Một số thách thức khi Trung Quốc - ASEAN hợp tác lĩnh vực AI

Tuyên bố được đưa ra tại Hội nghị bàn tròn cấp bộ trưởng Trung Quốc - ASEAN về trí tuệ nhân tạo 2025, tổ chức ngày 18.9 tại thành phố Nam Ninh, thủ phủ Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây, trong khuôn khổ Hội chợ Trung Quốc - ASEAN lần thứ 22.

Hội chợ Trung Quốc - ASEAN lần thứ 22

Sự kiện do Ủy ban Cải cách và phát triển quốc gia Trung Quốc (NDRC) cùng chính quyền Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây đồng tổ chức, với sự tham dự của nhiều quan chức cấp cao từ Trung Quốc và các quốc gia ASEAN.

Ra mắt Trung tâm Hợp tác ứng dụng trí tuệ nhân tạo Trung Quốc - ASEAN

Tại hội nghị, Trung tâm Hợp tác ứng dụng trí tuệ nhân tạo Trung Quốc - ASEAN đã được chính thức ra mắt, nhằm củng cố nền tảng phát triển AI và cung cấp các dịch vụ nguồn mở.

Các đại biểu cũng đề xuất khởi động chương trình hành động “AI+ Trung Quốc - ASEAN”, thành lập cơ chế hợp tác cấp bộ trưởng về AI giữa Trung Quốc và ASEAN, đồng thời công bố một loạt kết quả hợp tác quan trọng.

Ông Vương Xương Lâm (Wang Changlin), Phó chủ nhiệm NDRC, nhấn mạnh hợp tác AI giữa Trung Quốc và ASEAN mang lại tiềm năng to lớn, khi cả hai bên đều có thể thúc đẩy công nghệ AI trở thành động lực cho tăng trưởng kinh tế khu vực, cải thiện đời sống nhân dân, và cùng nhau xây dựng cộng đồng Trung Quốc - ASEAN cùng chung vận mệnh.

Ông cho biết khối lượng thương mại giữa Trung Quốc và ASEAN liên tục tăng trưởng những năm gần đây, “Nguồn dữ liệu dồi dào và bối cảnh ứng dụng đa dạng đã tạo điều kiện thuận lợi để AI trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội”.

Năm nay, Hội chợ Trung Quốc - ASEAN tập trung vào chủ đề AI và đổi mới sáng tạo, và hội nghị bàn tròn lần này phù hợp với mục tiêu then chốt của ASEAN là tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực AI, tiếp tục củng cố đồng thuận và đẩy nhanh hợp tác thực chất giữa hai bên, ông Vương cho biết.

Theo Báo cáo thương mại thế giới 2025 do Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) công bố hôm thứ tư 17.9, AI có thể giúp tăng trưởng thương mại toàn cầu từ 34 - 37% và nâng GDP toàn cầu từ 12 - 13% vào năm 2040, trong kịch bản thu hẹp khoảng cách hạ tầng số và triển khai các chính sách hỗ trợ phù hợp.

ASEAN trông đợi điều gì?

Ông Parulian George Andreas Silalahi, Phó trưởng phái bộ Đại sứ quán Indonesia tại Trung Quốc, khẳng định Trung Quốc và ASEAN có nhiều cơ hội hợp tác AI nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế khu vực.

Ông Silalahi nói: “Trung Quốc là quốc gia tiên phong trong phát triển và đổi mới AI, còn ASEAN là mảnh đất màu mỡ cho sự phát triển và ứng dụng AI, khi đang dần trở thành động lực chính của quá trình chuyển đổi số và AI trong khu vực”.

Ông cho biết chính phủ Indonesia đã triển khai chiến lược quốc gia về AI giai đoạn 2020-2045, xác định những lĩnh vực ưu tiên gồm: y tế, cải cách hành chính, giáo dục, phát triển đô thị thông minh và an ninh lương thực.

Đại diện của Indonesia khẳng định: “Để hiện thực hóa tầm nhìn này, Indonesia cần giải quyết nhiều thách thức cấp bách như phát triển hạ tầng số và AI vững mạnh với nguồn vốn đầu tư đủ lớn, cũng như đào tạo đội ngũ nhân lực chất lượng cao trong các ngành kỹ thuật số và AI. Chính vì vậy, hợp tác giữa các nước ASEAN và Trung Quốc là chìa khóa để giải quyết những thách thức này”.

Bà Low Yen Ling, Quốc vụ khanh Bộ Thương mại - Công nghiệp, kiêm Bộ Văn hóa, cộng đồng và thanh niên Singapore, cũng chia sẻ quan điểm tương tự. Bà cho rằng sự hợp tác giữa Trung Quốc và ASEAN sẽ giúp tăng cường năng lực AI trong khu vực.

Bà Ling nói: “Bằng cách tận dụng lợi thế thể chế từ Hội chợ Trung Quốc - ASEAN, chuyên môn của Trung Quốc trong lĩnh vực chuyển đổi số dựa trên AI có thể được chuyển hóa thành những dự án hợp tác cụ thể”.

Ông Sok Puthyvuth, Quốc vụ khanh Bộ Bưu chính viễn thông Campuchia, cho rằng kinh nghiệm và năng lực của Trung Quốc trong lĩnh vực AI sẽ đem lại nhiều cơ hội quý báu để các nước ASEAN đẩy nhanh tiến trình phát triển. Ông Puthyvuth phát biểu: “Campuchia đã đặt chuyển đổi số vào trọng tâm chiến lược phát triển quốc gia, và chúng tôi hiện đang bước sang một giai đoạn mới khi tích hợp trí tuệ nhân tạo vào hành trình chuyển đổi số”.

Thách thức trong hợp tác

Hợp tác AI giữa ASEAN và Trung Quốc đang được kỳ vọng sẽ mở ra một chương mới cho tăng trưởng kinh tế, đổi mới sáng tạo và nâng cao chất lượng cuộc sống của hàng trăm triệu người dân trong khu vực. Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội, vẫn còn nhiều thách thức hiện hữu cần được nhìn nhận một cách thẳng thắn để quá trình hợp tác diễn ra hiệu quả và bền vững.

Một trong những rào cản lớn nhất chính là sự chênh lệch về hạ tầng công nghệ giữa các quốc gia ASEAN. Trong khi Singapore, Malaysia hay Thái Lan đã sớm đầu tư mạnh mẽ cho 5G, trung tâm dữ liệu và các phòng thí nghiệm AI, thì nhiều quốc gia khác vẫn đang loay hoay với việc mở rộng kết nối internet tốc độ cao, thậm chí còn hạn chế về cơ sở vật chất nghiên cứu. Khoảng cách này khiến việc triển khai các dự án hợp tác quy mô toàn khu vực gặp khó, tạo nguy cơ gia tăng bất bình đẳng công nghệ.

Một nền tảng AI mạnh mẽ không chỉ cần hạ tầng, mà còn phụ thuộc rất lớn vào con người. Hiện nay, nhu cầu về kỹ sư dữ liệu, chuyên gia học máy, hay nhà khoa học máy tính trong khu vực đang vượt xa khả năng cung ứng. Đào tạo nhân lực AI không thể “ngày một ngày hai” mà cần chiến lược lâu dài, kết hợp giữa các chương trình giáo dục, nghiên cứu và trao đổi học thuật. Nếu không giải quyết được bài toán nhân lực, ASEAN sẽ khó tận dụng hết những lợi thế từ hợp tác với Trung Quốc.

AI chỉ phát huy sức mạnh khi có dữ liệu. Nhưng việc chia sẻ dữ liệu giữa các quốc gia ASEAN và với Trung Quốc lại chạm tới những vấn đề nhạy cảm: từ bảo mật thông tin cá nhân đến an ninh quốc gia. Mỗi nước hiện có quy định riêng về quyền riêng tư, lưu trữ và khai thác dữ liệu, dẫn đến khó khăn trong việc xây dựng một hệ thống hợp tác xuyên biên giới. Nếu không có khung pháp lý thống nhất và cơ chế bảo đảm niềm tin lẫn nhau, hợp tác AI có nguy cơ vướng vào rào cản pháp lý và sự dè dặt từ các bên.

Trung Quốc hiện là một trong những quốc gia dẫn đầu thế giới về AI, cả về năng lực nghiên cứu lẫn thương mại hóa. Đây là lợi thế cho ASEAN khi hợp tác, nhưng cũng đặt ra nguy cơ lệ thuộc nếu khu vực chỉ tiếp nhận công nghệ, thay vì tự phát triển. Sự mất cân bằng trong quan hệ hợp tác có thể khiến ASEAN bị lép vế, khó xây dựng năng lực độc lập lâu dài.

AI là lĩnh vực mới, phức tạp và đòi hỏi sự giám sát chặt chẽ. Trong khi Trung Quốc đã xây dựng bộ quy tắc quản trị AI của riêng mình, các quốc gia ASEAN lại có cách tiếp cận khác nhau, từ cởi mở đến thận trọng. Sự thiếu đồng bộ về tiêu chuẩn đạo đức, minh bạch và an toàn trong ứng dụng AI dễ dẫn đến xung đột lợi ích, ảnh hưởng tới tiến trình hợp tác chung.

Bùi Tú