Thổi hồn vào kiến trúc hiện đại với mây, tre

Tái hiện bản sắc qua từng thớ mây, sợi tre

Ngay từ những năm đầu đại học, Nguyễn Thị Yến Nhi, sinh viên khoa Kiến trúc và Quy hoạch, Trường Đại học Xây dựng Hà Nội, đã bị cuốn hút bởi vẻ đẹp mộc mạc của các vật liệu mây, tre. Năm 2024, khi bắt tay vào đồ án tốt nghiệp, Yến Nhi chọn một đề tài đầy thử thách, đó là thiết kế không gian sống cho ba thế hệ người Mường tại vùng ngoại thành Hà Nội. Đồ án có tên gọi là "Hồi - Hương - Mường".

Trong kiến trúc, xử lý vật liệu mây, tre để kiểm soát biến dạng và độ bền cơ học lâu dài là việc quan trọng.

Từ cánh cổng hình chiêng đồng, hành lang như dòng chảy văn hóa, đến những khoảng sân trong kết nối các khối nhà, tất cả đều mang dấu ấn của kiến trúc Mường, nhưng được đặt trong một ngữ cảnh hiện đại, tiện nghi. Đồ án sau đó đã đoạt giải Ba tại Giải thưởng Sinh viên Nội thất Việt Nam 2025.

Cũng với mong muốn mang hơi thở thiên nhiên vào từng gia đình Việt, từ năm 2016, chị Lê Võ Song Anh (tỉnh Lâm Đồng) đã thành lập cơ sở Mây tre Đan Trà - chuyên chế tác, sản xuất các sản phẩm nội thất từ mây, tre như: bộ bàn ghế sofa, ghế thư giãn papasan, tủ kệ mây...

Theo chị Song Anh, hàng thủ công Việt Nam được thị trường quốc tế rất đón nhận. Mây tre Đan Trà không chỉ làm ra các sản phẩm nội thất, mà còn mở rộng ra các món đồ trang trí.

"Ban đầu, nhiều khách hàng chưa hiểu hết giá trị của mây, tre đan và cho rằng không hợp với kiến trúc hiện đại. Nhưng khi được trải nghiệm những bộ sofa kết hợp ghế mây hoặc không gian được phối đa vật liệu một cách sáng tạo, khách hàng rất bất ngờ", chị Song Anh chia sẻ.

Giải bài toán bền vững

Với việc kiến trúc đương đại ngày càng chú trọng đến tính bền vững và bản địa hóa, việc tái khám phá và ứng dụng vật liệu truyền thống như mây, tre, nứa trở thành một xu hướng. Tuy nhiên, để ứng dụng vào thực tế cũng không dễ dàng.

Nguyên liệu đầu vào của cơ sở Mây tre Đan Trà được cấp phép khai thác tại một số khu vực rừng ở Lâm Đồng, Gia Lai…

Anh Nguyễn Hùng, một người dân ở tỉnh Lào Cai đã mạnh dạn đầu tư xây dựng homestay bằng vật liệu mây, tre. Không phải kiến trúc sư hay chuyên gia xây dựng, anh chỉ làm theo cảm hứng từ những công trình truyền thống mà anh từng thấy.

Ban đầu, công trình này gây ấn tượng bởi vẻ đẹp mộc mạc, hòa quyện với cảnh quan núi rừng. Tuy nhiên, chỉ sau một mùa mưa, tre bắt đầu cong vênh, mây bị mối mọt, mái dột khiến khách lưu trú phàn nàn.

Không bỏ cuộc, anh Hùng tìm đến những người thợ lành nghề và chuyên gia xử lý vật liệu. Từ đó, tre, mây được ngâm hóa chất sinh học chống mối, hệ mái được thiết kế lại để thoát nước tốt hơn và một số kết cấu được gia cố bằng vật liệu phụ trợ. Sau cải tạo, homestay không chỉ bền hơn mà còn giữ được nét truyền thống.

KTS Nhâm Chí Kiên, Công ty CP Kiến trúc APDI cho rằng, mây, tre là vật liệu giàu tính biểu tượng, nhưng để phát huy tối đa giá trị trong kiến trúc hiện đại, cần được nghiên cứu và kiểm soát bằng các giải pháp công nghệ phù hợp.

Đặc thù khí hậu Việt Nam, nhất là miền Bắc với sự chênh lệch nhiệt - ẩm rõ rệt giữa các mùa, đặt ra thách thức lớn cho vật liệu tự nhiên. Vì vậy, việc xử lý vật liệu mây, tre không chỉ dừng ở công đoạn chống mối mọt, chống ẩm mà còn cần tính đến khả năng ổn định kích thước, kiểm soát biến dạng và độ bền cơ học lâu dài.

Chị Lê Võ Song Anh cho biết, nhiều cơ sở sản xuất đã áp dụng nhiều giải pháp công nghệ tiên tiến, an toàn.

Như tại Mây tre Đan Trà, thay vì phải luộc nguyên liệu trong nước và dầu như phương pháp truyền thống, cơ sở đã đầu tư công nghệ hấp hiện đại, giúp mây, tre giữ được màu sắc tự nhiên, chống mối mọt hiệu quả. Nhờ vậy, sản phẩm có độ bền từ 5-10 năm nếu sử dụng và bảo quản đúng cách.

Giữ gìn bản sắc, thân thiện môi trường

Theo KTS Nhâm Chí Kiên, trong bối cảnh đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, việc tái sử dụng và sáng tạo với vật liệu truyền thống chính là cách để thiết lập sự cân bằng giữa hiện đại và bản sắc. Những chất liệu như tre, mây không chỉ tạo nên tính thân thiện và khả năng "thở" tự nhiên cho không gian, mà còn khơi gợi cảm xúc gần gũi, nhân văn - điều mà nhiều vật liệu công nghiệp hiện đại khó có thể thay thế.

Đồ án “Hồi - Hương - Mường” đoạt giải Ba tại Giải thưởng Sinh viên Nội thất Việt Nam 2025.

"Giá trị của vật liệu truyền thống không đơn thuần là một yếu tố trang trí, mà còn trở thành ngôn ngữ thiết kế", ông Kiên chia sẻ.

Theo ông Thái Duy Sâm, Phó chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Vật liệu xây dựng Việt Nam, việc sử dụng mây, tre trong kiến trúc và nội thất hiện đại là một xu hướng tích cực, vừa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, vừa bảo vệ môi trường. Đây là nguồn nguyên liệu có thể tái tạo, thân thiện với sức khỏe con người và có tiềm năng lớn trong phát triển kinh tế xanh.

Thực tế cho thấy, mây, tre không chỉ xuất hiện trong các sản phẩm nội thất mà còn được ứng dụng vào kết cấu công trình, nhiều dự án sử dụng vật liệu này đã đạt giải thưởng kiến trúc lớn. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, cần có giải pháp đồng bộ từ khâu nguyên liệu đến công nghệ xử lý để tăng độ bền, tuổi thọ công trình.

Đồng thời, xây dựng vùng nguyên liệu ổn định thông qua việc trồng rừng tre, mây quy mô lớn. Từ đó, vừa tạo nguồn cung vật liệu dồi dào, vừa góp phần tăng độ che phủ rừng, cải thiện môi trường sinh thái.

Tiến Hào

Tuyết Hạnh