Nguồn nhân lực xanh - chìa khóa cho chuyển đổi bền vững
Trong bối cảnh Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi xanh để thực hiện cam kết phát thải ròng bằng '0' vào năm 2050, câu chuyện phát triển nguồn nhân lực xanh trở thành một trong những yếu tố then chốt. Không chỉ dừng lại ở mục tiêu chính sách, việc xây dựng đội ngũ lao động đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế xanh cần sự liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp để vừa bắt kịp xu thế toàn cầu, vừa đảm bảo tính thực tiễn trong triển khai.
Theo Bộ Nội vụ, Việt Nam hiện có khoảng 51 triệu lao động, trong đó phần lớn tập trung vào những ngành thâm dụng lao động, giá trị gia tăng thấp. Các lĩnh vực năng lượng tái tạo, sản xuất sạch, kinh tế tuần hoàn, logistics xanh… vẫn thiếu hụt trầm trọng nhân lực. Báo cáo của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cũng chỉ ra rằng, chuyển dịch sang kinh tế xanh có thể tạo thêm hàng triệu việc làm mới cho Việt Nam, nhưng đi kèm với đó là nhu cầu đào tạo lực lượng lao động có kỹ năng hoàn toàn khác biệt.
PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội nhận định, chuyển đổi xanh không chỉ là thay đổi công nghệ hay dây chuyền sản xuất, mà là thay đổi cách con người vận hành nền kinh tế. Vì vậy, nhân lực xanh chính là nền móng quyết định thành công của tiến trình này.
Nguồn nhân lực xanh chính là nền móng quyết định thành công
Trong “tam giác bền vững” (Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp), Nhà nước đóng vai trò kiến tạo. Các chuyên gia cho rằng cần sớm ban hành khung kỹ năng nghề xanh cho những lĩnh vực trọng điểm như năng lượng tái tạo, xây dựng, nông nghiệp hữu cơ, logistics. Song song, cần cơ chế ưu đãi cho doanh nghiệp đầu tư đào tạo, cũng như khuyến khích các trường đại học, cao đẳng mở ngành học mới.
Ông Trần Quốc Toản, Vụ trưởng Vụ Kỹ năng nghề - Bộ Nội vụ nhấn mạnh, đào tạo nhân lực xanh không thể đi theo lối mòn. Nhà nước sẽ định hướng bằng chính sách, song hiệu quả phụ thuộc vào sự đồng hành của doanh nghiệp và nhà trường.
Các trường đại học, cao đẳng, cơ sở giáo dục nghề nghiệp được xem là “cái nôi” hình thành nguồn nhân lực xanh. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều chương trình đào tạo vẫn thiên về lý thuyết, thiếu kết nối với thực tiễn sản xuất.
TS. Phạm Ngọc Minh, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội chia sẻ, nhà trường không thể đào tạo nhân lực xanh chỉ bằng những giáo trình cũ. Cần thiết kế học phần gắn với năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn, quản trị môi trường, đồng thời tăng cường hợp tác với doanh nghiệp để sinh viên được thực hành trong môi trường thực tế.
Một số trường đã bắt đầu thử nghiệm, chẳng hạn Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh đưa học phần “Kinh tế tuần hoàn” thành môn bắt buộc; nhiều trường nghề cũng mở lớp đào tạo thợ điện gió, điện mặt trời. Tuy nhiên, quy mô vẫn còn nhỏ so với nhu cầu thực tế.
Doanh nghiệp chính là nơi sử dụng nhân lực cao
Doanh nghiệp chính là nơi sử dụng nhân lực, đồng thời cũng là “cầu nối” để biến lý thuyết trong trường học thành kỹ năng thực tế. Ông Nguyễn Văn Hòa, Giám đốc một doanh nghiệp năng lượng tái tạo tại Ninh Thuận cho rằng, các dự án điện gió, điện mặt trời phát triển nhanh nhưng rất khó tuyển đủ lao động có tay nghề. Do đó, doanh nghiệp phải chủ động hợp tác với trường nghề để mở lớp đào tạo tại chỗ, vừa đáp ứng nhu cầu sản xuất vừa nâng cao tay nghề cho lao động địa phương.
Không ít doanh nghiệp lớn cũng đang đầu tư vào chương trình “reskill” (đào tạo lại) cho lao động. Các ngành dệt may, da giày, chế biến gỗ… vốn thâm dụng lao động, nay cũng buộc phải chuyển hướng sang sản xuất xanh, tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải. Điều này đòi hỏi đào tạo lại lực lượng lao động hiện hữu để không bị bỏ lại phía sau.
Các chuyên gia đều đồng thuận rằng, chỉ khi Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp liên kết chặt chẽ, bài toán nguồn nhân lực xanh mới có lời giải. Nhà nước giữ vai trò mở đường bằng chính sách, nhà trường tạo nền bằng giáo dục, còn doanh nghiệp mang lại cơ hội bằng việc làm và nhu cầu thực tiễn.
Như TS. Lê Đình Chi, chuyên gia phát triển nguồn nhân lực khẳng định, không thể có nhân lực xanh chất lượng cao nếu nhà trường đào tạo một đằng, doanh nghiệp cần một nẻo, còn Nhà nước lại thiếu khung pháp lý định hướng. Sự phối hợp ba bên phải được coi là chiến lược dài hạn, thay vì những nỗ lực đơn lẻ.
Chuyển đổi xanh là xu thế không thể đảo ngược và Việt Nam đang ở thời điểm bản lề. Phát triển nguồn nhân lực xanh không chỉ để thực hiện cam kết quốc tế, mà còn để nâng cao sức cạnh tranh quốc gia trong tương lai. Muốn vậy, sự đồng hành và gắn kết của Nhà nước - Nhà trường - Doanh nghiệp là chìa khóa tạo nên một lực lượng lao động vừa đủ về số lượng, vừa đạt chuẩn về chất lượng và đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế xanh.
