'Ngày phản kháng' của giới hacker: Từ thuốc súng đến mặt nạ Guy Fawkes

Ngày 5.11 trong lịch sử nước Anh vốn chỉ là ngày thất bại của âm mưu lật đổ nhà vua cách đây hơn bốn thế kỷ. Nhưng trong văn hóa Internet hiện đại, 5.11 đã trở thành “Ngày phản kháng” của giới hacker tự trao cho mình "lý tưởng chính trị, xã hội hay đạo đức". Biểu tượng của họ là mặt nạ Guy Fawkes, gắn liền với tinh thần chống lại quyền lực, bất công và sự kiểm soát của các thiết chế cầm quyền.

Từ âm mưu thuốc súng đến ngọn lửa phản kháng

Câu chuyện bắt đầu vào năm 1605. Một nhóm người Công giáo ở Anh, đứng đầu là Guy Fawkes, đã lên kế hoạch cho nổ tung tòa Nghị viện cùng với vua James I trong buổi khai mạc, nhằm trả đũa việc chính quyền đàn áp tôn giáo. Kế hoạch bị phát giác, Fawkes bị bắt và hành hình.

Fawkes bị bắt và hành hình

Kể từ đó, người dân Anh kỷ niệm ngày 5.11 như “Đêm Guy Fawkes” (Guy Fawkes Night) với ý nghĩa ban đầu là dịp để chúc mừng “vua thoát nạn”. Người ta đốt pháo hoa, làm hình nộm Guy Fawkes để thiêu rụi trên đống lửa, coi đó là biểu tượng của tội phản nghịch. Nhưng theo thời gian, hình ảnh ấy thay đổi.

Từ biểu tượng của thất bại, Guy Fawkes dần trở thành hình ảnh của kẻ dám thách thức quyền lực tuyệt đối. Khi thế giới bước vào kỷ nguyên của Internet và kiểm soát thông tin, câu chuyện cũ của thế kỷ 17 bỗng có sức sống mới trong tâm thức những người phản kháng.

Sự hồi sinh của biểu tượng: “V for Vendetta”

Bước ngoặt diễn ra vào đầu thế kỷ 21, khi bộ truyện tranh V for Vendetta của Alan Moore và phiên bản điện ảnh năm 2005 ra đời. Trong đó, nhân vật chính, một người đàn ông ẩn danh đeo mặt nạ Guy Fawkes, đã đứng lên chống lại một chế độ độc tài toàn trị, lấy cảm hứng trực tiếp từ tinh thần nổi dậy của Fawkes.

Câu thoại nổi tiếng trong phim: “Remember, remember, the Fifth of November…” (“Hãy nhớ, hãy nhớ, ngày 5 tháng 11…”) đã in vào tâm trí người xem.

Từ đây, mặt nạ Guy Fawkes trở thành biểu tượng toàn cầu của phản kháng. Người ta đeo nó trong các cuộc biểu tình, phong trào xã hội và cả trong những chiến dịch mạng đòi minh bạch, công bằng. Nó đại diện cho một nguyên tắc: khi quyền lực vượt quá giới hạn, phản kháng là điều chính đáng.

Anonymous và sự ra đời của “Ngày phản kháng” trong thế giới ảo

Trong môi trường trực tuyến, nhóm hacker Anonymous là lực lượng đầu tiên biến tinh thần 5.11 thành hành động. Họ tự định danh bằng câu khẩu hiệu:

“We are Anonymous. We are Legion.

We do not forgive. We do not forget.

Expect us”.

(Tạm dịch: “Chúng ta là Anonymous. Chúng ta là tập thể.

Chúng ta không tha thứ. Chúng ta không quên.

Hãy chờ đợi chúng ta”)

Anonymous chọn ngày 5.11 làm biểu tượng của phong trào hacktivism toàn cầu và gọi đó là “Ngày phản kháng”. Trong ngày này, các nhánh của nhóm trên khắp thế giới thường đồng loạt phát động chiến dịch tấn công mạng (DDoS, rò rỉ dữ liệu, xâm nhập website chính phủ hoặc tập đoàn lớn). Các nhóm còn cùng tìm cách thay đổi giao diện (deface) các trang web như lời tuyên ngôn phản kháng. Thậm chí, họ cùng lên kế hoạch tổ chức biểu tình ngoài đời thật, với những người tham gia đeo mặt nạ Guy Fawkes diễu hành trên đường phố.

Anonymous chọn ngày 5 tháng 11 làm biểu tượng của phong trào hacktivism toàn cầu

Từ năm 2013, chiến dịch #MillionMaskMarch do Anonymous phát động đã trở thành sự kiện thường niên vào ngày này, thu hút người biểu tình ở hàng trăm thành phố trên thế giới, từ London, Washington đến Tokyo.

Những “cú đánh” biểu tượng quanh ngày 5.11

Dù không phải năm nào cũng có những vụ tấn công lớn, nhưng trong suốt thập niên qua, nhiều sự kiện mạng diễn ra đúng hoặc quanh ngày này đã mang đậm tính biểu tượng.

Năm 2018, chi nhánh Anonymous Italy phát động chiến dịch nhắm vào các cơ quan nhà nước Ý. Họ công bố dữ liệu cá nhân của hàng loạt nhân viên cơ quan công quyền, viện nghiên cứu và cảnh sát, đồng thời thay đổi giao diện trang web của đảng Fratelli d’Italia bằng hình ảnh mặt nạ Guy Fawkes.

Năm ngoái, chính phủ Philippines phát đi cảnh báo trước ngày 5.11 rằng nhiều nền tảng trực tuyến của họ có thể bị tấn công DDoS, khi cộng đồng hacker quốc tế xem ngày này như “ngày hành động”. Bộ Thông tin và Truyền thông (DICT) cùng cảnh sát quốc gia (PNP) đều nâng cấp hệ thống an ninh mạng nhằm đề phòng sự cố.

Trong nhiều năm khác, các nhóm nhỏ tự xưng là chi nhánh của Anonymous cũng từng tuyên bố tấn công vào các tổ chức tài chính, ngân hàng hoặc cơ quan chính phủ, dù mức độ xác thực không phải lúc nào cũng được chứng minh. Điểm chung của các vụ việc này là tính biểu tượng cao hơn là thiệt hại thực tế, những thông điệp nhắm đến quyền lực chính trị và kinh tế, hơn là mục đích trục lợi.

Hacker phản kháng điều gì?

Nếu xem Guy Fawkes là người dám đương đầu với hệ thống cầm quyền, thì các hacker hiện đại đeo mặt nạ Fawkes lại phản kháng ở cấp độ khác: sự kiểm soát trong không gian số.

Thế giới ngày nay chứng kiến quyền lực tập trung chưa từng có vào tay các chính phủ và tập đoàn công nghệ. Dữ liệu cá nhân, hành vi, suy nghĩ, tất cả đều có thể bị theo dõi và thao túng thông qua các nền tảng kỹ thuật số.

Giới hacktivist cho rằng họ hành động để phản đối kiểm duyệt và bảo vệ quyền riêng tư của người dùng Internet. Ngoài ra còn để chống lại tham nhũng và độc tài, bằng cách phơi bày tài liệu bị che giấu. Họ còn đòi hỏi minh bạch và công bằng trong việc sử dụng công nghệ.

Hacker đeo mặt nạ Guy Fawkes tự xem mình là “người phá luật vì lẽ phải”

Tất nhiên, hành động của họ không phải lúc nào cũng hợp pháp. Nhưng trong nhiều trường hợp, hacker tự xem mình là “người phá luật vì lẽ phải”, giống như cách Guy Fawkes từng chống lại một trật tự mà ông cho là bất công.

“Ngày phản kháng” trong kỷ nguyên mới

Trong những năm gần đây, 5.11 không còn chứng kiến những chiến dịch tấn công quy mô lớn như thập niên trước. Một phần vì các chính phủ đã tăng cường phòng thủ mạng, phần khác vì phong trào hacktivism đã phân tán, không còn trung tâm như trước.

Tuy vậy, các cơ quan an ninh mạng trên thế giới vẫn luôn đặt tình trạng cảnh giác cao mỗi khi đến gần ngày này. Nguyên nhân không chỉ vì nguy cơ tấn công kỹ thuật, mà còn vì tác động tâm lý và biểu tượng của ngày 5.11: nó là lời nhắc rằng một cú nhấp chuột cũng có thể thách thức cả một hệ thống quyền lực.

Điều đáng chú ý là ranh giới giữa phản kháng chính nghĩa và phá hoại nguy hiểm ngày càng mong manh. Nhiều hành động tấn công được biện minh bằng lý tưởng “vì tự do” có thể gây thiệt hại thật cho hạ tầng, dữ liệu, hoặc an ninh quốc gia. Vì vậy, các chuyên gia kêu gọi cần phân biệt giữa hacktivism (* )và cybercrime (**), giữa phản kháng có trách nhiệm và tội phạm mạng.

Bùi Tú