Một quốc gia châu Phi công bố chính sách năng lượng mới đầy tham vọng trị giá 127 tỷ USD
Nam Phi – một trong những quốc gia phát thải lớn nhất châu lục, đã đặt mục tiêu cắt giảm than, và đầu tư vào hạt nhân và khí đốt nhằm giảm tình trạng ô nhiễm không khí.
Chính sách năng lượng mới của Nam Phi đánh dấu một bước đi quyết định hướng tới việc tái cấu trúc cơ cấu năng lượng và phục hồi nền kinh tế đang gặp khó khăn của nước này.
Ngày 26/10, Nam Phi đã công bố Kế hoạch tài nguyên tích hợp nhằm cắt giảm sự phụ thuộc vào than, giảm ô nhiễm không khí và chấm dứt tình trạng mất điện luân phiên – vốn là những yếu tố chính cản trở đà tăng trưởng kinh tế của nước này trong hơn một thập kỷ qua.
Sau nhiều năm đầu tư không đủ vào các nhà máy điện than cũ kỹ, vốn cung cấp hơn 80% sản lượng điện của Nam Phi, cùng với nạn tham nhũng trong công ty điện lực nhà nước Eskom đã dẫn đến tình trạng thiếu điện. Eskom sản xuất khoảng 90% sản lượng điện của nước này.
Trong khuôn khổ Kế hoạch trên, Nam Phi dự kiến đầu tư khoảng 127 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng năng lượng vào năm 2039, đặc biệt là điện hạt nhân và khí đốt tự nhiên. Chính sách này đặt mục tiêu nâng sản lượng điện hạt nhân và khí đốt tổng cộng chiếm 16% tổng sản lượng điện của quốc gia này, so với khoảng 4% hiện nay.
Nam Phi hiện có hai lò phản ứng hạt nhân và có kế hoạch bổ sung thêm hơn 5.200 megawatt công suất. Mặc dù đất nước này lấy phần lớn khí đốt tự nhiên từ Mozambique, nhưng cũng đang tìm cách phát triển các mỏ khí đốt của riêng mình.
Kế hoạch này dự kiến sẽ không từ bỏ hoàn toàn than đá, mà thay vào đó là làm cho loại vật liệu này trở nên "sạch hơn". Đây là một ý tưởng gây tranh cãi mà chính phủ của Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa lần đầu tiên đưa ra vào năm 2023.
Theo đó, than đá sạch liên quan đến việc loại bỏ các chất ô nhiễm khỏi các nhà máy nhiệt điện than trước khi thải vào khí quyển, chẳng hạn như thông qua công nghệ thu giữ carbon. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng công nghệ này chưa được chứng minh tính hiệu quả và tỷ lệ thu giữ vẫn còn thấp.
Bộ trưởng Điện lực và Năng lượng Nam Phi Kgosientsho Ramokgopa cho biết, than đá sẽ giảm từ 58% xuống còn 27% trong cơ cấu năng lượng của nước này trong 15 năm tới. Trong khi đó, năng lượng gió sẽ tăng từ khoảng 8% lên 24% và năng lượng Mặt trời cũng tăng từ khoảng 10% lên 18%.
Bộ trưởng Ramokgopa nêu rõ: “Nam Phi sẽ trở nên sạch hơn. Một nhà máy nhiệt điện than sạch sẽ được xây dựng vào năm 2030 bằng công nghệ mới, ít gây ô nhiễm hơn”.
Nam Phi là quốc gia gây ra phát thải khí nhà kính lớn nhất châu Phi. Tuy nhiên, việc Tổng thống Mỹ Donald Trump cắt giảm mạnh các khoản đầu tư vào năng lượng sạch cả trong và ngoài nước được các chuyên gia nhận định là đã giúp đưa các nước châu Phi ra khỏi các mục tiêu năng lượng tái tạo phi thực tế. Hiện vẫn chưa rõ Nam Phi sẽ thu hút các khoản đầu tư cần thiết để thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng như thế nào.
Cho đến nay, Nam Phi đã đảm bảo khoảng 13 tỷ USD cho các dự án chuyển đổi năng lượng, bao gồm một số khoản đầu tư từ Liên minh châu Âu (EU). Tuy nhiên, vẫn còn một chặng đường dài phía trước để có được 127 tỷ USD cần thiết cho Kế hoạch tài nguyên tích hợp.
Trong khi đó, Eskom đang nợ khoảng 21,5 tỷ USD, mặc dù việc cải thiện bảo trì các nhà máy điện gần đây đã cho phép công ty này có lãi.
Ngay cả khi nguồn tài trợ cho các dự án năng lượng mới được đảm bảo, sự phản đối của người dân trong nước vẫn có thể là một trở ngại. Các luật sư và tòa án địa phương đã phản đối quyết định của chính phủ Nam Phi về việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch như khí đốt.
Vào tháng 9/2025, Tòa Phúc thẩm Tối cao Nam Phi đã ngăn chặn kế hoạch xây dựng nhà máy điện khí công suất 3.000 megawatt của Eskom do thiếu sự tham gia của người dân vào quá trình phê duyệt môi trường. Năm 2017, một phiên tòa khác cũng đã bác bỏ thỏa thuận gây tranh cãi về việc thuê Rosatom, công ty điện hạt nhân nhà nước của Nga để xây dựng các nhà máy ở Nam Phi trị giá 76 tỷ USD.
Bất chấp phán quyết đó, Bộ trưởng Tài nguyên Khoáng sản và Dầu mỏ Nam Phi Gwede Mantashe cho biết ông sẵn sàng đón nhận các đề xuất mới từ Nga khi Nam Phi xem xét việc mở rộng năng lượng hạt nhân. "Nếu họ là lựa chọn tốt nhất, chúng tôi sẽ chọn bất kỳ quốc gia nào", ông nói.
Vẫn còn chặng đường dài phía trước từ nay cho đến năm 2039, song không thể phủ nhận những nỗ lực về mặt chính sách này của Nam Phi.
