Nhà đầu tư chứng khoán cần tránh rơi vào bẫy 'tâm lý giá'

Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam ghi nhận 7 tuần tăng điểm liên tiếp đầy tích cực và cũng không thiếu nhiều bất ngờ.

Bẫy “tâm lý giá” dễ xuất hiện

Giới phân tích cho rằng TTCK Việt Nam sẽ tiếp tục được hưởng lợi từ các yếu tố vĩ mô tích cực trong tháng 3. Dựa trên đà phục hồi mạnh mẽ của năm 2024 với mức tăng trưởng lợi nhuận 17,6%, lợi nhuận của các công ty niêm yết trên HoSE dự kiến sẽ tăng thêm 17% trong năm 2025, với động lực chính đến từ ngành ngân hàng. Chính sách tăng trưởng tín dụng 16% của Ngân hàng Nhà nước sẽ đảm bảo nguồn vốn dồi dào cho doanh nghiệp, qua đó tạo nền tảng vững chắc cho thị trường.

Ngoài ra, việc nâng hạng TTCK Việt Nam cũng đang đến gần khi Thông tư 68/2024/TT-BTC đã thiết lập khung pháp lý để đáp ứng các tiêu chí của FTSE và MSCI. Nếu tiếp tục cải thiện về vấn đề pre-funding và chi phí giao dịch thất bại, Việt Nam có thể được FTSE Russell nâng hạng lên “Thị trường mới nổi thứ cấp” vào tháng 9/2025.

Hiện tượng “tâm lý giá” sẽ bắt đầu xuất hiện khi thị trường không ngừng "thăng hoa".

Theo đó, tâm lý nhà đầu tư dường như đã dần được cởi bỏ, minh chứng là việc dòng tiền đổ vào thị trường tăng cao hơn trước, giúp các cổ phiếu đua nhau tăng giá. Và cũng từ đó, hiện tượng “tâm lý giá” sẽ bắt đầu xuất hiện.

Hiểu đơn giản, khi cổ phiếu tăng, nhà đầu tư cảm thấy giá nào cũng rẻ, nhưng khi cổ phiếu giảm lại thấy giá nào cũng đắt. Tâm lý này có thể ảnh hưởng lớn đến quyết định đầu tư và hiệu suất danh mục trong dài hạn.

Nói rõ hơn, khi thị trường đang trong xu hướng tăng mạnh, nhà đầu tư dễ bị cuốn theo đà tăng trưởng với niềm tin giá cổ phiếu vẫn đi lên. Họ không muốn bỏ lỡ cơ hội sinh lời và sẵn sàng chấp nhận mức giá cao hơn để mua vào. Ngược lại, khi thị trường lao dốc, tâm lý sợ hãi lại chiếm ưu thế. Điều này dẫn tới việc nhà đầu tư lo ngại thị trường có thể tiếp tục giảm sâu hơn nữa, nên dù cổ phiếu đã giảm giá đáng kể, họ vẫn cảm thấy nó quá đắt so với viễn cảnh tiêu cực trước mắt.

Có nhiều lý do khiến nhà đầu tư rơi vào bẫy tâm lý này. Hiệu ứng đà tăng và giảm là một nguyên nhân chính, đó là khi giá cổ phiếu tăng - nhà đầu tư kỳ vọng giá sẽ tiếp tục tăng, tạo ra một vòng lặp của sự lạc quan. Ngược lại, khi giá giảm - họ lo ngại giá sẽ còn giảm tiếp, dẫn đến tâm lý bi quan kéo dài. Bên cạnh đó, thiếu kế hoạch đầu tư rõ ràng khiến nhiều nhà đầu tư không có chiến lược mua – bán dựa trên phân tích cơ bản mà chỉ chạy theo xu hướng của thị trường.

Ảnh hưởng từ truyền thông và cộng đồng cũng cần được xét tới, khi mà khi thị trường tăng thì tin tức tích cực tràn ngập, tạo cảm giác FOMO cho nhà đầu tư. Ngược lại, trong bối cảnh thị trường giảm, các tin tiêu cực lại lấn át tác động và gây ra tâm lý sợ hãi gia tăng đối với một bộ phận nhà đầu tư.

Cuối cùng, sai lầm trong đánh giá giá trị của khoản đầu tư cũng là vấn đề lớn. Nhà đầu tư thường quên rằng giá trị thực của một doanh nghiệp không thay đổi quá nhanh như biến động giá cổ phiếu. Do đó, một doanh nghiệp tốt vẫn có nền tảng và triển vọng khả quan ngay cả khi giá cổ phiếu giảm sâu.

Để nhà đầu tư làm chủ “cuộc chơi”

Có thể thấy, TTCK không chỉ là trò chơi của những con số, mà còn là bài kiểm tra tâm lý đầy thử thách đối với các nhà đầu tư. Tâm lý nhà đầu tư có thể biến động mạnh mẽ theo từng nhịp lên xuống của giá cổ phiếu. Kiểm soát được những cạm bẫy tâm lý sẽ giúp nhà đầu tư có quyết định hiệu quả hơn và tránh được sai lầm. Do đó, để có thể khắc phục tâm lý giá giúp công việc đầu tư hiệu quả hơn, nhà đầu tư cần xây dựng tư duy đầu tư dài hạn để có thể trở thành người chiến thắng trên thị trường đầy biến động.

Trước hết, cần có chiến lược rõ ràng và tuân thủ kế hoạch đề ra. Việc lập kế hoạch trước khi tham gia vào thị trường sẽ giúp có cái nhìn khách quan và bình tĩnh hơn, tránh bị ảnh hưởng bởi các biến động trong ngắn hạn. Với một kế hoạch giao dịch phù hợp, mọi hành động đều được đưa ra từ trước, do đó sẽ không phải đối mặt với các quyết định nóng vội, tránh bị cảm xúc chi phối.

Khi đã có chiến lược và kế hoạch rõ ràng, cần thiết lập nguyên tắc cho bản thân và nghiêm túc thực hiện chúng. Nguyên tắc giao dịch sẽ giúp nhà đầu tư nắm bắt cơ hội mà không bị FOMO theo đám đông. Điều này sẽ giúp nhà đầu tư quản trị cảm xúc tốt hơn trong đầu tư chứng khoán, chứ không chỉ đưa ra quyết định nhất thời dựa vào cảm xúc.

Tất nhiên, việc tuân thủ nguyên tắc không phải là áp dụng một cách máy móc. Cần chuẩn bị cho mình các kịch bản khác nhau để luôn chủ động trong mọi trường hợp.

Nhà đầu tư không nên để nỗi sợ hãi hay lòng tham dẫn dắt quyết định mua bán trên sàn. Khi thị trường giảm, nhà đầu tư có thể xem đây là cơ hội để mua cổ phiếu với giá tốt thay vì hoảng loạn bán tháo. Việc duy trì kỷ luật đầu tư là yếu tố then chốt, đặt ra các tiêu chí cụ thể về điểm mua, điểm bán, tỷ trọng phân bổ vốn, từ đó tuân thủ một cách kỷ luật, bất kể tâm lý thị trường rung lắc mạnh. Nhà đầu tư cũng có thể xem xét tới chiến lược bình quân giá, từ đó giúp giảm thiểu rủi ro biến động ngắn hạn.

Tuy nhiên, việc thiếu đi bước quản lý rủi ro thì toàn bộ kế hoạch sẽ sụp đổ. Bởi dù khả năng phán đoán có tốt đến đâu, sẽ luôn có những lúc thị trường diễn biến không như kỳ vọng. Nên nhớ rằng thua lỗ là một phần tất yếu trong giao dịch. Không có hệ thống nào có thể đảm bảo tỷ lệ chiến thắng 100%.

Ngoài ra, nhà đầu tư nên nhìn vào giá trị nội tại của doanh nghiệp thay vì chỉ tập trung vào biến động giá ngắn hạn. Những doanh nghiệp có nền tảng vững chắc sẽ tạo ra giá trị trong dài hạn. Cùng với đó, lập kế hoạch đầu tư rõ ràng cũng tương đối quan trọng, khi cần xác định chiến lược mua – bán dựa trên phân tích tài chính thay vì cảm tính.

Hải Giang