Màu xanh hy vọng trên vùng biên giới La Lay

Nhiều gia đình bà con Pa Cô, Vân Kiều đã thoát nghèo nhờ mô hình trồng chuối tiêu hồng thâm canh. Ảnh: Phương Thùy

Vượt lên những mùa rẫy nghèo

Những năm trước đây, người dân xã La Lay vẫn loay hoay với mô hình canh tác nhỏ lẻ, tự cung tự cấp là chính. Cây mì, cây sắn, vài đám lúa rẫy... là nguồn sống chủ yếu của đồng bào dân tộc Pa Cô, Vân Kiều nơi đây. Vụ được, vụ mất. Lãi ít, công nhiều, đời sống vì thế cứ mãi quanh quẩn với đói nghèo.

Thế rồi vài năm gần đây, chuối tiêu hồng bắt đầu bén rễ trên những triền đồi đất đỏ ở La Lay. Ban đầu, chỉ vài hộ làm theo mô hình thí điểm của Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Trị hỗ trợ giống, kỹ thuật, phân bón và đầu ra. Nhưng đến nay, số hộ tham gia đã lên hơn 120 hộ, với tổng diện tích trên 120ha. Mỗi năm, diện tích canh tác lại mở rộng thêm vài chục héc ta, từng bước định hình vùng chuyên canh chuối tiêu hồng lớn nhất tỉnh Quảng Trị.

Từ xa xưa, cây chuối lùn bản địa đã được đồng bào dân tộc Pa Kô trồng nhiều dưới chân dãy núi Trường Sơn, tập trung tại các xã miền núi, biên giới của tỉnh Quảng Trị. Tuy nhiên, với tập quán canh tác lạc hậu, đồng bào nơi đây chủ yếu trồng tự phát theo kinh nghiệm, mật độ dày, không bón phân. Chuối không được chăm sóc đúng kỹ thuật, không tưới nước và phòng trừ sâu bệnh, không tỉa cây con nên năng suất thấp, buồng ngắn, ít nải... khiến bà con vẫn sống trong đói nghèo.

Năm 2021, Trung tâm Khuyến nông tỉnh Quảng Trị triển khai mô hình thí điểm trồng thâm canh chuối tiêu hồng với khoảng 2.200 cây trên diện tích 1ha tại gia đình ông Hồ Văn Tia, dân tộc Pa Kô, là một hộ nông dân nghèo, trú tại thôn A Ngo. Lúc mới trồng, đồng bào dân tộc quanh vùng thấy lạ, bởi đây là lần đầu tiên họ thấy mô hình trồng chuối có bón phân, bao buồng, toàn bộ ruộng chuối trổ hoa cùng một lúc, buồng dài, nải to, chuối chín màu vàng sáng, chất lượng thơm ngon, có thể để dài ngày. Bà con rất hào hứng.

Sau 2 năm thực hiện, mô hình đã mang lại hiệu quả thiết thực cả về kinh tế và xã hội. Mô hình mang lại lợi nhuận 80 triệu đồng/ha/vụ, cao gấp 3-4 lần so với các loại cây trồng khác. Cũng thông qua mô hình cho thấy cây chuối tiêu hồng rất phù hợp với khí hậu, thổ nhưỡng vùng miền núi phía Tây Quảng Trị nói chung và xã La Lay nói riêng. Hộ gia đình triển khai mô hình đã thoát nghèo và có thể khẳng định sẽ thoát nghèo bền vững để tiến tới hộ khá giả của xã. Vì vậy, nhiều hộ dân trên địa bàn các xã lân cận đã đến tìm hiểu học tập, mua các chồi con về triển khai nhân rộng sản xuất.

Cây làm giàu ở vùng biên

Gia đình anh Hồ Văn Lơi, trú tại thôn A Đeng là một trong những hộ đầu tiên đưa cây chuối về trồng theo hình thức thâm canh. Anh kể: “Trước đây, gia đình tôi chỉ trồng khoai mì (củ sắn), thu không được bao nhiêu mà đất thì bạc màu. Nay 1ha chuối tiêu hồng của gia đình tôi năm nào cũng cho 30-40 tấn quả, bán theo hợp đồng cho doanh nghiệp ở Huế, không lo bị ép giá. Có năm thu được gần 100 triệu đồng”. Không chỉ canh tác truyền thống, nhiều hộ đã mạnh dạn đầu tư theo hướng thâm canh: đào hố sâu bón lót phân chuồng hoai, làm rãnh thoát nước, tỉa chồi hợp lý, bao quả để chống sâu bệnh và tăng mẫu mã. Năng suất chuối nhờ vậy được nâng lên 20–30%. Một số hộ còn được tập huấn kỹ thuật xử lý ra hoa đồng loạt, kéo dài thời gian thu hoạch để tránh trúng vụ rớt giá.

Chuối tiêu hồng không chỉ mang về thu nhập khá, mà còn tạo ra việc làm ổn định cho hàng trăm lao động địa phương. Vào mùa thu hoạch, mỗi ngày, có hàng chục nhân công được thuê để cắt buồng, vác chuối, đóng thùng... với thu nhập 200.000-300.000 đồng/người/ngày. Nhiều thanh niên ở lại quê hương làm nông thay vì đi làm thuê xa xứ. Một trong những lý do khiến mô hình chuối tiêu hồng nhanh chóng nhân rộng ở La Lay là nhờ có doanh nghiệp “bao tiêu” sản phẩm từ đầu. Hợp tác xã nông nghiệp La Lay đã ký hợp đồng liên kết với Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Đại Hưng Thịnh (thành phố Huế) thu mua chuối với giá ổn định từ 6.000-7.000 đồng/kg. Ngoài ra, hợp tác xã còn hỗ trợ kỹ thuật chăm sóc, phân phối giống, giám sát quy trình để đảm bảo chất lượng đồng đều, đáp ứng yêu cầu của thị trường trong nước và xuất khẩu.

Anh Hồ Văn Tía cho biết, kể từ khi có hợp tác xã đứng ra làm cầu nối, bà con yên tâm sản xuất. Bà con nông dân chúng tôi đang xây dựng vùng chuối đạt chuẩn VietGAP, tiến tới xuất khẩu sang Trung Quốc và các nước Đông Nam Á. Có thị trường ổn định, người dân mới mạnh dạn đầu tư, thâm canh. Không ít người dân ở La Lay đã chuyển một phần đất rẫy sang trồng chuối. Một số hộ còn thuê thêm đất để mở rộng quy mô. Với 2-3ha chuối, một hộ có thể đạt mức thu nhập vài trăm triệu đồng mỗi năm, điều từng được xem là “mơ mộng” ở vùng biên nghèo trước kia.

Gieo những mầm xanh cho tương lai

Không chỉ góp phần thay đổi kinh tế hộ gia đình, mô hình trồng chuối tiêu hồng còn mang lại diện mạo mới cho nông thôn miền núi biên giới. Những vùng đất hoang hóa, đồi trọc giờ đã được phủ xanh. Đường vào bản được nâng cấp, xe tải chở chuối nối đuôi nhau, cảnh nhộn nhịp thu hoạch không khác gì ở những vùng canh tác lớn đồng bằng. La Lay cũng là xã biên giới có vị trí chiến lược, cửa khẩu La Lay đang được quy hoạch nâng cấp thành cửa khẩu quốc tế. Do đó, phát triển nông nghiệp hàng hóa như chuối tiêu hồng không chỉ giúp xóa đói giảm nghèo, mà còn gắn liền với định hướng phát triển kinh tế biên mậu, thương mại – dịch vụ trong tương lai.

Dù có nhiều tín hiệu tích cực, nhưng việc phát triển chuối tiêu hồng tại La Lay vẫn đối mặt với không ít khó khăn. Đầu tiên là về hạ tầng giao thông, khi nhiều tuyến đường dẫn vào vùng trồng chuối còn nhỏ hẹp, mùa mưa trơn trượt, gây khó cho vận chuyển. Mặt khác, vùng trồng phân tán, manh mún nên việc cơ giới hóa còn hạn chế. Bên cạnh đó, chuối là cây trồng dễ bị ảnh hưởng bởi thời tiết và dịch bệnh. Nếu không kiểm soát tốt, nguy cơ mất mùa sẽ rất lớn. Việc bảo quản sau thu hoạch, chế biến sâu... cũng chưa được chú trọng nên phần lớn vẫn là bán quả tươi, giá trị gia tăng thấp. Chính quyền địa phương cũng đang tích cực tìm kiếm nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ sở sơ chế chuối, khuyến khích bà con sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị.

Từ một vùng đất nghèo khó, La Lay nay đã và đang thay đổi từng ngày nhờ màu xanh chuối tiêu hồng. Mô hình trồng chuối thâm canh không chỉ giúp người dân có “của ăn, của để”, mà còn tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững, từng bước khẳng định vị thế kinh tế nông nghiệp hàng hóa ở vùng biên. Dẫu còn không ít gian nan, nhưng thành công bước đầu của mô hình là minh chứng rõ nét cho tư duy đổi mới, tinh thần chịu khó và khát vọng vươn lên của người dân La Lay. Những vườn chuối đang trổ buồng trĩu nặng cũng là những mầm xanh hy vọng, mở ra tương lai tươi sáng cho vùng đất biên giới.

Phương Thùy