Phát triển nhân lực – 'Chìa khóa sinh tồn' trong thời đại AI và tăng trưởng xanh

ThSNguyễn Phong Anh – chuyên gia Al (dự án nâng cao năng lực trí tuệ nhân tạo sinh META - VNU) đưa ra hình ảnh, thị trường lao động như “đồng hồcát”. Phần đỉnh đồng hồ là số ít lao động trình độ cao, làm chủ được công nghệ và AI, nhận mức thu nhập rất cao. Phần đáy là nhóm lao động chưa qua đào tạo, thiếu kỹ năng công nghệ, chật vật sinh tồn. Phần giữa – vốn là tầng lớp lao động phổ thông ổn định – nay bị AI và tự động hóa “lấn sân”, trở thành nhóm dễ bị thay thế nhất.

ThS Nguyễn Phong Anh, chuyên gia Al. Ảnh: Tô Thế

“Chỉcó một cách để tránh bị đào thải: học liên tục. Doanh nghiệp phải trở thành cỗmáy học tập – nơi con người được trao quyền thử nghiệm, chia sẻ, cải tiến khôngngừng. Có như vậy, năng suất mới tăng, lợi nhuận mới bền”, ông Phong Anh nhấn mạnh.

Vịchuyên gia gợi ý một mô hình thực tiễn: các kỹ sư làm việc cùng trợ lý AI, cuôíngày AI sẽ phân tích, tóm tắt điểm mạnh – yếu. Nhóm kỹ sư và quản lý họp ngắn15 phút để phản hồi, điều chỉnh. Hôm sau, doanh nghiệp phát hành bản tin “năngsuất”, chắt lọc kinh nghiệm.

Đâychính là phiên bản hiện đại của triết lý Kaizen – cải tiến liên tục từng làmnên thành công của công nghiệp Nhật Bản. Trong kỷ nguyên số, Kaizen cần có thêmmột yếu tố: trí tuệ nhân tạo đồng hành.

Bức tranh nhânlực: Thiếu cả về lượng và chất

Trongkhi đó, ông Phạm Vũ Quốc Bình - Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáodục thường xuyên (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho biết, cả nước có hơn 240 trường đại học,390 trường cao đẳng, hơn 1.000 trung tâm giáo dục nghề nghiệp… Song đến quý2/2025, tỉ lệ qua đào tạo, có bằng, chứng chỉ chỉ hơn 29%.

Ông Phạm Vũ Quốc Bình - Phó Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ Giáo dục và Đào tạo). Ảnh: Tô Thế

Theo ông Phạm Vũ Quốc Bình, thực tế nhân lực cho chuyểnđổi số còn thiếu cả về số lượng lẫn chất lượng. Đơn cử, lĩnh vực công nghệthông tin cần 2 triệu người vào năm 2030 song hiện mới có khoảng 500.000 người.Các ngành AI, dữ liệu lớn, an ninh mạng, Internet vạn vật (IoT) vẫn thiếu.

Về phân bổ, lao động có kỹnăng số tập trung ở các thành phố lớn, lĩnh vực dịch vụ, trong khi nông nghiệpvà công nghiệp - chế tạo là hai trụ cột của nền kinh tế thì chưa được số hóa đâỳđủ.

Ông Bình cho rằng, ngoài đâỷmạnh nâng cao trình độ, kỹ năng của người lao động, phải chú trọng nâng chất củanguồn nhân lực thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tăng trưởngxanh, chuyển đổi xanh…

Cảnh báo thấtnghiệp diện rộng nếu không kịp tái đào tạo

BàVi Thị Hồng Minh - Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động (VCCI) - chỉ ranhững thách thức về nguồn nhân lực trong chuyển đổi số - xanh. Bà Minh nêu, nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin, công nghiệp số của Việt Nam khoảng 150.000 kỹ sư/năm song mới đáp ứng được 40 - 50%. Ngành công nghiệp bán dẫn cần 5.000 - 10.000 kỹ sư/năm nhưng thực tế chỉ có chưa đến 20%.

Bà Vi Thị Hồng Minh - Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động (VCCI). Ảnh: Tô Thế

Bên cạnhđó, tỉ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ thấp (khoảng 29%), nhiều ngươìthiếu kỹ năng mềm, ngoại ngữ, tư duy số…

Đặc biệt,bà Minh cảnh báo nguy cơ thất nghiệp do tự động hóa và công nghệ mới. Ví dụ,các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử sử dụng hàngtriệu lao động đối diện nguy cơ bị thay thế bởi robot và AI trong 10 năm tới.

Đại diệnVCCI khuyến nghị doanh nghiệp chủ động xây dựng chiến lược nhân sự dài hạn, kếthợp đào tạo nội bộ, hợp tác với cơ sở giáo dục (thiết kế, xây dựng chương trìnhđào tạo), đầu tư công nghệ hỗ trợ học tập…

Các cơsở đào tạo cập nhật chương trình gắn với thực tiễn doanh nghiệp, mở rộng hợptác quốc tế, phát triển đội ngũ giảng viên chất lượng cao, xây dựng mô hình đạihọc số…

Cùng quan điểm, ông Nguyễn KhánhLong – Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) – cảnh báo: Tăng trưởng dựa trêntài nguyên và nhân công giá rẻ đang tới hạn. Chỉ còn một con đường: xây dựng đội ngũ lao động có khảnăng tiếp cận công nghệ, đổi mới sáng tạo và tuân thủ tiêu chuẩn phát triểnxanh.

Ông Nguyễn Khánh Long – Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ). Ảnh: Tô Thế

“Khôngcó nhân lực chất lượng, chính sách – công nghệ – vốn đầu tư đều không thể pháthuy tối đa. Trong cạnh tranh toàn cầu, quốc gia nào làm chủ được công nghệ vàcó lực lượng lao động giỏi, quốc gia đó sẽ dẫn đầu”, ông Long khẳng định.

Nhânlực – tài sản chiến lược, không phải chi phí

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Lan Hương, nguyênViện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội, nhân lực không chỉ thực hiện côngviệc mà còn là người đề xuất ý tưởng, ứng dụng công nghệ, và tạo ra giá trị mơícho doanh nghiệp. Một đội ngũ nhân sự chất lượng cao giúp doanh nghiệp thích ứngnhanh với thị trường, đổi mới sản phẩm và vượt qua thách thức.

PGS.TS Nguyễn Thị Lan Hương, Nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội. Ảnh: Tô Thế

“Trong môi trường toàn cầu hóa, nhân lựclà lợi thế cạnh tranh bền vững hơn cả vốn hay công nghệ. Việc hoạch định, đào tạovà giữ chân nhân tài là chiến lược dài hạn giúp doanh nghiệp phát triển ổn định”,bà Hương nói.

Vì thế, đã đến lúc phải thay đổi tư duycăn bản, xem đào tạo là khoản đầu tư chiến lược, không phải một mục chi phí, bởi“nhân viên không phải là một dòng trên bảng lương, họ chính là tài sản tạo ragiá trị".

Theo bà Lan Hương, đầu tư vào kỹ năng chongười lao động cũng giống như nâng cấp động cơ của một nhà máy, để người laođộng đạt hiệu suất cao hơn và tạo ra sản phẩm tinh xảo hơn. Quá trình nàykhông chỉ dừng lại ở việc bổ sung kiến thức, mà phải kiến tạo một văn hóa học tậpan toàn.

Khi đó, việc học tập, nâng cấp kỹ năng diễnra thường xuyên, kịp thời và gắn chặt với tiến trình đổi mới công nghệ cũng nhưcác tiêu chuẩn xanh, giúp người lao động không bị bỏ lại phía sau trong cuộcchuyển đổi kép.

Khuyến nghị 3 hướng hành động cấp thiết

Bà Thái Thu Xương, Phó Chủ tịch Thườngtrực Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khẳng định: “Đầu tư cho người lao độnghôm nay là cách tiết kiệm lớn nhất cho tương lai. Chúng ta không thể nói đếntăng trưởng xanh hay chuyển đổi số nếu không đồng thời chuyển đổi cách nhìn nhận,đối xử và đầu tư cho nguồn lực con người”.

Bà Thái Thu Xương, Phó Chủ tịch Thường trực Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam. Ảnh:Tô Thế

Tổng Liên đoàn sẽ xem xét, cụ thể hóa tinh thần hội thảothành các chương trình hành động, thúc đẩy đào tạo kỹ năng mới, kỹ năng số, kỹnăng xanh, và mở rộng liên kết giữa công đoàn – doanh nghiệp – cơ sở giáo dụcnghề nghiệp.

Các chuyên gia khuyến nghị 3 hướng hành động cấp thiết: Ở tầm chính sách, cần sớm hoàn thiện Đề án Chiến lược phát triển nguồn nhân lực đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050, trong đó gắn kết chặt chẽ phát triển nhân lực với chuyển đổi số và tăng trưởng xanh; đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về nhân lực số và nhân lực xanh để phục vụ hoạch định chính sách.

Về phía doanh nghiệp, xem việc đầu tư dài hạn và có hệ thống cho đào tạo nội bộ là chiến lược kinh doanh; đồng thời đầu tư hơn vào chất lượng đào tạo, gắn nâng cấp kỹ năng với lộ trình nghề nghiệp, tối ưu thời gian đào tạo phù hợp và tiến trình đổi mới công nghệ, giúp người lao động không bị tụt lại phía sau.

Tổ chức công đoàn cần phát huy vai trò cầu nối, chủ động thông tin nhu cầu đào tạo và đưa các chương trình đào tạo kỹ năng đến tận cơ sở, bảo đảm mọi nhóm lao động đều được tiếp cận cơ hội học tập và nâng cao trình độ một cách công bằng.

Thanh Tâm - Bích Hằng