Tạo đột phá mạnh mẽ phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Quốc hội thông qua Luật Khoa học, công nghệ (sửa đổi) và đổi mới sáng tạo. (Ảnh: DUY LINH)

Sáng 27/6, tiếp tục chương trình Quốc hội khóa XV, Quốc hội thông qua Luật Khoa học, công nghệ (sửa đổi) và đổi mới sáng tạo, với 435/438 đại biểu tham gia biểu quyết tán thành (chiếm 91% tổng số đại biểu).

Luật gồm 7 chương, 73 điều quy định về hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của cơ quan, tổ chức, cá nhân; chính sách, biện pháp bảo đảm phát triển khoa học, công nghệ và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Luật thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW, Nghị quyết số 68-NQ/TW; kế thừa các nội dung cốt lõi trong Nghị quyết số 193/2025/QH15 (từ Điều 3 đến Điều 9), đồng thời có quy định thông thoáng, mạnh mẽ, đột phá hơn; bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật với các luật và các dự thảo luật trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 9 này.

Đổi mới mạnh mẽ tư duy quản lý, chấp nhận rủi ro gắn với quản trị rủi ro

Về nguyên tắc, luật yêu cầu bảo đảm quyền tự do nghiên cứu và sáng tạo; đề cao, tuân thủ đạo đức nghề nghiệp, yêu cầu chuyên môn, tính trung thực, khách quan và tinh thần trách nhiệm trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Nhà nước quản lý hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chủ yếu theo nguyên tắc hậu kiểm, tập trung đánh giá kết quả thực hiện, không can thiệp vào phương pháp, quy trình thực hiện; bảo đảm quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân.

Luật đã xác lập nguyên tắc chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, gắn với các biện pháp quản trị rủi ro phù hợp và giao Chính phủ quy định tiêu chí xác định rủi ro được chấp nhận, quy trình đánh giá việc tuân thủ quy trình, quy định; đồng thời, thiết lập khuôn khổ pháp lý cho cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, bảo đảm vừa khuyến khích sáng tạo, vừa bảo vệ lợi ích cộng đồng.

Về cơ chế đặc biệt trong giải mã công nghệ, mua bí quyết công nghệ, để thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW, luật quy định tổ chức chủ trì nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo được áp dụng cơ chế đặc biệt trong việc chỉ định và chi trả cho chuyên gia, mua trực tiếp theo giá thỏa thuận công nghệ, sản phẩm để giải mã công nghệ trong phát triển công nghệ chiến lược, mua bí quyết công nghệ.

Làm chủ các công nghệ chiến lược

Luật quy định Nhà nước thực hiện chính sách hỗ trợ, đầu tư, hợp tác và giao nhiệm vụ cho doanh nghiệp để phát triển công nghệ chiến lược quy định tại Điều 36 như sau: Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, dịch vụ hỗ trợ chuyên biệt trong khu công nghiệp, khu công nghệ cao để thu hút doanh nghiệp đầu tư xây dựng cơ sở thí nghiệm, nghiên cứu dùng chung; Đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, thiết bị cho cơ sở thí nghiệm, nghiên cứu dùng chung để thu hút doanh nghiệp cùng tham gia khai thác, vận hành.

Luật bổ sung các quy định về tổng công trình sư về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo tại Điều 53. Theo đó, quy định “Tổng công trình sư” là cá nhân có uy tín và năng lực vượt trội, được trao quyền điều phối toàn diện các chương trình, nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chiến lược, có quy mô lớn; có cơ chế đặc biệt về đãi ngộ và quyền chủ động nguồn lực tạo điều kiện phát huy tối đa vai trò dẫn dắt chuyên môn trong các chương trình, nhiệm vụ.

Thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp

Về cơ chế tài chính, quản lý tài sản và kết quả nghiên cứu trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Luật được bổ sung theo hướng chuyển mạnh từ “quản lý chi tiêu” sang “quản trị theo kết quả”. Theo đó: Khoán chi theo kết quả cuối cùng, tăng tính linh hoạt và tự chủ; Giao quyền sở hữu tài sản và kết quả nghiên cứu cho tổ chức chủ trì ngay khi hình thành, không hoàn trả ngân sách, không ghi tăng vốn nhà nước; Thương mại hóa kết quả nghiên cứu linh hoạt, lợi nhuận được tái đầu tư hoặc dùng để khuyến khích sáng tạo; Phân bổ theo hiệu quả đầu ra; Thiết lập hệ thống quỹ tài chính đồng bộ, chấp nhận rủi ro có kiểm soát, hỗ trợ linh hoạt cho các hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Đáng chú ý, Luật dành một chương riêng để quy định về các chính sách thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo trong và nền kinh tế. Theo đó, Nhà nước thúc đẩy phát triển toàn diện hệ thống đổi mới sáng tạo lấy doanh nghiệp làm trung tâm, bảo đảm kết nối hiệu quả giữa doanh nghiệp, cơ sở giáo dục, cơ sở nghiên cứu, tổ chức trung gian, cơ quan nhà nước và cộng đồng. Doanh nghiệp được trao quyền và khuyến khích mạnh mẽ để đầu tư cho nghiên cứu phát triển, không chỉ bằng nguồn lực của mình mà còn được hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước thông qua các chính sách "mồi" tài chính.

Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/10/2025, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này.

Các điều 15, 61, 62, 63, 64, 65 và 66 của Luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025.

THU HẰNG