Thành ngữ 'Dở như hạch' không được bất cứ cuốn từ điển nào chúng tôi có trong tay thu thập thành một mục riêng. Tuy nhiên, trong thực tế đời sống, thì nó lại được dùng khá nhiều, và cũng là chủ đề bàn luận khá sôi nổi.
Học chương trình phổ thông, hẳn ai cũng biết chữ Quốc ngữ dùng hiện nay ban đầu được tạo ra từ các giáo sĩ châu Âu khi vào nước ta truyền đạo. Qua quá trình sử dụng, vì tính tiện ích nên ngày càng được hoàn thiện và trở thành chữ của dân tộc mà ta gọi là tiếng Việt. Tuy vậy, ít ai biết rằng, quyển sách tiếng Việt đầu tiên ấy hiện đang được lưu giữ tại Nhà thờ Mằng Lăng, xã An Thạch, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên.
Khi người phụ nữ chết chồng, 'bà chúa thơ Nôm' Hồ Xuân Hương bảo:Ai về nhắn nhủ đàn em nhéXấu máu thời khem miếng đỉnh chung
Bạn đọc TQH hỏi: ' Lâu nay tôi vẫn thấy áy náy với từ 'xúc xiểm' trong các từ điển tiếng Việt. Trong từ điển người ta định nghĩa 'xúc xiểm' là 'đặt điều xúi giục'. Khi tra từ điển Hán Việt thì tôi thấy 'xiểm' 陜 là tên đất của tỉnh Thiểm Tây hoặc có nghĩa là chật, hẹp. Chữ này chẳng ăn nhập gì với chữ 'xúc' 促 nghĩa là thúc giục, thôi thúc. Trong khi đó, chữ 'siểm' 諂 có nghĩa là nịnh nọt, ton hót bợ đỡ, siểm nịnh, siểm mị. Vì vậy tôi nghĩ XÚC SIỂM có nghĩa là 'dùng lời khôn khéo để xúi giục' thì có vẻ có nghĩa hơn .
Tục ngữ có câu: 'Không thầy đố mày làm nên'. Thầy có nhiều nghĩa, trong trường hợp này nhằm chỉ những ai giỏi về chuyên môn nào đó, có khả năng hướng dẫn, chỉ bảo cho người khác. Có thể kể đến thầy giáo, thầy võ, thầy phong thủy, thầy cúng, thầy kiện/ thầy cãi (luật sư), thầy đờn, thầy địa, thầy tuồng v.v…
Ngợm vốn có ý nghĩa sâu xa gì hay chỉ là biến âm của một chữ khác?
Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên - NXB Khoa học Xã hội, 2011) thu thập và giải nghĩa: 'khuây khỏa. đgt. Nguôi dịu đi phần nào những nhớ thương, buồn thảm; khuây nói khái quát. Đi chơi cho khuây khỏa vì sau những cuộc thay đổi trong gia đình bà cụ hay cả nghĩ.' (VN, 1-61)'.
Qua sự vận động của Hồng y Francis Spellman với chính giới Hoa Kỳ, sự can thiệp của chính quyền Pháp, ngày 16-6-1954 tại biệt điện ở Paris, Quốc trưởng Bảo Đại đồng ý bổ nhiệm ông Ngô Đình Diệm làm Thủ tướng Việt Nam, thay thế Chính phủ Bửu Lộc.
Đoạt và đạt là hai từ Việt gốc Hán, có hai nghĩa khác nhau, không thể hoán đổi vị trí cho nhau. Tuy nhiên, thực tế cho thấy một lỗi khá phổ biến, đó là người ta không phân biệt được nghĩa của đoạt và đạt, thường lấy đạt để thay cho đoạt, dẫn đến chuyện ngược đời là chữ đoạt thường bị chữ đạt 'tiếm ngôi', đoạt quyền. Ví dụ, đáng lẽ phải viết là đoạt giải nhất, đoạt giải nhì,... thì người ta lại viết là đạt giải nhất, đạt giải nhì...
Tương truyền ông thi sĩ Chiêu Lì có làm bài thơ theo lối 'yết hậu':Sống ở nhân gian đánh chén nhèChết xuống âm phủ giắt kè kèDiêm vương phán hỏi mang gì thế?- Be.
Câu tục ngữ này đánh đố chúng ta ở từ lào. Lào là gì? Giải thích ra làm sao? Mày mò đến bí rị rồi mừng quá, khi nhà nghiên cứu Lê Văn Hòe cho biết: Lào là một thứ đồ đong nhỏ dùng làm cái ngữ để đong lường một thứ hàng hóa gì đó (Tục ngữ lược giải - Quốc học Thư xã xuất bản năm 1952, tr.103).
Đảm bảo khi biết đáp án bạn sẽ bất ngờ lắm đấy!
Việt Nam vừa ghi nhận một 'kỷ lục' mới về nhiệt độ nắng nóng. Theo Tổng cục Thủy văn, nhiệt độ cao nhất ngày 6-5 tại trạm Hồi Xuân, tỉnh Thanh Hóa, lên đến 44,1 độ C – mức cao nhất đo được trên toàn quốc từ trước đến nay(1).
Liệu đây là một loại thức ăn hay có ý nghĩa sâu xa nào khác?
Kì thực, đáp án đúng không phải 'giã', cũng chẳng phải 'dã'.
Này cô Hai, có câu đùa tếu táo: 'Giỏi đến dốt, tốt đến điên, hiền đến đụt'. Thế đụt gì? Lúc ngoài đang mưa, sấm sét đùng đùng, thấy người quen đi ngang qua nhà, một người gọi vọng ra: 'Mưa gió thế này, đi đâu mà vội, vào nhà tớ mà đụt'. Đụt trong ngữ cảnh này là trú/ ẩn núp trong chốc lát. Không chỉ có thế, đụt còn có nghĩa là chỉ người u mê, chậm trí khôn, ngốc nghếch.
Một độc giả thắc mắc: 'Không rõ môn thể thao đua thuyền có tên gọi là bơi chải hay bơi trải. Tôi thấy nhiều bài báo viết là bơi CHẢI, trong khi không ít tờ báo khác lại viết là bơi TRẢI. Vậy, viết đúng phải là bơi chải hay bơi trải?'.
Tục ngữ có câu Có cốt có vác, ta hiểu thế nào cho đúng? Có thể ngờ rằng không phải cốt mà chính là cột mới đúng chăng?
Nhắc đến tiết Thanh Minh, có lẽ người Việt Nam ít ai không biết đến câu Kiều: 'Thanh Minh trong tiết tháng ba/ Lễ là Tảo mộ, hội là Đạp thanh'. Thế nhưng, không phải ai cũng hiểu chính xác về thanh minh, đạp thanh, và tảo mộ, kể cả các nhà biên soạn từ điển.
Trong chương trình 'Ký ức hòa bình' của VTV, tôi rất bất ngờ và xúc động khi nghe ca sĩ Tấn Minh hát bài 'Chiều trên quê hương tôi' của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn vào cuối chương trình.
Rồng chầu ngoài Huế, ngựa tế Đồng Nai.Nước sông trong chảy lộn sông ngoài.Thương người xa xứ lạc loài tới đây.
Trai thời đọc sách ngâm nga. Dùi mài kinh sử để chờ đại khoa (Ca dao); Ba đông đèn sách dùi mài, Phạm Công nào đã biết ai có tình! (Phạm Công Cúc Hoa)
Sách Thành ngữ bằng tranh (NXB Kim Đồng, 2020), cho rằng 'nuôi báo cô' chính là nuôi 'bà cô' mà ra. Cụ thể, sách này giải thích:
'Thổi giá, lùa gà, úp sọt'. Sự tổng kết này ít nhiều đã phản ánh một thực trạng cần phê phán/ lên án và cần có biện pháp ngăn ngừa hiệu quả nhất.
Ngày Xuân, làng quê khắp mọi miền đất nước mở hội. Nhiều làng ven sông mở hội bơi trải. Vậy tục lệ này có từ bao giờ?
Này cô Hai, về câu ca dao 'độc' và 'lạ' này, trước hết cần phải cám ơn nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Hầu.
Đố bạn biết nguồn gốc của từ 'khách sộp'?
Trong Phương ngữ Nam Bộ, nhà nghiên cứu Bùi Thanh Kiên giải thích giồng là: Dải đất cao chạy dài song song với đám ruộng thấp...
Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên) thu thập vài giải nghĩa: 'nanh nọc tt. Đanh đá, hung ác và hiểm độc, thường lộ ra một cách đáng sợ. Con người gian ác, nanh nọc'.
Bản chất của bốn chữ 'Tích phúc vô cương' trên ấn là nhà Trần ban cho con cháu cái phúc, dạy con cháu, bách gia trăm họ phải biết giữ gìn phẩm chất đạo đức, tích phúc thật tốt.
Từ điển tục ngữ Việt (Nguyễn Đức Dương) giải thích: 'vảy mại thì mưa; bối [?] bừa thì nắng (Mây mà) hiện lên trên nền trời hình vảy cá mại (là điềm) trời sắp mưa; (mây mà) hiện lên trên nền trời hình đường bừa (là điềm) trời sẽ nắng'.
'Ăn cháo đá bát' vốn là một thành ngữ rất phổ biến trong dân gian. Tuy nhiên ít ai biết rằng, câu gốc vốn có sự khác biệt.
Vậy tại sao người Việt lại 'biến thỏ thành mèo'? Trước hết, Việt Nam không có điều kiện môi trường để loài thỏ phát triển sinh sôi...
Đố bạn đoán được nguồn gốc của từ 'minh tinh'?
Có phải tầm cao văn hóa của một nước tương xứng với 'chiều sâu' thu nhập của người dân nước đó? Nếu câu trả lời là 'phải' thì chiếu theo tiền đề này, có thể thấy rằng trên thế giới, thu nhập bình quân đầu người của một quốc gia phần nào phản ảnh 'văn hóa' của nước đó, ít nhất qua chỉ số HDI.
Trong tiếng Việt, xoay xở thường bị xem là một từ láy. Có lẽ người ta cho rằng, xở chỉ là yếu tố láy của xoay. Bởi thế, Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ học - Hoàng Văn Hành chủ biên - NXB Giáo Dục - 1994) thu thập và giải nghĩa như sau:
Trong thế kỷ 20, chưa ai dám khẳng định đội tuyển Brazil nào là lý tưởng nhất trong 4 lần vô địch thế giới (1958, 1962, 1970, 1994). Nhưng trong sách La Coupe du monde của nhật báo thể thao uy tín hàng đầu thế giới L'Équipe thì cho rằng đội hình vô địch năm 1958 là hoàn hảo nhất trong lịch sử bóng đá Brazil, mà nổi bật nhất là chàng trai trẻ 17 tuổi Edson Arentès do Nascimento thường được gọi bằng cái tên vắn tắt: Pele!