Thiếu định danh người bán, hàng giả trực tuyến ngày càng khó kiểm soát

Hội thảo “Một số vấn đề trong thực thi bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ” tổ chức vào ngày 10-11.Ảnh: Minh Thảo

Ngày 10-11, tại TPHCM, Hội Sở hữu trí tuệ Việt Nam phối hợp Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cùng một số đơn vị liên quan tổ chức hội thảo “Một số vấn đề trong thực thi bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ”.

Theo ông Phan Minh Nhựt, Chủ tịch Hiệp hội chống hàng giả và bảo vệ quyền quyền sở hữu trí tuệ của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (VACIP), tình trạng vi phạm quyền SHTT trên nền tảng trực tuyến tăng nhanh và ngày càng khó kiểm soát. Trong giai đoạn 2021-2024, mỗi năm có hàng chục nghìn yêu cầu gỡ bỏ link vi phạm được gửi tới các nền tảng thương mại điện tử. Trong đó, năm 2023 ghi nhận mức tăng cao với hơn 122.000 yêu cầu gỡ bỏ link, cao gấp gần ba lần so với hai năm trước đó (năm 2021 là 44,558 yêu cầu gỡ link, năm 2022 là 44,155).

Đáng nói hơn, việc phát hiện, báo cáo và xử lý vi phạm hiện chủ yếu do doanh nghiệp tự thực hiện, tạo ra khoảng trống lớn trong hệ thống bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trực tuyến.

Ông Nhựt cho biết để xử lý vi phạm, vẫn còn có nhiều thách thức đến từ nền tảng số, đối tượng xâm phạm và khung pháp lý. Thứ nhất, đối với thách thức từ nền tảng số, các nền tảng thương mại điện tử chưa có quy trình xác minh người bán chặt chẽ. Người bán dễ dàng sử dụng tài khoản ảo, thông tin giả mạo để thiết lập cửa hàng.

Ngoài ra, thông tin người bán thường bị ẩn, khó xác minh. Các nền tảng số viện dẫn Nghị định 13/2023 về bảo vệ dữ liệu cá nhân để từ chối cung cấp thông tin người bán và chưa có cơ chế phối hợp, cung cấp thông tin này theo yêu cầu của người tiêu dùng và cơ quan chức năng. Điều này dẫn đến việc xử lý không triệt để.

Thứ hai, đối với thách thức từ đối tượng xâm phạm, nhiều người bán cố ý che dấu địa chỉ kho bãi bằng cách livestream, gửi hàng hóa từ nhiều địa chỉ khác nhau ở xa địa chỉ kho bãi thực tế, thậm chí sử dụng các khu dân cư cao cấp có bảo vệ kiểm soát người ra vào, điều hành từ nước ngoài.

Thứ ba là vướng mắc từ khung pháp lý và hệ thống thực thi. Hiện chưa có quy định bắt buộc định danh người bán dựa trên mã định danh cá nhân tích hợp vào VNEID (đối với cá nhân) và mã số thuế (đối với tổ chức, doanh nghiệp) và công bố thông tin cơ bản về người bán. Việc chưa có khung pháp lý đầy đủ cho thương mại trực tuyến tạo ra các lỗ hổng hoặc chồng chéo, không nhất quán trong hệ thống pháp luật.

Trước thực trạng này, ông Nguyễn Đức Dũng, Trưởng phòng thanh tra và giải quyết khiếu nại thuộc Cục Sở hữu trí tuệ, đề xuất Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với các đơn vị liên quan nghiên cứu xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về thực thi quyền sở hữu trí tuệ. Cùng với đó là nghiên cứu sửa đổi Bộ luật Hình sự để mở rộng phạm vi điều chỉnh của tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp và nâng hình phạt để tăng tính răn đe.

Bên cạnh đó, ông Minh Nhựt cũng đề xuất việc xác minh người bán trên các sàn thương mai điện tử phải trở thành yêu cầu bắt buộc, đi kèm chế tài mạnh đối với hành vi gian dối và tái phạm. Các nền tảng thương mại điện tử cũng cần thiết lập cơ chế lọc và gỡ bỏ link vi phạm tự động bằng công nghệ AI (trí tuệ nhân tạo).

Các đơn vị liên quan cần sớm nghiên cứu, hình thành Trung tâm sở hữu trí tuệ quốc gia với vai trò điều phối chung, cung cấp ý kiến chuyên môn và tham gia xây dựng hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan.

Minh Thảo