Những 'lão làng' may áo chống nắng từ lá cây, góp phần cải thiện thu nhập

Nghề chằm áo tơi tại thôn Yên Lạc (xã Xuân Lộc, Hà Tĩnh).

Thêm thu nhập từ nghề phụ theo mùa

Tại thôn Yên Lạc (xã Xuân Lộc, Hà Tĩnh), nghề chằm áo tơi vẫn đang được duy trì như một nguồn thu nhập thời vụ cho nhiều hộ dân, đặc biệt vào các tháng từ 2 đến 6 âm lịch – thời điểm nguyên liệu lá cọ đạt chất lượng tốt nhất để sản xuất.

Dù không còn là nghề chính như trước kia, nhưng với đặc điểm không yêu cầu vốn đầu tư lớn, tận dụng được lao động tại chỗ, nghề này vẫn mang lại hiệu quả kinh tế nhất định, góp phần cải thiện thu nhập cho người dân nông thôn.

Thôn Yên Lạc, xã Xuân Lộc, tỉnh Hà Tĩnh Ở Hà Tĩnh - nơi còn gìn giữ nghề chằm áo tơi truyền thống.

Nguyên liệu để chằm áo là lá tơi được lấy từ vùng rừng núi Hương Khê, mang về phơi sương, phơi nắng cho “chín”.

Mỗi chiếc áo tơi cần khoảng 180–200 tàu lá cọ, được xếp và chằm thủ công bằng dây mây hoặc giang. Quy trình làm ra một chiếc áo mất nhiều giờ lao động, chủ yếu dựa vào kỹ thuật thủ công và kinh nghiệm. Trong mỗi gia đình, có thể huy động nhiều người cùng làm: người lớn tuổi chằm chính, người trẻ phụ việc vuốt lá, bện dây. Với cách làm này, các hộ dân vừa tiết kiệm chi phí nhân công, vừa tận dụng được thời gian nông nhàn.

Một chiếc áo tơi có giá bán dao động từ 70.000 đến 100.000 đồng, tùy vào loại (tơi nắng hay tơi mưa). Dù không phải sản phẩm có giá trị cao, nhưng nếu làm đều, các hộ gia đình có thể thu về từ 15–17 triệu đồng mỗi tháng vào mùa cao điểm. Đây là mức thu nhập đáng kể ở vùng nông thôn, giúp nhiều gia đình trang trải sinh hoạt, lo thêm chi phí học hành cho con cái hoặc chăm sóc người già.

Mỗi chiếc áo tơi cần khoảng 180–200 tàu lá cọ, được xếp và chằm thủ công bằng dây mây hoặc giang.

Để chằm áo tơi, người dân sử dụng một loại kim có dài khoảng 20cm để xỏ dây mây luồn qua từng lớp lá.

Bà Đặng Thị Hiền (70 tuổi), người có hơn 50 năm gắn bó với nghề, chia sẻ: “Bây giờ không còn làm nhiều như xưa, nhưng mỗi ngày tôi vẫn tranh thủ làm 3–4 chiếc. Vừa có đồng ra đồng vào, vừa đỡ thời gian trống. Tuổi tôi rồi, không làm ruộng được nữa, nhờ cái nghề này mà không phải phụ thuộc con cháu”.

Nghề chằm tơi không cần máy móc, không cần thuê mặt bằng, dễ triển khai tại nhà. Chính yếu tố đó khiến nghề này phù hợp với đối tượng lao động trung niên, lớn tuổi hoặc người không có điều kiện đi làm xa. Đối với nhiều hộ, đây là nghề phụ nhưng có tính ổn định và bền vững, miễn là vẫn còn đầu ra.

Theo người dân, hiện nay dây mây được thay thế bằng các dây nhựa mỏng. Loại dây này giúp người dân tiện lợi khi chằm áo nhưng độ bền đẹp không hề thua kém dây mây,

Bà Đặng Thị Hiền (73 tuổi) cho biết bà làm nghề đã gần 50 năm.

Khó cạnh tranh, người dân vẫn kỳ vọng hướng phát triển mới

Tuy nghề chằm áo tơi vẫn mang lại thu nhập, nhưng thực tế cho thấy sức tiêu thụ của sản phẩm đang có dấu hiệu chững lại.

Người dân làng Yên Lạc làm áo tơi quanh năm, nhưng cao điểm nhất vẫn là những ngày mùa từ tháng 2 đến tháng 6 âm lịch hằng năm.

Làm triêng - công đoạn cuối cùng và quan trọng giúp định hình chiếc áo tơi.

Ngày nay, các loại áo chống nắng, áo mưa hiện đại làm từ vải dù, chất liệu tổng hợp, thậm chí có thêm tính năng chống tia UV, làm mát bằng quạt mini... đã chiếm lĩnh thị trường.

Sản phẩm công nghiệp không chỉ đa dạng về mẫu mã mà còn dễ tìm mua, nhẹ hơn và phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng trẻ. Trong bối cảnh đó, một sản phẩm thủ công như áo tơi – dù có ưu điểm về độ bền, sự thoáng mát – cũng khó cạnh tranh về mặt tiện lợi và thời trang.

Khi chiếc áo được chằm xong, người thợ còn phải kiểm tra lại toàn bộ để đảm bảo độ chắc chắn và che phủ.

Hiện tại, ở Yên Lạc chỉ còn khoảng 15–20 hộ duy trì nghề thường xuyên, còn lại là làm thời vụ, đơn lẻ theo từng đơn đặt hàng. Sản lượng không ổn định, thiếu liên kết thị trường và không có thương hiệu nhận diện là những rào cản lớn khiến sản phẩm áo tơi khó mở rộng quy mô.

Dù đã có Tổ hợp tác chằm áo tơi với 25 thành viên được thành lập năm 2022 nhằm hỗ trợ tiêu thụ và quảng bá sản phẩm, nhưng đầu ra vẫn phụ thuộc nhiều vào khách quen hoặc các mối đặt hàng từ địa phương khác.

Một chiếc áo tơi sau khi đã hoàn thiện các công đoạn.

Ông Nguyễn Đăng Đông, một người làm nghề lâu năm, thẳng thắn: “Áo tơi mình làm ra bền lắm, mưa to gió lớn cũng không rách, nhưng giờ người ta thích đồ nhẹ, đồ tiện, có khi chỉ dùng một lần rồi bỏ. Còn áo tơi thì làm ra phải tìm mối, tìm khách quen. Không có đơn hàng thì chỉ làm cầm chừng”.

Người dân làm nghề hiểu rõ rằng, nếu chỉ dừng lại ở hình thức sản xuất thủ công và bán nhỏ lẻ, nghề chằm tơi khó tồn tại lâu dài. Điều mà họ mong muốn hiện nay là có được một hướng đi mới – nơi mà việc giữ nghề truyền thống không đơn thuần là hoài niệm, mà gắn liền với hiệu quả kinh tế.

Ngày nay, các loại áo chống nắng hiện đại ngày càng phổ biến nhưng chiếc áo tơi vẫn gắn bó với người nông dân Hà Tĩnh vào mùa nông vụ.

Theo bà Trần Thị Lệ Thu – Chủ tịch tổ hợp tác – người dân hy vọng được hỗ trợ thêm về vốn, máy móc cơ bản, tập huấn kỹ thuật cải tiến mẫu mã, và đặc biệt là kết nối thị trường tiêu thụ ổn định. Một số ý tưởng như đưa sản phẩm vào chuỗi quà tặng du lịch, phát triển dòng sản phẩm cao cấp từ chất liệu tự nhiên hoặc kết hợp với chương trình OCOP.

Phương Hồ