Phát huy giá trị văn hóa, lịch sử đình Bình Thủy, Cần Thơ

Một góc đình Bình Thủy.

Nhắc đến những công trình lịch sử, mang đậm phong cách Tây Nam Bộ trên đất Cần Thơ, đình Bình Thủy (còn gọi là Long Tuyền Cổ Miếu) là một trong những nơi được nói đến đầu tiên.

Giá trị của đình Bình Thủy không chỉ nằm ở tuổi đời hơn 200 năm, mà còn ở phong cách kiến trúc độc đáo, gắn liền với nhiều sự kiện lịch sử đất Tây Đô.

Theo ông Lê Văn Mười, Trưởng Ban Trị sự đình Bình Thủy, đình được xây dựng vào năm 1844 dưới triều vua Thiệu Trị của nhà Nguyễn. Sau khi hoàn thành, đình trở thành nơi thờ Thành hoàng Bổn cảnh và là trung tâm sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của người dân Cần Thơ suốt hai thế kỷ qua.

Hàng cột được chạm khắc độc đáo trong đình Bình Thủy.

Đáng chú ý, hằng năm, lễ Kỳ yên thượng điền và hạ điền được tổ chức long trọng tại đình, thu hút hàng nghìn người dân và du khách về dự.

Lễ hội là dịp người dân tưởng nhớ công đức cha ông, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, quốc thái dân an. Các nghi thức rước sắc thần, hát bội, tế lễ đều được duy trì theo phong tục cổ truyền.

Theo người dân địa phương, từ thuở khai hoang mở cõi vùng Đồng bằng sông Cửu Long (cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18), cả vùng đất rộng lớn này chỉ mới hình thành một số làng nhỏ. Làng được hình thành rồi đến chợ, cầu, đường và các công trình văn hóa, tâm linh. Đình Bình Thủy ra đời từ đó.

Đình được trùng tu nhiều lần nhưng luôn giữ trọn vẹn sự uy nghi, cổ kính, trở thành minh chứng sống động cho quá trình khai hoang, lập ấp và phát triển của vùng đất Tây Đô.

Đáng chú ý, vào năm 1910, toàn bộ đình được dựng lại trên nền cũ, thay thế kết cấu gỗ và vật liệu đơn sơ trước đó bằng các loại gỗ quý như căm xe, lim, gõ đỏ. Bố cục kiến trúc được định hình rõ ràng theo kiểu “nội công ngoại quốc” (tức hình chữ “Công” bên trong, bao quanh là hình chữ “Quốc” bên ngoài) - phong cách phổ biến của kiến trúc đình Nam Bộ đầu thế kỷ 20.

Lễ hội Kỳ yên thượng điền được tổ chức hằng năm tại đình.

Ngoài việc thờ tiền nhân thuở khai hoang, mở cõi, đình Bình Thủy thờ một số nhân vật lịch sử và anh hùng dân tộc được nhân dân tôn vinh, thể hiện tinh thần “uống nước nhớ nguồn”.

Ngày nay, khi đến với đình Bình Thủy, du khách sẽ được chiêm ngưỡng phong cách kiến trúc vừa dân dã, gần gũi, vừa tinh tế, độc đáo. Mái ngói lợp âm dương được chạm khắc tỉ mỉ hình lưỡng long chầu nguyệt, cá hóa rồng, hoa lá cách điệu.

Vào trong trong đình, các hàng cột gỗ lớn được sơn son thếp vàng, nối liền hệ thống hoành phi, liễn đối, bao lam chạm khắc tinh xảo.

"Những cột gỗ này được khai thác từ miền trung, kết thành các bè lớn, thả trôi theo các dòng sông vào đến đây mới chạm khắc. Các cột gỗ cho thấy sự khéo léo và quan niệm thẩm mỹ sâu sắc của người dân Nam Bộ xưa", ông Lê Văn Mười chia sẻ.

Không gian đình Bình Thủy mang đậm văn hóa sông nước.

Với giá trị nổi bật về lịch sử, kiến trúc và văn hóa, đình Bình Thủy đã được Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích kiến trúc-nghệ thuật cấp quốc gia năm 1989.

Với vị trí thuận tiện, chỉ cách trung tâm thành phố Cần Thơ khoảng 7km, đình Bình Thủy thường được đưa vào các tour du lịch, văn hóa, tâm linh kết hợp tham quan chợ nổi Cái Răng, nhà cổ Bình Thủy...

Theo đánh giá của nhiều công ty lữ hành, đình Bình Thủy được nhiều người lựa chọn tham quan bởi nơi đây như một nét chấm phá độc đáo giữa nhịp sống đô thị hối hả.

"Đến Cần Thơ, nên đến đình Bình Thủy một lần. Không chỉ là tham quan, mà đến đây du khách dễ cảm nhận được tấm lòng, sự biết ơn với tiền nhân và tín ngưỡng dân gian rất riêng của người Tây Đô. Du khách thường dừng lại rất lâu trước các hoành phi, liễn đối, như thể bị cuốn vào dòng thời gian xưa cũ”, anh Lê Minh Hoàng, hướng dẫn viên du lịch tại Cần Thơ chia sẻ.

Những năm gần đây, lượng khách đến tham quan đình ngày càng tăng, đặc biệt vào dịp lễ Kỳ yên thượng điền và hạ điền. Lễ hội, không gian đình rộn ràng cờ phướn, tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng hát bội vang lên như tái hiện một phần đời sống lễ hội xưa, nhất là lịch sử khai hoang lập ấp của người dân vùng đất này.

Mặc dù mang nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa, tuy nhiên, theo đánh giá của một số chuyên gia, hiện nay, đình Bình Thủy vẫn chưa phát huy hết tiềm năng vốn có.

Đình Bình Thủy thể hiện tín ngưỡng dân gian rất riêng của người Tây Đô.

Công trình đã gần 200 năm tuổi, nhiều hạng mục như mái ngói, cột gỗ, nền lát gạch, hoành phi, bao lam… xuống cấp do tác động của thời gian, thời tiết trong khi kinh phí tu bổ định kỳ còn hạn chế, phần lớn dựa vào ngân sách thành phố.

Công tác quản lý di tích chưa thật sự đồng bộ. Hiện, việc lập hồ sơ kỹ thuật, đánh giá hiện trạng định kỳ, hay hướng dẫn bảo quản hiện vật vẫn thiếu cơ chế rõ ràng từ chính quyền địa phương. Trong khi đó, khu vực chung quanh đình dần bị thu hẹp do quá trình đô thị hóa nhanh.

Công tác truyền thông, quảng bá di tích còn hạn chế, chủ yếu dựa vào thông tin địa phương, chưa được đầu tư dưới dạng ấn phẩm, tư liệu số hay tour trải nghiệm chuyên biệt. Trong khi Ban Trị sự đình Bình Thủy hầu hết là những người có tuổi, làm công tác gìn giữ, bảo tồn di tích là chính.

Ông Lê Văn Mười, Trưởng Ban Trị sự đình Bình Thủy cho biết, có những ngày hàng trăm du khách tham quan, lễ bái, cả khách trong nước và quốc tế. Việc du khách rất thích kiến trúc cổ kính của đình và tín ngưỡng dân gian, là thuận lợi nhưng cũng là áp lực với công tác bảo tồn. Vì vậy, cần hài hòa giữa phát triển du lịch, đón khách và giữ gìn độ “thuần” của di sản.

Việc bảo tồn đình Bình Thủy cần kết hợp giữa gìn giữ hiện trạng kiến trúc, tu bổ có chọn lọc và duy trì các lễ hội, nghi lễ truyền thống.

Theo đánh giá của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch thành phố Cần Thơ, để đình Bình Thủy phát huy giá trị di sản, cần một kế hoạch tổng thể vừa bảo tồn vật thể, vừa phát triển sinh hoạt văn hóa cộng đồng gắn với du lịch bền vững.

Việc bảo tồn đình Bình Thủy cần kết hợp giữa gìn giữ hiện trạng kiến trúc, tu bổ có chọn lọc và duy trì các lễ hội, nghi lễ truyền thống. Ngoài ra, có thể thông qua việc đưa đình vào các chương trình du lịch văn hóa, trải nghiệm giáo dục, hoặc tổ chức các hoạt động giới thiệu lịch sử, nghệ thuật dân gian, giúp du khách và thế hệ trẻ hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa địa phương.

HOÀNG PHAN