Nhật Bản trước nguy cơ 'siêu động đất': Mô phỏng xấu nhất dự báo gần 200.000 người chết

Một chuỗi rung chấn ngoài khơi khu vực đông bắc Nhật Bản đang làm dấy lên lo ngại sâu sắc trong giới địa chấn học, trong bối cảnh một nghiên cứu mới của chính phủ cảnh báo số người thiệt mạng có thể lên tới 199.000 nếu một trận động đất cường độ 9 độ Richter xảy ra.

Rung chấn gần nhất được ghi nhận là trận động đất ngoài khơi mạnh 4,9 độ Richter, xảy ra vào tối 14/12 gần thành phố Miyako, tỉnh Iwate. Trận động đất này có cường độ không lớn và chưa ghi nhận thiệt hại.

Tuy nhiên, sau hàng loạt rung chấn nhỏ liên tiếp ngoài khơi các tỉnh Aomori và Fukushima trong những ngày gần đây – đều thuộc vùng Tohoku – chính quyền đang kêu gọi người dân duy trì cảnh giác cao độ và rà soát lại các phương án sơ tán.

Trong vòng một tuần qua, hàng chục trận động đất nhỏ đã xảy ra ngoài khơi khu vực này, tiếp nối trận động đất mạnh 7,5 độ Richter vào cuối ngày thứ Hai tuần trước, khiến ít nhất 34 người bị thương và gây thiệt hại nhà cửa, cơ sở vật chất trên khắp tỉnh Aomori.

Cơ quan Khí tượng Nhật Bản cảnh báo nguy cơ gia tăng của một trận động đất từ 8 độ trở lên trong những ngày tới, tại khu vực vẫn còn in đậm những vết thương chưa lành từ thảm họa động đất – sóng thần Tohoku năm 2011, khiến gần 20.000 người thiệt mạng.

Chuỗi rung chấn mới xuất hiện đúng thời điểm Hội đồng Quản lý Thảm họa Trung ương Nhật Bản công bố một bản cập nhật được đánh giá là đáng báo động, trong đó dự báo thiệt hại nhân mạng và mức độ tàn phá trên diện rộng nếu một trận động đất “cấp độ tối đa” xảy ra dọc theo hai rãnh đại dương lớn ngoài khơi vùng đông bắc nước này.

Rãnh Nhật Bản, chạy song song các tỉnh Ibaraki, Fukushima và Miyagi, cùng với Rãnh Chishima – kéo dài ngoài khơi Iwate, Aomori và Hokkaido – được giới khoa học cho rằng có khả năng phát sinh những trận động đất mang tính hủy diệt theo chu kỳ 300–400 năm.

Theo các mô phỏng của hội đồng, nếu một trận động đất xảy ra vào ban đêm giữa mùa đông dọc theo Rãnh Nhật Bản, số người thiệt mạng có thể lên tới 199.000, trong bối cảnh tuyết rơi dày và nhiệt độ băng giá làm tê liệt các nỗ lực sơ tán và cứu hộ.

Một kịch bản tương tự tại Rãnh Chishima – dọc bờ biển Hokkaido với mật độ dân cư thấp – cũng có thể khiến khoảng 100.000 người thiệt mạng, theo các dự báo. Tư liệu lịch sử cho thấy lần đứt gãy “cấp độ tối đa” gần nhất tại khu vực này diễn ra vào thế kỷ 17, làm dấy lên lo ngại rằng chu kỳ kế tiếp có thể đã quá hạn.

Rajib Shaw, chuyên gia về khả năng chống chịu thảm họa tại Đại học Keio (Tokyo), nhận định rằng các con số dự báo này đã bị nghiêm trọng hóa, song là lời cảnh tỉnh cần thiết.

“Những con số này cao hơn đôi chút do được xây dựng dựa trên kịch bản xấu nhất”, ông nói với This Week in Asia. “Việc chuẩn bị cho tình huống tồi tệ nhất là cần thiết, nhưng mức độ sẵn sàng của các cộng đồng địa phương đã được cải thiện đáng kể kể từ sau năm 2011”.

Theo ông Shaw, trong những năm qua, hệ thống đê biển, cổng chắn lũ và các tuyến đường sơ tán trên cao đã được xây dựng dọc theo nhiều đoạn bờ biển Tohoku, song song với đó là các cuộc diễn tập ở cấp cộng đồng và nỗ lực nâng cao nhận thức về phòng chống thiên tai.

“Dĩ nhiên, không có mức độ chuẩn bị nào là tuyệt đối, và luôn tồn tại những điểm cần cải thiện”, ông nói. “Nhưng mức độ an toàn đã được nâng cao nhờ sự kết hợp giữa hạ tầng mới và ý thức phòng vệ của người dân”.

Dù vậy, giới chức vẫn bày tỏ lo ngại rằng mức độ cảnh giác của công chúng đang có dấu hiệu suy giảm, khi ký ức về thảm họa năm 2011 dần phai nhạt. Thực tế này bộc lộ rõ sau trận động đất 8,8 độ Richter ngoài khơi bán đảo Kamchatka (Nga) hồi tháng 7, sự kiện đã kích hoạt cảnh báo sóng thần nhưng chưa đến một phần tư cư dân ven biển tuân thủ lệnh sơ tán.

Đáng chú ý, đa số những người rời khỏi khu vực nguy hiểm lựa chọn di chuyển bằng ô tô, khiến hệ thống giao thông nhanh chóng rơi vào tình trạng ùn tắc nghiêm trọng, trái ngược lại khuyến cáo sơ tán bằng cách đi bộ của nhà chức trách.

Văn phòng Nội các Nhật Bản cho biết những phát hiện này được rút ra từ một khảo sát sau động đất, đồng thời khẳng định đang phối hợp với chính quyền địa phương để xây dựng các chiến lược sơ tán mới, trong đó tính đến thực tế sử dụng phương tiện cá nhân và yêu cầu quản lý giao thông hiệu quả hơn trong các tình huống khẩn cấp.

Ông Shaw cho rằng kết quả khảo sát cho thấy sự cần thiết phải cá nhân hóa các kế hoạch an toàn theo đặc thù từng cộng đồng, nhất là trong bối cảnh người cao tuổi và các gia đình có con nhỏ nhiều khi không còn lựa chọn nào khác ngoài việc sơ tán bằng ô tô.

“Điều này phụ thuộc vào nhu cầu và hoàn cảnh của từng người”, ông nói. “Chúng ta thường nhấn mạnh các kế hoạch sơ tán mang tính nguyên tắc, nhưng thực tế cho thấy cần điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với nhu cầu cụ thể của từng nhóm dân cư”.

Tổng hợp

Nhật Anh