Phát huy giá trị truyền thống nghệ thuật múa Khơ Mú

Bà Quàng Thị Hinh, bản Hua Ca, xã Quài Tở truyền dạy điệu múa dân tộc Khơ Mú cho thế hệ trẻ. Ảnh: C.T.V

Bà Tòng Thị Mau, bản Hua Ca, xã Quài Tở (huyện Tuần Giáo) chia sẻ: Theo quan niệm truyền thống của người Khơ Mú, để bắt tay vào vụ mới, lúa, ngô xanh tốt, mùa màng bội thu, người Khơ Mú thường tổ chức lễ tra hạt để cầu mong các thần linh phù hộ. Điệu múa chọc lỗ tra hạt (tẹ chư mon) có từ lâu đời, là cách nghệ thuật hóa động tác chọc lỗ tra hạt trong lao động sản xuất của đồng bào dân tộc Khơ Mú. Những động tác tưởng chừng như khô khan cứng nhắc nay trở nên uyển chuyển mềm mại và có nhịp điệu hơn của các cô gái người Khơ Mú. Trong điệu múa, không thể thiếu cây gậy, gậy dài 1,8 - 2m, được chia thành 3 phần: Phần đầu gỗ cứng (có thể bịt sắt cho bền), phần thân bằng tre đực và phần cuối được gắn với các nhạc cụ là những ống trúc, tre, nứa nhỏ, có họa tiết, trong đựng những viên sỏi. Đây là điệu múa đôi có sự hòa quyện giữa nam và nữ, tượng trưng cho sự giao hòa giữa âm - dương, giữa đất và trời, khiến cho hạt giống nảy mầm, cây cối sinh sôi, phát triển. Động tác múa được thực hiện một cách nhịp nhàng, tuy đơn giản nhưng uyển chuyển, đẹp mắt, lúc này chân phải của cả nam và nữ cùng múa nhảy lò cò 3 lần kết hợp với động tác tay; nam thì thọc đầu dưới của gậy xuống đất (ở bên trái) 3 lần, nữ ở phía sau hoặc có khi dàn hàng ngang bên cạnh, tay phải nắm hạt, tay trái ném hạt xuống lỗ mà người đàn ông vừa chọc, từng cặp nam nữ múa nhịp nhàng, hài hòa trong tiếng trống chiêng rộn ràng. Kết thúc 3 nhịp chọc lỗ tra hạt, đôi nam nữ múa sẽ dừng nghỉ một nhịp rồi đổi bên. Đặc biệt, dàn âm thanh luôn được giữ nhịp rất đều, những người tham gia múa vừa tạo ra âm thanh, vừa bước uyển chuyển theo nhịp điệu và giữ nhịp cho đều. Tiếng ống tre, nứa, trúc đập vào nhau, tạo thành âm thanh trầm, bổng, tươi vui, rộn rã; các động tác múa khỏe khoắn, vui vẻ, lạc quan kể về cuộc sống lao động, sản xuất, người Khơ Mú mong ước cuộc sống ấm no, đủ đầy và thể hiện sự đoàn kết, gắn bó, nỗ lực của con người trước thiên nhiên.

Hiện nay, cộng đồng người Khơ Mú ở Tuần Giáo chủ yếu sinh sống ở các bản vùng cao như: Hua Ca (xã Quài Tở); Huổi Lốt 1, Huổi Lốt 2, Co Nghịu (xã Mường Mùn); Hua Mức 3, Hát Khoang (xã Pú Xi); Ta Lếch, Bó Lếch (xã Mùn Chung). Họ vẫn còn lưu giữ và thực hành các điệu múa truyền thống trong các dịp lễ hội, tết, sinh hoạt cộng đồng... Các bản người Khơ Mú sống tập trung đã thành lập được các đội văn nghệ thường xuyên hoạt động. Chị Lường Thị Tiên, đội múa bản Hua Ca, xã Quài Tở chia sẻ: “Từ khi còn là những cô bé, cậu bé, chúng tôi đã được ông bà, cha mẹ truyền dạy, hướng dẫn các động tác uyển chuyển, linh hoạt của điệu múa. Để phát huy hơn nữa những giá trị văn hóa, trang phục, diễn xướng; đặc biệt là từ nghệ thuật múa, thế hệ trẻ chúng tôi nguyện tiếp tục học hỏi, tiếp nối, kế thừa, đưa nghệ thuật truyền thống người Khơ Mú đến với đông đảo công chúng”.

Bà Lò Hồng Nhung, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin, huyện Tuần Giáo chia sẻ: Ở tỉnh ta, người Khơ Mú chủ yếu sinh sống tập trung ở các huyện: Tuần Giáo, Điện Biên Đông, Mường Ảng, TP. Điện Biên Phủ, Tủa Chùa... Cộng đồng người Khơ Mú Tuần Giáo nói riêng, người Khơ Mú trong tỉnh nói chung có đời sống văn hóa phong phú, đa đạng. Đặc biệt, vừa qua nghệ thuật múa của người Khơ Mú tỉnh Điện Biên với nhiều điệu múa như: Múa chiêng kết hợp với ống tre, ống nứa (Tẹ ôm đing); múa đánh đao (tẹ tăm đao); múa sạp (tẹ khiêps); múa lắc eo (tẹ cưn viết guông); múa cá lượn (tẹ gănr cạ), múa chọc lỗ tra hạt (Tẹ chư mon)... được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Đây không chỉ là niềm tự hào, minh chứng cho những nỗ lực của cộng đồng người Khơ Mú, ngành văn hóa, cấp ủy, chính quyền các cấp mà còn góp phần gìn giữ, bảo tồn, phát huy nét đẹp tinh túy từ nghệ thuật văn hóa truyền thống.

Để tiếp tục phát huy giá trị truyền thống nghệ thuật múa của người Khơ Mú huyện Tuần Giáo, theo bà Lò Hồng Nhung: Cấp ủy, chính quyền các cấp cần tiếp tục vận động, tuyên truyền, khuyến khích người cao tuổi, nghệ nhân người Khơ Mú trao truyền, truyền dạy các điệu múa cho thế hệ trẻ. Tạo điều kiện thuận lợi, khuyến khích cộng đồng người Khơ Mú tích cực tham gia hoạt động văn hóa, văn nghệ trong các hội thi, hội diễn...; giới thiệu, quảng bá nghệ thuật múa người Khơ Mú tới du khách trong và ngoài nước tìm hiểu, nghiên cứu và trải nghiệm. Đồng thời, tiếp tục phục dựng các lễ hội truyền thống, đẩy mạnh công tác sưu tầm; tăng cường quản lý, bảo tồn, tôn tạo, phục hồi, phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn bảo tồn, phát huy di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch... Từ đó, góp phần bảo tồn, gìn giữ văn hóa, dân nhạc, dân vũ truyền thống dân tộc Khơ Mú nói riêng, cộng đồng các dân tộc trong tỉnh nói chung.

Sầm Phúc