Trong bài 'Một số từ ghép thường bị nhận lầm là từ láy' trên chuyên mục Cà kê chuyện chữ nghĩa số trước, chúng tôi đã nêu ra bốn từ ghép bị xem là từ láy là: bộp chộp, bù xù, bủn rủn, bung bét. Trong chuyên mục này, chúng tôi tiếp tục phân tích một số từ ghép mà nhóm biên soạn Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên - NXB Khoa học Xã hội - 2011) đã thu thập và giải nghĩa. (Phần sau gạch đầu dòng để trong ngoặc kép là nguyên văn của từ điển; phần xuống dòng là trao đổi của chúng tôi).
Trong bài 'Một số từ ghép thường bị nhận lầm là từ láy' (Bài 2) trên chuyên mục Cà kê chuyện chữ nghĩa số trước, chúng tôi đã nêu ra bốn từ ghép bị xem là từ láy là: bại hoại, bạn bè, bay bướm, bảo ban. Trong chuyên mục này, chúng tôi tiếp tục phân tích một số từ ghép mà nhóm biên soạn Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên - NXB Khoa học Xã hội - 2011) đã thu thập và giải nghĩa. (Phần sau gạch đầu dòng để trong ngoặc kép là nguyên văn của từ điển; phần xuống dòng là trao đổi của chúng tôi).
Khi nghe đến hai từ 'ẩm thấp' và 'ẩm ương', hầu như ai cũng nghĩ rằng đây là hai từ 'thuần Việt', được cấu tạo nên bởi các yếu tố Nôm. Tuy nhiên, cả 'ẩm thấp' và 'ẩm ương' đều là hai từ Việt gốc Hán, hoặc có chứa yếu tố gốc Hán.
'Gió đông rưng rức' là tuyển tập 10 truyện ngắn của nhà văn Hoàng Lệ Thủy, viết về bi kịch, góc khuất khát vọng tình yêu và những phận đời ngang trái giữa núi rừng sâu thẳm.
Độc giả Trần Ngọc Thơ hỏi: 'Có người nói 'Tứ tung ngũ hoành' nhưng cũng có người nói là 'Tứ tung ngũ hành'. Vậy tôi muốn chuyên mục Cà kê chuyện chữ nghĩa giải đáp, 'hoành' hay 'hành' đúng; từ láy 'tứ tung' có liên quan gì đến 'Tứ tung ngũ hoành/hành' hay không, và tại sao lại nói như vậy? Trân trọng cảm ơn'.
Trong tiếng Việt, 'thuốc thang' được dùng với hai nghĩa: 1- Danh từ, có nghĩa như thuốc men (thường gắn với vị thuốc đông y), như 'chăm lo thuốc thang', 'bệnh thế này thì thuốc thang nào trị nổi'; 2- Động từ, chỉ việc chữa bệnh bằng các loại thuốc, ví dụ: 'Chạy vạy khắp nơi để thuốc thang mà bệnh vẫn chưa khỏi',...
Trong tiếng Việt, rất nhiều từ ghép đẳng lập bị nhận lầm là từ láy. Sau đây là một số trường hợp mà nhóm biên soạn Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên - NXB Khoa học Xã hội - 2011) đã thu thập và giải nghĩa (phần sau gạch đầu dòng để trong ngoặc kép là nguyên văn của từ điển; phần xuống dòng là trao đổi của chúng tôi).
Đề thi môn tiếng Việt lớp 4 của một trường tiểu học ở TP Thanh Hóa (năm học 2021-2022), yêu cầu học sinh nhận diện từ láy như sau: 'Từ nào không phải từ ghép: A. châm chọc; B. vương vấn; C. phẳng lặng; D. nóng nực'.
Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên) thu thập 'miếu mạo' và giải thích: 'MIẾU MẠO dt. Miếu (nói khái quát). Tu sửa đền chùa, miếu mạo. '...cô tây Hoẻn dắt đức lang quân đi khắp đình chùa miếu mạo' (Ngô Tất Tố)'.
Hai từ 'mũ mãng' và 'mũ mão' đều được Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện ngôn ngữ học - Hoàng Văn Hành chủ biên - NXB Giáo Dục - 1995) thu thập giải nghĩa:
Hai cuốn sách thiếu nhi 'Ngàn mùa hoa' (bản đen trắng) của cố nhà văn Băng Sơn vừa được Nhà Xuất bản Phụ nữ Việt Nam ra mắt. Bản in màu (gộp nội dung từ hai cuốn sách bản đen trắng) sẽ được in và phát hành vào tháng 7.
Từ bao đời nay, thơ ca là câu chuyện riêng, là tiếng nói riêng của một cá nhân.
Một đoạn trích trong tác phẩm 'Sống như ngày mai sẽ chết' của tác giả Phi Tuyết được dùng làm ngữ liệu đề thi thử môn Ngữ văn của Trường Trung học phổ thông chuyên Hưng Yên.
Đề khó cũng lấy đầu vào chừng ấy thí sinh và đề dễ cũng vậy, chỉ khác nhau ở chỗ đề khó thì điểm chuẩn thấp, đề dễ thì điểm chuẩn vào lớp 10 cao hơn mà thôi.
Đoạn trích trong tác phẩm 'Hoa hướng dương' của tác giả Rani Shah được dùng làm ngữ liệu đề thi thử Ngữ văn tỉnh Thái Nguyên. Đề yêu cầu bày tỏ ý kiến về quan điểm: 'Hãy luôn nhìn về phía ánh sáng là điều ta học được từ hoa hướng dương'.
Câu nghị luận xã hội đề khảo sát chất lượng học sinh lớp 12 (lần 2) môn Ngữ văn tỉnh Thanh Hóa yêu cầu học sinh bàn về giá trị của việc trân trọng, yêu thương chính mình.
Trong tiếng Việt 'lung tung' và 'linh tinh' là hai từ được xếp vào loại từ láy, trong đó các yếu tố cấu tạo từ đều không có khả năng độc lập trong hành chức. Tuy nhiên, có lẽ ít người biết rằng, đây đều là những từ Việt gốc Hán.
Cả hai từ 'thân thích ' và 'thân thiết ' đều được Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên) thu thập và giải nghĩa. Sau đây, chúng ta sẽ tìm hiểu nghĩa của từng yếu tố cấu tạo từ của hai 'từ láy' này.
Cả hai từ 'thân thích ' và 'thân thiết ' đều được Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên) thu thập và giải nghĩa. Sau đây, chúng ta sẽ tìm hiểu nghĩa của từng yếu tố cấu tạo từ của hai 'từ láy' này.
'Trời này quá đẹp để buồn - Đời này quá đẹp lại buồn' của tác giả Lê Hoài Đăng vốn là một tập thơ nhiều suy tư về kiếp sống con người khởi nguồn từ những khoảnh khắc của tình yêu và nỗi nhớ, của nỗi buồn cùng nét đẹp song hành.
Nước Việt Nam với hơn ba nghìn cây số biển cùng nhiều quần đảo và hàng nghìn hòn đảo xinh đẹp là nguồn cảm hứng đậm nét trong dòng chảy thơ ca
Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên) thu thập từ 'lú nhú' và giảng như sau: 'lú nhú đgt. Mới nhú lên, mới mọc lên một loạt với độ dài ngắn, cao thấp không đều nhau. Măng lú nhú khắp rặng tre. Ngô tra được mấy ngày đã mọc lú nhú. 'Những gốc cam lú nhú một lớp quả non'.
Tác phẩm 'Mùa hè không tên' của Nguyễn Nhật Ánh vừa ra mắt mới đây đã tiếp tục quyến rũ bạn đọc tuổi thơ và làm xao xuyến những bạn đọc tuổi lớn.
Trẻ gặp khó khăn trong đọc, viết, tính toán, lúng túng khi diễn đạt, kết quả học tập kém... kéo dài hơn 6 tháng có thể là dấu hiệu của chứng rối loạn học tập. Các chuyên gia nhấn mạnh: Phát hiện, điều trị sớm là cách tốt nhất giúp trẻ có thể tham gia quá trình học tập, cân bằng cuộc sống.
Là bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Hàn Mặc Tử, 'Mùa Xuân chín' thành công trên nhiều phương diện, trong đó có ngôn ngữ thơ.
Quang Dũng (1921 - 1988) quê ở Phùng (làng Phượng Trì, thị trấn Phùng, huyện Đan Phượng; xưa thuộc phủ Quốc Oai, trấn Sơn Tây, xứ Đoài) nhưng sinh thời ông ở quê thời gian rất ngắn, thời học trường làng lúc còn nhỏ.
'Tử tế' và 'tinh tế' là hai từ Việt gốc Hán, được Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên – NXB Khoa học Xã hội - 2011) thu thập và giải nghĩa. Xét nghĩa gốc Hán [lịch đại], thì đây đều là những từ ghép đẳng lập.
'Tử tế' và 'tinh tế' là hai từ Việt gốc Hán, được Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên – NXB Khoa học Xã hội - 2011) thu thập và giải nghĩa. Xét nghĩa gốc Hán [lịch đại], thì đây đều là những từ ghép đẳng lập.
'Cô giáo em tre trẻ' có nghĩa là 'cô giáo em còn rất trẻ'...
Độc giả Lê Thị Hường (giáo viên tiểu học, huyện Thọ Xuân - Thanh Hóa) hỏi: 'Xin chuyên mục Cà kê chuyện chữ nghĩa cho biết, li ti là từ thuần Việt hay từ Hán Việt và đây có phải là từ láy không?'.
Bạn đọc TQH hỏi: ' Lâu nay tôi vẫn thấy áy náy với từ 'xúc xiểm' trong các từ điển tiếng Việt. Trong từ điển người ta định nghĩa 'xúc xiểm' là 'đặt điều xúi giục'. Khi tra từ điển Hán Việt thì tôi thấy 'xiểm' 陜 là tên đất của tỉnh Thiểm Tây hoặc có nghĩa là chật, hẹp. Chữ này chẳng ăn nhập gì với chữ 'xúc' 促 nghĩa là thúc giục, thôi thúc. Trong khi đó, chữ 'siểm' 諂 có nghĩa là nịnh nọt, ton hót bợ đỡ, siểm nịnh, siểm mị. Vì vậy tôi nghĩ XÚC SIỂM có nghĩa là 'dùng lời khôn khéo để xúi giục' thì có vẻ có nghĩa hơn .
Thanh Tịnh bước vào văn đàn văn học Việt Nam những năm 30 của thế kỷ XX với nhiều thể loại, trong đó có truyện ngắn.
Với quan niệm 'thiên địa nhân hợp nhất', trong thời trung đại phương Đông con người và thiên nhiên gần gũi, giao hòa nên thơ vịnh cảnh là một chủ đề sâu đậm được các nhà Nho tâm đắc. Ngày nay nhìn từ ký hiệu học văn hóa người ta lại thấy thơ vịnh cảnh của người xưa là dấu hiệu cảm quan sinh thái rất đáng chú ý của mối quan hệ đậm đà nhân tính giữa con người và thiên nhiên – điều mà thời đương đại đang tìm kiếm.
Chị Hồng Tuyến - con gái Nhạc sĩ Phạm Tuyên đã tâm sự như vậy trong bài dự thi viết 'Cha và con gái' được chị gửi vào những ngày cuối tháng 6.
Chu Thùy Liên là người con của dân tộc Hà Nhì - một dân tộc thiểu số sinh sống tại vùng núi tỉnh Điện Biên.
Từ điển từ láy tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ - Hoàng Văn Hành chủ biên - NXB Khoa học Xã hội, 2011) thu thập và giải nghĩa: 'khuây khỏa. đgt. Nguôi dịu đi phần nào những nhớ thương, buồn thảm; khuây nói khái quát. Đi chơi cho khuây khỏa vì sau những cuộc thay đổi trong gia đình bà cụ hay cả nghĩ.' (VN, 1-61)'.
Học sinh thi vào lớp 10 năm học 2023 - 2024 ở Sóc Trăng đã hoàn thành bài thi đầu tiên môn Ngữ văn.
Shark Bình đã có phát ngôn khiến không ít người trẻ giật mình, phải tự nhìn nhận lại bản thân.
Một độc giả thắc mắc: 'Tôi thấy hàng ngày mọi người dùng từ 'luyên thuyên' rất nhiều. Vậy, xin mục 'Cà kê chuyện chữ nghĩa' cho biết chính xác là 'huyên thuyên' hay là 'luyên thuyên'?
Bạn có biết tại sao người ta lại dùng là 'ngồi lê đôi mách' không?