Nghiện game – khi trò chơi trở thành vấn đề sức khỏe

Năm 2018, Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization - WHO) chính thức đưa rối loạn chơi game (Gaming Disorder) vào Bảng phân loại bệnh tật quốc tế phiên bản 11 (ICD-11), bắt đầu có hiệu lực từ năm 2022(1).Trước đó, năm 2013, Hiệp hội Tâm thần Mỹ (American Psychiatric Association) đã đưa rối loạn chơi game trên Internet (Internet Gaming Disorder - IGD) vào danh mục “cần nghiên cứu thêm” trong Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần DSM-5, và danh mục này vẫn được giữ nguyên trong DSM-5-TR năm 2022(2).

Dã ngoại giúp trẻ hòa mình và kết nối với thiên nhiên. Ảnh: N.K

Rối loạn chơi game được đánh giá có mức độ nghiêm trọng tương đương các rối loạn nghiện hành vi và nghiện chất, như nghiện cờ bạc, nghiện rượu hay nghiện chất kích thích, gây ảnh hưởng trực tiếp lên não bộ, khả năng tự kiểm soát và đời sống hàng ngày của trẻ.

Tiêu chuẩn chẩn đoán theo ICD-11

Theo ICD-11, trẻ được chẩn đoán rối loạn chơi game khi có các biểu hiện như: mất kiểm soát đối với việc chơi game (không thể ngừng hoặc kiểm soát thời gian, tần suất và mức độ chơi), ưu tiên game hơn các hoạt động khác trong đời sống (bỏ học, bỏ ăn, hạn chế giao tiếp xã hội, mất hứng thú với sở thích trước đây), tiếp tục chơi dù đã có hậu quả rõ ràng (học tập sa sút, xung đột gia đình, sức khỏe suy giảm), kèm theo sự ảnh hưởng nghiêm trọng đến học tập, công việc hoặc các mối quan hệ xã hội.

Các biểu hiện này cần kéo dài ít nhất 12 tháng, hoặc thời gian ngắn hơn nếu mức độ nghiêm trọng cao. Khi trẻ đáp ứng toàn bộ tiêu chuẩn trên, có thể chẩn đoán rối loạn chơi game(1).

Một trường hợp điển hình là cậu bé 14 tuổi bắt đầu chơi game với tần suất thấp nhưng dần tăng lên, đến mức thức sáng đêm để chơi trên điện thoại. Khi bị hạn chế, trẻ có phản ứng tiêu cực, khó chịu, và cơ thể trở nên gầy gò, mệt mỏi, lười ăn, giấc ngủ cùng kết quả học tập đều giảm rõ rệt. Sau khi được đánh giá, gia đình và trẻ được hướng dẫn điều trị bằng liệu pháp nhận thức - hành vi dành cho nghiện game (Cognitive Behavioral Therapy - CBT), kết hợp hỗ trợ gia đình để đặt giới hạn, tạo thời gian biểu hợp lý, đồng thời giảm dần thời gian chơi và thay thế bằng các hoạt động thể thao, âm nhạc hay giao tiếp trực tiếp với bạn bè. Thuốc chỉ được cân nhắc khi trẻ kèm theo các vấn đề khác như trầm cảm, lo âu hoặc ADHD nặng. Hiệu quả điều trị phụ thuộc nhiều vào mức độ hợp tác của trẻ và sự thống nhất của phụ huynh; nếu một trong hai yếu tố chưa đầy đủ, tiến triển sẽ khó đánh giá chính xác.

Khi trẻ gầy gò, mệt mỏi, lười ăn do nghiện game

Khi trẻ bắt đầu gầy sút, mệt mỏi hoặc bỏ ăn vì chơi game, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám để đánh giá sức khỏe tổng quát nhằm loại trừ các bệnh lý như thiếu máu hay rối loạn tiêu hóa. Song song đó, trẻ cần được đánh giá tâm lý và mức độ nghiện game bởi bác sĩ tâm thần hoặc chuyên viên tâm lý chuyên về nghiện hành vi. Việc điều chỉnh môi trường sinh hoạt nên được thực hiện từng bước, bao gồm giảm dần thời gian chơi game, sắp xếp thời gian biểu cân bằng giữa học tập - nghỉ ngơi - hoạt động thể chất.

Phụ huynh có thể hỗ trợ dinh dưỡng bằng cách cho trẻ ăn nhiều bữa nhỏ, bổ sung thực phẩm giàu năng lượng và vitamin; nếu cần có thể nhờ bác sĩ dinh dưỡng tư vấn. Quá trình theo dõi cần kiên trì, tránh cấm tuyệt đối hoặc tạo áp lực khiến trẻ phản ứng ngược.

Hoạt động và vui chơi phù hợp

Để thay thế thời gian chơi game, phụ huynh có thể khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động như thể thao (bóng đá, bơi, bóng rổ, chạy bộ), hoạt động sáng tạo (vẽ, chơi nhạc cụ, làm thủ công), giao tiếp xã hội trực tiếp với bạn bè hoặc tham gia câu lạc bộ, hoạt động tình nguyện. Các hoạt động gia đình như các trò chơi trên bàn (như cờ vua, cờ cá ngựa, cờ tỉ phú, bài UNO, domino,…), nấu ăn, đi dạo cũng giúp tăng gắn kết và giảm phụ thuộc vào thiết bị điện tử. Việc đưa những hoạt động này vào thời gian biểu hàng ngày sẽ giúp trẻ phát triển kỹ năng, tạo thói quen sống cân bằng và lành mạnh.

Phụ huynh không nên “cấm tuyệt đối” mà thay vào đó đặt ra giới hạn hợp lý và thống nhất với trẻ, đồng thời tạo môi trường sinh hoạt cân bằng, bao gồm ăn đúng giờ, ngủ đủ giấc và tham gia các hoạt động ngoài game. Quan sát các dấu hiệu nghiêm trọng như thay đổi hành vi, rối loạn giấc ngủ, bỏ ăn hoặc xung đột gia đình và đưa trẻ đến bác sĩ tâm thần hoặc chuyên viên tâm lý khi cần thiết(3).

Kết luận

Rối loạn chơi game là một rối loạn thực sự của não bộ trong thời đại số, có thể gây ảnh hưởng sâu sắc đến học tập, sinh hoạt và sức khỏe thể chất của trẻ. Điều trị có thể đạt hiệu quả khi trẻ hợp tác và phụ huynh kiên trì thực hiện các biện pháp hỗ trợ. Những trường hợp chưa hợp tác vẫn cần được theo dõi sát sao và kết hợp hỗ trợ chuyên môn nhằm giảm tác động tiêu cực, giúp trẻ dần quay lại nhịp sống lành mạnh.

(1) World Health Organization (2022). Gaming disorder (6C51) in ICD-11

(2) American Psychiatric Association (2022). Internet Gaming Disorder in DSM-5-TR.

(3) Park, J. J., Stryjewski, A., Chen, B., & Potenza, M. N. (2025). Treatment of Gaming Disorder in Children and Adolescents: A Systematic Review. Journal of the Korean Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 36(3), 106–121. https://doi.org/10.5765/jkacap.250014

TS. BS. Phạm Minh Triết