PGS-TS-BS Phan Minh Hoàng: 'Đã đến lúc coi y học phục hồi là trụ cột y tế TP.HCM'

Trong nhiều thập kỷ, phục hồi chức năng tại Việt Nam vẫn đứng ở vùng sáng - tối, thường được xem như một phần “hậu điều trị”, chỉ hỗ trợ sau phẫu thuật hoặc khi bệnh nhân sắp xuất viện. Không ít bệnh nhân, dù được cứu sống, nhưng rời phòng bệnh trong trạng thái yếu ớt, teo cơ, suy kiệt, mất kiểm soát tiểu tiện và gặp tổn thương tâm lý.

Ở tuyến tỉnh, phục hồi chức năng thường chỉ được hiểu giản đơn như xoa bóp, bấm huyệt, tập vận động. Ít ai nhìn thấy tầng sâu của lĩnh vực này - một ngành y học đa mô thức có thể quyết định chất lượng sống và khả năng hòa nhập cộng đồng của người bệnh.

PGS-TS-BS Phan Minh Hoàng, Giám đốc Bệnh viện Phục hồi chức năng - Điều trị bệnh nghề nghiệp TP.HCM - Ảnh: PV

Phục hồi chức năng không còn đứng sau điều trị

Chia sẻ tại Hội nghị khoa học thường niên 2025 của Bệnh viện Phục hồi chức năng - Điều trị bệnh nghề nghiệp TP.HCM sáng 18.12, PGS-TS-BS Phan Minh Hoàng, Giám đốc bệnh viện, cho biết với áp lực bệnh nhân lớn và dân số già hóa nhanh, ngành y tế TP.HCM đang âm thầm tiến hành một cuộc cải tổ mạnh mẽ. Tư duy điều trị truyền thống dần bị thay thế. Nếu trước đây, mục tiêu của ngành y là “cứu sống”, thì nay là “trả lại cuộc sống”, thậm chí “trả lại phẩm giá”. Mệnh đề đó không chỉ mang ý nghĩa nhân văn mà còn phản ánh định hướng chiến lược y tế trong bối cảnh hiện đại.

“Bệnh nhân vào viện phải khỏe hơn và khi rời viện càng phải tốt hơn. Cứu bệnh nhân thoát chết chỉ là bước đầu. Chất lượng sống, khả năng tự chăm sóc và sức khỏe lâu dài mới là mục tiêu cuối cùng. Sự thay đổi này khiến ngành phục hồi chức năng được đặt ở vị trí trụ cột, ngang hàng với điều trị và dự phòng”, bác sĩ Hoàng nhấn mạnh.

Theo BS Hoàng, nhiều bệnh nhân dù được cứu sống nhưng bị teo cơ, cứng khớp, rối loạn cơ vòng và suy kiệt... khiến họ gần như bị bỏ lại phía sau hệ thống y tế. Không ít trường hợp đến muộn, mất “giờ vàng phục hồi”. Không phải vì bác sĩ thiếu năng lực, mà vì tư duy điều trị chưa xem phục hồi chức năng là trách nhiệm song song ngay từ đầu.

“Tại nhiều bệnh viện tuyến tỉnh, sau khi phẫu thuật kết hợp xương cho bệnh nhân gãy chân, bác sĩ thường chỉ định bất động trong hai tuần nhằm tránh tình trạng lệch xương". Tuy nhiên, theo quan điểm điều trị hiện đại, bất động kéo dài khiến cơ nhanh chóng teo, làm chậm phục hồi. Bệnh nhân vẫn có thể nằm yên, nhưng cơ phải được vận động chủ động - thụ động trong giới hạn an toàn. Nếu để teo cơ, quá trình phục hồi sẽ khó khăn hơn rất nhiều. Một chỉ định sai thời điểm có thể khiến cơ hội phục hồi bị bỏ lỡ.

Bác sĩ Hoàng kể về một bệnh nhân bỏng 80% diện tích cơ thể. Các bác sĩ phẫu thuật tạo hình chỉ có thể kéo giãn mô, giải phóng co rút. Nhưng việc bệnh nhân có thể đi lại được hay không lại phụ thuộc vào phục hồi chức năng. Một bệnh nhân ung thư bàng quang cũng để lại dấu ấn: trước mổ, bệnh nhân được hướng dẫn tập cảm giác không còn bàng quang; sau mổ, bệnh nhân thích nghi tâm lý tốt hơn, tiếp nhận phục hồi thuận lợi hơn. Những trường hợp như vậy cho thấy phục hồi chức năng không chỉ bắt đầu sau điều trị mà có thể chuẩn bị tâm - sinh lý trước đó.

Không chỉ dừng ở việc phục hồi vận động, phục hồi chức năng còn thay đổi tư duy điều trị dinh dưỡng. “Dinh dưỡng là liều thuốc đầu tiên. Kháng sinh hay giảm đau sẽ vô nghĩa nếu bệnh nhân suy kiệt, không đủ năng lượng tiếp nhận điều trị. Ngành y lâu nay quen tập trung vào thuốc mà quên rằng cơ thể mới là “cỗ máy trung tâm” cần năng lượng để phục hồi. Tư duy “thuốc là chính” phải được thay thế bằng tư duy tổng trạng là gốc”, bác sĩ Hoàng nhấn mạnh.

Robot và AI đang bước vào y học phục hồi

Một cuộc cách mạng thầm lặng khác là robot và trí tuệ nhân tạo (AI) được ứng dụng vào phục hồi chức năng. Những robot trị giá hàng trăm tỉ đồng hỗ trợ bệnh nhân sau tai biến, tổn thương tủy sống hoặc suy giảm vận động. Robot ghi nhận lực cơ, hỗ trợ vận động đúng quỹ đạo, duy trì tập luyện liên tục với độ chính xác cao - điều mà kỹ thuật viên khó đảm bảo hoàn toàn. Hệ thần kinh cũng được kích hoạt thông qua cơ chế phản hồi trong quá trình tập robot.

Robot tập phục hồi phục hồi chức năng tại Bệnh viện Phục hồi chức năng – Điều trị bệnh nghề nghiệp TP.HCM - Ảnh: PV

Bác sĩ Hoàng cho biết đến năm 2035, robot phục hồi sẽ phổ biến ở nhiều bệnh viện tại TP.HCM. Song song với robot, AI hỗ trợ phân tích triệu chứng, đưa ra khuyến cáo kiểm tra, kết nối hồ sơ bệnh án điện tử và quản lý điều trị lâu dài. Khi người dân chỉ cần chọn triệu chứng trên điện thoại để nhận hướng dẫn phù hợp, y học phục hồi -vốn xa lạ với số đông - sẽ trở nên gần gũi, dễ tiếp cận hơn.

Trạm y tế phải trở thành cửa ngõ phục hồi chức năng cộng đồng

Song hành với ứng dụng công nghệ là thực tế đáng lo ngại: dân số già hóa nhanh, người cao tuổi mang nhiều bệnh mạn tính tiềm ẩn. Nếu đợi nhập viện mới điều trị, hệ thống y tế mãi quá tải.

“Không thể xem chăm sóc người cao tuổi ngoài bệnh viện là ‘bán trú’. Người cao tuổi buổi sáng đến cơ sở y tế để theo dõi, điều trị duy trì, rồi trở về với gia đình. Đó là mô hình quản lý sức khỏe chủ động: giữ được tình cảm gia đình, đồng thời phòng ngừa biến chứng, giảm nhập viện và giảm chi phí điều trị”, bác sĩ Hoàng giải thích.

Để hiện thực hóa mô hình này, trạm y tế phải trở thành cửa ngõ chăm sóc sức khỏe thực sự, không chỉ là điểm tiêm chủng hay sơ cứu. Bác sĩ Hoàng đề xuất đưa phục hồi chức năng xuống trạm y tế phường. Khi người dân được điều trị gần nhà, hiệu quả thấy rõ, họ sẽ tin tưởng. Trạm có bệnh nhân, có dịch vụ, nhân viên y tế có thu nhập từ thủ thuật và có động lực làm việc lâu dài.

Theo đó, phục hồi chức năng không chỉ dành cho bệnh nhân tai biến hay người cao tuổi. Nó còn hỗ trợ phục hồi sàn chậu sau sinh, phục hồi cơ vòng hậu môn sau mổ trĩ, hay phục hồi giọng nói cho bệnh nhân sau cắt dây thanh quản. Người bệnh không chết, nhưng nếu thiếu phục hồi chức năng, họ sẽ trở nên tự ti và mất khả năng sống độc lập.

Ngành phục hồi chức năng tại TP.HCM đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ: tái cấu trúc đào tạo nhân lực “hai tay thuận”, ứng dụng robot - AI, chuyển dịch chăm sóc sức khỏe về cộng đồng, đặt người bệnh ở vị trí trung tâm.

Hồ Quang