Luật sư công: Công chức hay luật sư độc lập?

Bộ Tư pháp đang xây dựng dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về thực hiện thí điểm chế định luật sư (LS) công.

Trao đổi với báo Pháp Luật TP.HCM, nhiều chuyên gia pháp lý cho rằng việc thí điểm chế định này là cần thiết nhằm đáp ứng nhu cầu từ thực tiễn, tăng cường bảo vệ quyền lợi cho cơ quan nhà nước, cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị, doanh nghiệp nhà nước ở Trung ương và địa phương.

Tuy nhiên, đi sâu vào từng điều luật thì vẫn cần nghiên cứu kỹ hơn để có một chế định khi hoạt động được phù hợp và thực chất.

Cần định vị chính xác về luật sư công

Góp ý cho dự thảo, LS Nguyễn Thành Long, Đoàn LS TP.HCM, cho rằng thiết kế hiện tại tiềm ẩn những bất cập về tính nhất quán pháp lý và nguy cơ ảnh hưởng đến nguyên tắc độc lập của nghề LS.

Cụ thể, điều dễ gây xung đột nằm ở cách định vị pháp lý. LS công vừa được hưởng đầy đủ quyền của cán bộ, công chức, viên chức, sĩ quan công an, sĩ quan quân đội, cán bộ doanh nghiệp nhà nước (tuân thủ mệnh lệnh cấp trên theo chiều dọc, kỷ luật hành chính), lại vừa được hưởng chế độ đặc thù (hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật). Sự chồng lấn này khiến vị trí của họ trở nên mơ hồ.

Từ đó, LS Long góp ý rằng để đảm bảo tính độc lập và trung thực trong hoạt động của LS công, cần quy định rõ ràng các nguyên tắc sau: (i) Phải tuân thủ tuyệt đối các quy định pháp luật liên quan đến đạo đức hành nghề; (ii) phải duy trì sự khách quan và trung lập trong mọi vụ việc liên quan đến lợi ích của Nhà nước hoặc doanh nghiệp nhà nước.

Ngoài ra, cần có cơ chế để LS công được bảo vệ khỏi mọi áp lực bên ngoài có thể ảnh hưởng đến tính độc lập chuyên môn của họ.

“Tóm lại, để đảm bảo hiệu quả khi triển khai thí điểm chế định LS công tại tám bộ và 10 tỉnh, thành, cần có sự cân nhắc kỹ lưỡng trong việc xây dựng cơ sở pháp lý vững chắc.

Cần nghiên cứu đề xuất sửa đổi Luật LS và Luật Trợ giúp pháp lý để “luật hóa” địa vị pháp lý của LS công một cách phù hợp thực tiễn. Việc xác định rõ bản chất pháp lý và bảo vệ tuyệt đối tính độc lập chuyên môn của LS công là vô cùng quan trọng để duy trì niềm tin của người dân vào hệ thống tư pháp” - LS Long nhấn mạnh.

Góc nhìn về điều kiện hành nghề

Về tiêu chuẩn, điều kiện để trở thành LS công, các chuyên gia có góc nhìn khác nhau.

ThS Nguyễn Phúc Thiện, Trường ĐH Mở TP.HCM, đánh giá các tiêu chuẩn (Điều 5) và điều kiện hoạt động của LS công (Điều 6) như có trình độ cử nhân luật trở lên; có ít nhất năm năm kinh nghiệm… tại dự thảo là phù hợp; đặc biệt là tiêu chuẩn “đã qua khóa đào tạo LS công và hoàn thành thời gian tập sự LS công, trừ trường hợp được miễn tập sự….”. ThS Thiện cho rằng việc đào tạo được thực hiện bài bản có thể thành một LS giỏi nhưng để duy trì thì cần có điều kiện trải nghiệm như LS tư. Nếu không được “va chạm” liên tục thì kiến thức, trang bị, tâm huyết cũng rất nhanh lạc hậu.

Trong khi đó, LS Mai Thanh Bình (Đoàn LS TP.HCM) lại cho rằng tiêu chuẩn và điều kiện hành nghề của LS công nên nhất quán với tiêu chuẩn và điều kiện hành nghề LS theo Luật LS hiện hành chứ không nên quy định riêng biệt.

Lý giải điều này, theo LS Bình, việc áp dụng pháp luật của LS công và LS tư để giải quyết cùng một vụ việc là giống nhau, đều phải tuân theo Hiến pháp, pháp luật Việt Nam, điều ước quốc tế… theo quy định của pháp luật hiện hành.

Bên cạnh đó, các công việc được thực hiện của LS công đa phần cũng giống như LS tư (thực hiện tư vấn, tham gia tố tụng…). Điều này đòi hỏi LS công cũng phải trải qua quá trình đào tạo, tập sự, kiểm tra nghiêm ngặt để đảm bảo về kiến thức cũng như kỹ năng hành nghề.

Sự khác biệt lớn nhất của LS công và LS tư là ở cơ quan, tổ chức mà LS đó hành nghề, do đó chỉ nên sửa đổi, bổ sung một số điều kiện chưa thực sự phù hợp của Luật LS cho đối tượng LS công để phù hợp hơn với môi trường làm việc của LS công.

Cũng từ quan điểm trên, LS Bình đề xuất không nên song song tồn tại hai loại chứng chỉ là chứng chỉ hành nghề LS và chứng chỉ LS công (được đề cập trong dự thảo nghị quyết) vì như đã giải thích ở trên về những điểm tương đồng giữa LS công và LS tư.

Một LS công nên trải qua đào tạo, tập sự, kiểm tra và sẽ được cấp chứng chỉ hành nghề LS, thẻ LS giống LS tư theo quy định của Luật LS. Việc có hai loại chứng chỉ cho hai đối tượng LS, cũng như quy định về hai quy trình đào tạo, kiểm tra cho hai đối tượng LS là không cần thiết và gây khó khăn khi LS công muốn chuyển sang làm LS tư. Khi đó vấn đề mới sẽ phát sinh là có hay không việc phải tham gia lại quá trình đào tạo, kiểm tra cho LS tư và ngược lại.

“Sự phân loại chỉ nên bắt đầu hình thành từ khi LS bắt đầu tham gia vào các cơ quan, tổ chức nơi họ làm việc. Tôi cho rằng để trở thành một LS công, LS sẽ phải trải qua kỳ thi riêng biệt do chính cơ quan, tổ chức hoặc do các bộ, ngành có liên quan ra đề thi giống như việc thi tuyển công chức tòa án, công chức thuế… như hiện tại. LS vượt qua kỳ thi riêng biệt sẽ được cơ quan, tổ chức tuyển dụng và làm việc với chức danh LS công của cơ quan, tổ chức đó” - LS Bình nói.

HỮU ĐĂNG - YẾN CHÂU