữa Trung Quốc và Ấn Độ khiến vị trí chiến lược của Bhutan trở nên nhạy cảm. Tranh chấp tại Doklam cho thấy một bài toán cơ bản: Bhutan phải cân bằng giữa mong muốn đa dạng hóa quan hệ quốc tế và nhu cầu không làm suy yếu các lợi ích an ninh then chốt của đối tác láng giềng lớn hơn. Để giải bài toán đó, Thimphu tìm cách tiếp cận thận trọng, tìm giải pháp ngoại giao với Trung Quốc trong khi giữ mối quan hệ an ninh và phát triển chặt chẽ với Ấn Độ.

Thông điệp gợi mở

Giới quan sát cho rằng, bên cạnh các vấn đề song phương, chuyến công du của Thủ tướng Narendra Modi đã gợi mở một số điều cho ngoại giao khu vực, đặc biệt trong những mối quan hệ bất đối xứng. Thứ nhất, hợp tác phát triển bền vững, minh bạch và gắn với ưu tiên địa phương là nền tảng xây dựng uy tín chính trị lâu dài. Thứ hai, thay vì áp đặt các biện pháp an ninh đơn phương, hợp tác an ninh cần thiết kế lợi ích tương hỗ rõ rệt để tránh cảm giác bị kiểm soát. Thứ ba, điều chỉnh khuôn khổ pháp lý cho phù hợp với biến chuyển nội chính và quốc tế để duy trì tính hợp pháp và nhận thức bình đẳng. Cuối cùng, mối quan hệ bền vững cần được nuôi dưỡng bằng các liên kết văn hóa - xã hội sâu sắc, bởi yếu tố văn hóa giúp giảm thiểu rủi ro chính trị khi căng thẳng gia tăng.

Mô hình Ấn Độ - Bhutan không phải là công thức dễ sao chép cho mọi quan hệ láng giềng, nhưng nó gợi ý những nguyên tắc hữu dụng: tôn trọng chủ quyền, ưu tiên phát triển chung, duy trì đối thoại, và điều chỉnh các cơ chế pháp lý theo nhu cầu thực tiễn. Trong một khu vực thường ẩn chứa nhiều cạnh tranh, câu chuyện Ấn Độ - Bhutan được phản chiếu trong chuyến thăm của Thủ tướng Narendra Modi cho thấy bất cân xứng không buộc phải sinh ra đối kháng nếu cả hai phía hướng tới việc kiến tạo lợi ích chung và tôn trọng lựa chọn của nhau.

Nhất Phong