Phụ nữ làm khoa học - tỏa sáng từ phòng thí nghiệm

23 năm qua, Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam đã trở thành “địa chỉ đỏ” vinh danh hơn 100 tập thể và trên 200 cá nhân nữ tiêu biểu trong nhiều lĩnh vực: từ kinh tế, giáo dục, y tế, văn hóa đến khoa học công nghệ. Năm 2025, giải thưởng ghi dấu đặc biệt khi có tới 28% hồ sơ thuộc lĩnh vực khoa học - con số cao nhất trong lịch sử giải thưởng.

Điều đó không chỉ phản ánh sự quan tâm của các cấp, ngành đối với khoa học công nghệ, mà còn minh chứng cho bản lĩnh và sức sáng tạo của phụ nữ Việt Nam, khẳng định phụ nữ Việt Nam có năng lực trong lĩnh vực này, như nhận định của Phó Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ (LHPN) Việt Nam Nguyễn Thị Minh Hương.

Những dấu ấn từ phòng thí nghiệm

Trong số 12 cá nhân được vinh danh năm nay, có 5 nhà khoa học nữ. Họ thuộc nhiều thế hệ từ 7x, 8x đến 9x nhưng đều gặp nhau ở khát vọng chung: biến tri thức thành giá trị phục vụ cộng đồng.

TS Nguyễn Hồ Thùy Linh (Đại học Quốc gia TP HCM) tuy là nhà khoa học nữ trẻ nhất được vinh danh nhưng với niềm tin rằng khoa học không phải là điều gì quá xa vời, chị đã gây ấn tượng mạnh với hơn 20 đề tài nghiên cứu trong lĩnh vực y sinh, dược học và phân tích môi trường như hấp phụ khí nhà kính, xử lý kim loại nặng, phân hủy chất ô nhiễm.

Trong 5 năm gần đây, chị là tác giả của 65 công bố quốc tế cùng 3 sáng chế hữu ích. Không chỉ miệt mài trong phòng thí nghiệm, chị còn nhiệt huyết giảng dạy, truyền cho thế hệ trẻ niềm đam mê khoa học và sử dụng sức mạnh của tri thức để tạo nên những sự đổi thay ý nghĩa trong cuộc sống.

Là thành viên của nhóm phát triển hệ thống BLife - giải pháp giao tiếp bằng chuyển động mắt cho người mất khả năng vận động và ngôn ngữ, TS Ngô Thị Duyên (Đại học Quốc gia Hà Nội) đã và đang say mê cống hiến cho lĩnh vực trí tuệ nhân tạo.

Hiện chị đang là chủ trì nhóm nghiên cứu phát triển công nghệ hỗ trợ giáo dục đặc biệt ứng dụng trí tuệ nhân tạo để sàng lọc, chẩn đoán sớm và can thiệp cho trẻ tự kỷ, trẻ rối loạn đọc viết, đồng thời phát triển các công nghệ hỗ trợ người khuyết tật. Hệ thống Blife đã được ứng dụng hiệu quả trong thực tế đã chứng minh cho khát vọng của TS Ngô Thị Duyên, đó là nỗ lực nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân để “không ai bị bỏ lại phía sau”.

Có hơn 10 năm kinh nghiệm giữ các vị trí quản lý, điều hành hiệu quả các hoạt động đào tạo - nghiên cứu, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực khoa học công nghệ, điều hành các dự án nghiên cứu trọng điểm, PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung (Đại học Huế) chia sẻ: “Khi thiết kế một đề tài hay dự án, tôi và nhóm nghiên cứu luôn đặt ra hai nguyên tắc song song đó là tính khoa học nghiêm ngặt và khả năng ứng dụng thực tế.

Chính cách tiếp cận “từ phòng thí nghiệm đến đời sống” này đã giúp nhiều sản phẩm của nhóm không chỉ được công nhận về mặt khoa học mà còn được thị trường đón nhận, tạo niềm tin nơi người sử dụng, góp phần cho công cuộc chăm sóc sức khỏe cộng đồng và bảo tồn, phát huy giá trị của dược liệu Việt Nam”. Vì lẽ đó, các sản phẩm trà thảo mộc, tinh dầu, nấm dược liệu… do chị và cộng sự phát triển không chỉ đạt giá trị khoa học mà còn được thị trường đón nhận.

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thế Hoàng và Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Mai được công nhận là Viện sĩ của Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới. (Nguồn: TTXVN)

Khó khăn càng làm tỏa sáng ý chí của những nhà khoa học nữ

Bên cạnh tin vui của Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam năm 2025, còn có một tin vui khác nữa đến với những nhà khoa học nữ Việt Nam. Tại diễn đàn của Viện Hàn lâm Khoa học Thế giới (TWAS - là một tổ chức phi chính phủ quốc tế thuộc UNESCO, quy tụ hơn 1.400 nhà khoa học xuất sắc từ hơn 100 quốc gia và đại diện cho khoảng 130 Viện Hàn lâm khoa học trên toàn thế giới, trong đó có Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) lần thứ 17 diễn ra từ 29/9 đến 2/10/2025 tại Brazil, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia TP HCM đã được trao Bằng công nhận Viện sĩ chính thức của TWAS. Bà được công nhận PGS năm 2014 và công nhận là GS vào năm 2020.

Trong sự nghiệp nghiên cứu khoa học của mình, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai đã tập trung vào lĩnh vực phát hiện thuốc từ dược liệu Việt Nam, góp phần to lớn vào sự phát triển của ngành y dược nước nhà. Năm 2021, bà vinh dự nhận Giải thưởng Kovalevskaia - giải thưởng danh giá tôn vinh các nhà khoa học nữ trong lĩnh vực khoa học tự nhiên.

Ít ai biết rằng, để có những thành tựu như ngày hôm nay thì các nhà khoa học nữ phải cố gắng rất nhiều. Phó Chủ tịch Hội LHPN Việt Nam Nguyễn Thị Minh Hương chia sẻ: “Tỷ lệ nữ giáo sư, tiến sĩ ngày càng tăng, nhưng phụ nữ trẻ vẫn đối mặt nhiều thách thức khi phải cân bằng giữa nghiên cứu và trách nhiệm gia đình”.

Thực tế, phụ nữ trong khoa học phải kiên cường hơn, bởi họ vừa là nhà nghiên cứu, vừa là người mẹ, người “giữ lửa” gia đình. Thế nhưng, chính điều đó càng làm tỏa sáng ý chí của những nhà khoa học nữ. Như lời PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung: “Tôi kỳ vọng rằng giải thưởng sẽ góp phần nâng cao nhận thức về vai trò của phụ nữ trong STEM, khuyến khích họ tự tin theo đuổi đam mê khoa học, tạo ra nhiều sáng kiến hữu ích và góp phần thúc đẩy phong trào nghiên cứu khoa học ứng dụng ngày càng phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam”.

Nhìn lại hành trình của Giải thưởng Phụ nữ Việt Nam có thể thấy giải thưởng không chỉ vinh danh những gương mặt hiện tại mà còn gieo hạt giống cho tương lai, gửi thông điệp mạnh mẽ đến nữ sinh, nữ trí thức trẻ rằng phụ nữ hoàn toàn có thể chinh phục đỉnh cao khoa học.

Trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình với khát vọng phát triển phồn vinh, hạnh phúc, những công trình khoa học của phụ nữ càng trở nên có ý nghĩa và là minh chứng cho câu nói: “Phụ nữ Việt Nam - kiên cường, trí tuệ, sáng tạo”.

Hồng Minh