Tăng cường quản lý nhà nước trong phòng, chống gian lận xuất xứ hàng hóa

Vì vậy, cần có giải pháp cứng rắn, hiệu quả nhằm ngăn chặn việc giả mạo, gian lận xuất xứ và chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp.

Ngăn chặn nguy cơ làm giả C/O

Hiện nay, hoạt động cấp giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) cho hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam được thực hiện bởi Bộ Công Thương và Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), trong đó tất cả C/O ưu đãi về thuế quan theo các hiệp định thương mại tự do (FTA) do Bộ Công Thương cấp. Theo thống kê của Bộ Công Thương, số lượng C/O ưu đãi trong 5 năm qua tăng khoảng 20-25% mỗi năm, từ 323.000 bộ năm 2013 lên đến 900.000 bộ năm 2019. Trong đó, C/O Mẫu D (cấp cho hàng hóa xuất khẩu đi các nước ASEAN) tăng từ 66.000 bộ năm 2013 lên khoảng 180.000 bộ năm 2019. Những con số này cho thấy C/O đóng vai trò ngày càng quan trọng khi Việt Nam hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới.

Lực lượng chức năng kiểm tra hàng hóa tại Cảng hàng không quốc tế Đà Nẵng. Ảnh: HOÀNG GIANG

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh khẳng định, tỷ lệ C/O bị hải quan các nước yêu cầu xác minh xuất xứ trong tổng số C/O ưu đãi được cấp là rất nhỏ. Kết quả xác minh cũng cho thấy, các lô hàng đã cấp C/O Việt Nam đều đáp ứng các điều kiện được cấp C/O. Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng DN làm giả C/O để gian lận xuất xứ. Bên cạnh đó, việc hỗ trợ cung cấp số liệu xuất nhập khẩu của cơ quan hải quan chưa kịp thời, làm chậm quá trình đối chiếu, xem xét để cấp C/O cho DN. Một số thị trường không yêu cầu cấp C/O nhập khẩu nên việc phòng, chống gian lận xuất xứ bằng cách tăng cường quản lý chặt chẽ khi cấp C/O là không hiệu quả. Nhiều thương nhân nước ngoài lợi dụng DN Việt Nam làm dịch vụ vận chuyển quá cảnh; tạm nhập tái xuất để trung chuyển hàng hóa, sau đó thương nhân nước ngoài làm giả C/O Việt Nam để gian lận xuất xứ hàng hóa.

Thứ trưởng Trần Quốc Khánh cho biết, hiện các mặt hàng nguy cơ bị gian lận xuất xứ gồm 25 mặt hàng, như: Gỗ dán, đá nhân tạo, xe đạp điện, lốp xe tải và xe khách, thép, xơ sợi tổng hợp... Các phương thức, thủ đoạn gian lận, giả mạo xuất xứ hiện nay bị phát hiện và xử lý là: Hàng hóa được sản xuất tại nước ngoài, khi nhập khẩu về Việt Nam ghi sẵn dòng chữ “Made in Vietnam” hoặc trên sản phẩm, bao bì sản phẩm, phiếu bảo hành đều ghi bằng tiếng Việt các thông tin về nhãn hiệu, địa chỉ trụ sở, trang web, trung tâm bảo hành tại Việt Nam. Hàng hóa nhập khẩu từ nước ngoài, dán nhãn hàng hóa hoặc ghi xuất xứ hàng hóa trên bao bì, sản phẩm được sản xuất tại nước ngoài nhưng khi đưa ra lưu thông, tiêu thụ nội địa, DN bóc nhãn hàng hóa dán trên bao bì, sản phẩm và thay nhãn mới ghi “Made in Vietnam” hoặc “sản xuất tại Việt Nam” hoặc “xuất xứ Việt Nam”; thành lập nhiều công ty, mỗi công ty nhập khẩu một số cụm linh kiện, phụ tùng hoặc bộ phận tháo rời để lắp ráp hoặc bán cho công ty khác thực hiện gia công, lắp ráp công đoạn đơn giản không đáp ứng tiêu chí xuất xứ theo quy định nhưng vẫn ghi sản xuất tại Việt Nam hoặc xuất xứ Việt Nam để tiêu thụ thị trường trong nước nhằm đánh lừa người tiêu dùng hoặc xuất khẩu.

Xử lý nghiêm và kịp thời các hành vi gian lận xuất xứ

Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng, Tổ trưởng Tổ công tác Chính phủ cho rằng, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng gian lận xuất xứ, trước hết là do hành lang pháp lý chưa theo kịp diễn biến thực tế. Cùng với đó, phải xem xét vấn đề thực thi, bởi trên thực tế vẫn còn có những sơ hở. Có tình trạng một số cơ quan, cá nhân ở cơ sở làm việc trong lĩnh vực này còn thiếu trách nhiệm. Bên cạnh đó là sức ép từ hàng hóa nhập khẩu giá rẻ, có khi được bán dưới giá thành sản xuất, điều này khiến nảy sinh hành vi gian lận thương mại.

Theo ông Hoàng Việt Cường, Phó tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan, một trong những nguyên nhân dẫn đến việc gian lận xuất xứ còn diễn ra là do chế tài xử phạt các hành vi vi phạm còn chưa đủ sức răn đe, mức xử phạt hiện mới chỉ dao động từ 3 đến 20 triệu đồng hoặc tịch thu, tái xuất, tiêu hủy. Các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành cũng chưa quy định chi tiết được các hành vi gian lận dẫn đến mức xử phạt trong nhiều trường hợp vi phạm không hợp lý.

Thời gian qua, Bộ Công Thương và VCCI đã hết sức tạo thuận lợi cho DN trong việc cấp C/O, nhưng trong bối cảnh mới, nhiều ý kiến cho rằng, cần xem xét lại nhiều vấn đề như cấp C/O gắn với kiểm tra thực tế sản xuất, dán nhãn thế nào, kiểm tra các tài liệu, chứng từ chứng minh nguồn gốc nguyên liệu, vật tư đầu vào, quy trình sản xuất của các DN xin cấp C/O… Việc này cần sự phối hợp của nhiều cơ quan khác nhau.

Bộ trưởng Mai Tiến Dũng đề nghị các bộ, cơ quan xem xét, rà soát lại những quy định của pháp luật, tìm ra những điểm bất hợp lý, báo cáo Chính phủ để ứng xử một cách kịp thời. Bộ Công Thương cần tăng cường kết nối hệ thống trao đổi thông tin dữ liệu giữa Bộ Công Thương, VCCI, Tổng cục Hải quan. Bộ trưởng Mai Tiến Dũng cũng đề nghị các cơ quan khuyến cáo nhiều hiệp hội tăng cường tham gia giám sát, bảo vệ DN chân chính, phản ánh kịp thời để cơ quan chức năng xử lý nghiêm những hành vi gian lận xuất xứ.

LA DUY