Nguồn cơn các cuộc giao tranh ở biên giới Iran và Pakistan

Căng thẳng leo thang chưa từng có ở Trung Đông

Đường biên giới 900 km phân cách hai tỉnh Balochistan của Pakistan và Sistan - Baluchestan của Iran đang trở thành điểm nóng trong quan hệ giữa hai quốc gia láng giềng, khi các cuộc không kích giữa hai nước trong tuần này đã khiến ít nhất 11 người thiệt mạng, đánh dấu sự leo thang đáng kể trong mối quan hệ Iran - Pakistan.

Thực tế, suốt hai thập kỷ qua, khu vực biên giới Iran - Pakistan hiếm khi yên bình do cả Tehran lẫn Islamabad đều tuyên bố nhắm mục tiêu vào phiến quân đang ẩn náu trên lãnh thổ nước kia.

Các cuộc tấn công mới nhất diễn ra trong bối cảnh sức nóng chiến sự ở Trung Đông đang tăng cao hơn bao giờ hết trong nhiều năm qua, với chiến sự ở Biển Đỏ khi Mỹ và đồng minh tấn công Houthi, chiến sự vẫn ác liệt giữa Israel và Hamas ở Gaza và rất nhiều cuộc giao tranh nhỏ lẻ khác liên quan đến hàng chục phiến quân.

Lực lượng an ninh Pakistan kiểm tra hiện trường vụ nổ ở Quetta, thủ phủ tỉnh Balochistan, ngày 17/1/2024. Ảnh: EPA-EFE

Theo chính quyền Pakistan, Iran là bên nổ phát súng đầu tiên, khi mở cuộc không kích ngày 16/1 vào tỉnh Balochistan, khiến 2 trẻ em thiệt mạng và nhiều người bị thương. Hãng thông tấn Tasnim của Iran cho biết nước này nhắm mục tiêu vào các thành trì của nhóm phiến quân Sunni Jaish al-Adl (Quân đoàn Công lý). Iran tuyên bố "chỉ nhắm mục tiêu vào những kẻ khủng bố trên đất Pakistan" và không có công dân Pakistan nào bị nhắm mục tiêu.

Jaish al-Adl là lực lượng vũ trang Hồi giáo theo dòng Sunni, đòi ly khai cho tỉnh Sistan - Baluchestan và đứng sau nhiều vụ khủng bố ở Iran. Lực lượng này từng tấn công đồn cảnh sát tại Sistan - Baluchestan vào tháng 12/2023 khiến 11 cảnh sát thiệt mạng.

Tại sao Pakistan đáp trả?

Vụ tấn công của Iran đã làm dấy lên sự tức giận ở Pakistan. Islamabad gọi vụ tấn công của Tehran là "vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế và tinh thần của quan hệ song phương giữa Pakistan và Iran".

Hai ngày sau (18/1), quân đội Pakistan tiến hành chiến dịch "một loạt các cuộc tấn công quân sự chính xác có mục tiêu cụ thể và được phối hợp chặt chẽ" nhắm vào một số nơi ẩn náu của các phần tử ly khai Pakistan tại tỉnh Sistan - Baluchestan của Iran.

Thông báo về cuộc tấn công hôm 18/1, Bộ Ngoại giao Pakistan cho biết một số chiến binh đã bị tiêu diệt. Ít nhất 10 người - tất cả đều là công dân Pakistan - đã thiệt mạng, Tasnim đưa tin, dẫn lời Phó Thống đốc Sistan - Baluchestan, người cho biết chính quyền đang điều tra xem những người đó đã “định cư trong làng như thế nào”.

Pakistan cho biết trong nhiều năm họ đã phàn nàn rằng các phần tử ly khai có “nơi trú ẩn và nơi trú ẩn an toàn” ở Iran. Điều này buộc Pakistan phải tự giải quyết vấn đề bằng các cuộc tấn công.

Cuộc giao tranh giữa Pakistan và Iran chống lại lực lượng ly khai hoạt động ở hai bên biên giới của nhau không phải là mới. Thực tế, các cuộc đụng độ chết người dọc biên giới hỗn loạn giữa hai nước này đã xảy ra thường xuyên trong nhiều năm qua. Mới tháng trước, Iran đã cáo buộc phiến quân Jaish al-Adl xông vào đồn cảnh sát ở Sistan - Baluchestan, dẫn đến cái chết của 11 sĩ quan cảnh sát Iran, theo Tasnim.

Tuy nhiên, điều hết sức bất thường là mỗi bên sẵn sàng tấn công các mục tiêu xuyên biên giới mà không thông báo cho nhau trước.

Xung đột biên giới là gì?

Người Baloch (hay còn gọi là Baluch) sống ở khu vực biên giới giữa 3 nước Pakistan, Afghanistan và Iran. Họ từ lâu đã thể hiện mong muốn độc lập và thể hiện sự phản khác với cả chính quyền Pakistan lẫn Iran. Trong nhiều thập kỷ qua, họ đã thực hiện các cuộc nổi dậy bùng phát khắp khu vực biên giới lỏng lẻo.

Khu vực họ sinh sống cũng rất giàu tài nguyên thiên nhiên, nhưng những người theo chủ nghĩa ly khai Baloch phàn nàn rằng người dân của họ, những người nghèo nhất trong khu vực, lại hưởng lợi rất ít từ nguồn tài nguyên này.

Tỉnh Balochistan của Pakistan đã chứng kiến một loạt vụ tấn công chết người trong những năm gần đây, được thúc đẩy bởi cuộc nổi dậy kéo dài hàng thập kỷ của những người theo chủ nghĩa ly khai đòi độc lập. Iran cũng đã phải đối mặt với lịch sử lâu dài về các cuộc nổi dậy từ các nhóm thiểu số người Kurd, Ả Rập và Baloch.

Jaish al-Adl chỉ là một trong nhiều nhóm ly khai hoạt động ở Iran. Theo Trung tâm chống khủng bố quốc gia của chính phủ Mỹ, nhóm này ban đầu là một phần của nhóm chiến binh Sunni lớn hơn có tên là Jundallah. Nhóm này đã tan rã sau khi thủ lĩnh bị Iran hành quyết vào năm 2010. Sau đó, Jaish al-Adl nổi lên và bị Bộ Ngoại giao Mỹ liệt vào danh sách tổ chức khủng bố nước ngoài.

Theo Trung tâm chống khủng bố quốc gia Mỹ, nhóm này thường nhắm vào các nhân viên an ninh Iran, quan chức chính phủ và thường dân Shia.

Vào năm 2015, nhóm Jaish al-Adl đã nhận trách nhiệm về một vụ tấn công giết chết 8 lính biên phòng Iran, trong đó các chiến binh được cho là đã vượt biên giới vào Iran từ Pakistan. Năm 2019, nhóm này cũng nhận trách nhiệm về vụ đánh bom liều chết nhằm vào một chiếc xe buýt chở các thành viên của quân đội Iran, khiến ít nhất 23 người thiệt mạng ở Sistan-Baluchestan.

Hôm thứ Tư (18/1), một ngày sau cuộc tấn công của Iran vào Pakistan, nhóm Jaish al-Adl đã nhận trách nhiệm về vụ tấn công vào một phương tiện quân sự của Iran ở Sistan - Baluchestan.

Phản ứng của các nước và điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Các cuộc tấn công của Iran hôm 16/1 đã gây ra một cuộc tranh cãi ngoại giao. Pakistan đã triệu hồi đại sứ của mình ở Iran về nước, đồng thời đình chỉ tất cả các chuyến thăm cấp cao từ nước láng giềng. Còn Iran ngày 18/1 cũng yêu cầu nước láng giềng "giải thích ngay lập tức" về cuộc tấn công đáp trả.

Ngoài ra, các quốc gia lân cận cũng đã lên tiếng. Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ đã tổ chức các cuộc điện đàm với những người đồng cấp ở cả Iran và Pakistan. Sau đó, ông cho biết cả hai nước đều không muốn leo thang căng thẳng hơn nữa.

Ấn Độ cho biết họ “không khoan nhượng đối với chủ nghĩa khủng bố” và vụ tấn công là “vấn đề giữa Iran và Pakistan”. Trung Quốc kêu gọi cả hai quốc gia kiềm chế và Liên minh châu Âu cho biết họ “quan ngại sâu sắc trước vòng xoáy bạo lực ở Trung Đông và hơn thế nữa”.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Matt Miller hôm 18/1 cũng kêu gọi kiềm chế leo thang, nhưng nói thêm rằng ông không nghĩ vụ bùng phát “theo bất kỳ cách nào, hình dạng hoặc hình thức nào có liên quan đến Gaza”.

Theo giới quan sát, Iran và Pakistan đều không muốn rơi vào tình trạng thù địch từ việc chống lại lại các nhóm ly khai mà cả hai nước đều coi là kẻ thù. Cả hai bên đều đưa ra tuyên bố sau các cuộc tấn công ám chỉ rằng họ mong muốn không thấy mọi thứ leo thang.

Bộ Ngoại giao Pakistan gọi Iran là “quốc gia anh em” và nhấn mạnh sự cần thiết phải “tìm giải pháp chung”. Đồng quan điểm, Ngoại trưởng Iran, người đã gọi Pakistan là “quốc gia thân thiện”, cho biết các cuộc tấn công của họ là tương xứng và chỉ nhằm vào nhóm phiến quân.

Hoài Phương (theo CNN, AP)