Lạc vào không gian 'Cổ vật từ lòng biển Cù Lao Chàm'

Hoa văn tinh xảo của gốm Chu Đậu đang được triển lãm tại Trung tâm Quản lý bảo tồn di sản văn hóa Hội An. Ảnh: Trúc Hà

Trở về từ biển cả

Năm 1997, Bộ Văn hóa -Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), Công ty Saga, Công ty Visal và Trường Đại học Oxford (Anh) cùng phối hợp triển khai Dự án khai quật khảo cổ con tàu đắm tại vùng biển Cù Lao Chàm (thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam). Năm 2000, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bảo tàng tỉnh Quảng Nam đã chuyển giao cho UBND thành phố Hội An 500 hiện vật gốm Chu Đậu được khai quật từ di tích tàu đắm cổ này.

Sau khi tiếp nhận, UBND thành phố Hội An đã giao Trung tâm Quản lý bảo tồn di sản văn hóa Hội An (gọi tắt là Trung tâm) quản lý và phát huy số hiện vật nói trên cùng với gần 5.000 hiện vật khác được thu giữ từ các tàu cá trục vớt trái phép tại khu vực tàu đắm cổ. Tuy nhiên, phần lớn số hiện vật này đều trong tình trạng không nguyên vẹn, đa số bị sứt bể và rất nhiều trong số đó chỉ là những mảnh vỡ. Trung tâm đã thực hiện các quy trình chuyên môn nghiệp vụ, lựa chọn một số loại hình hiện vật để trưng bày, bổ sung tại Bảo tàng Gốm sứ Mậu Dịch. Bước đầu, những cổ vật này đã phát huy giá trị, được đông đảo công chúng đón nhận, tuy nhiên, Trung tâm vẫn ấp ủ làm điều gì lớn lao hơn để xứng tầm với gốm Chu Đậu.

Tháng 12/2021, Trung tâm có văn bản kiến nghị UBND thành phố Hội An trình UBND tỉnh Quảng Nam xem xét, chỉ đạo các cơ quan liên quan chuyển giao thêm một số hiện vật nguyên vẹn, có giá trị cao hơn để làm phong phú thêm bộ sưu tập cũng như hệ thống trưng bày gốm Chu Đậu. Trên cơ sở đó, tháng 6/2022, UBND tỉnh Quảng Nam đã ban hành quyết định chuyển giao 103 hiện vật gốm Chu Đậu được khai quật từ di tích tàu đắm cổ ở Cù Lao Chàm có tình trạng bảo tồn nguyên vẹn và đã có số kiểm kê, cùng với 40 hiện vật vỡ, 3 mảnh vỡ đang lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Quảng Nam về Trung tâm để bảo quản và phát huy lâu dài.

Bên cạnh đó, Bảo tàng tỉnh Quảng Nam cũng hỗ trợ, giúp đỡ Trung tâm tổ chức xử lý tẩy rửa muối các hiện vật này bằng các giải pháp chuyên ngành để các cổ vật có hình dạng tối ưu nhất. Ngay sau khi tiếp nhận số hiện vật trên, Trung tâm đã khẩn trương triển khai ngay việc xây dựng hồ sơ hiện vật, tuyển chọn những hiện vật tiêu biểu để thiết lập phòng trưng bày chuyên đề: “Gốm Chu Đậu - cổ vật từ lòng biển Cù Lao Chàm”.

Rực rỡ những tinh hoa

Bộ sưu tập cổ vật gốm Chu Đậu được khai quật từ di tích con tàu đắm Cù Lao Chàm đưa vào trưng bày giới thiệu lần này với hơn 120 hiện vật tiêu biểu nhất. Mỗi hiện vật mang những thông điệp riêng, phần nào giúp người xem, du khách hình dung được sự phát triển mạnh mẽ của đồ gốm Việt Nam trên con đường mậu dịch quốc tế, cũng như vai trò vị trí Cù Lao Chàm - Hội An trên tuyến đường hàng hải quốc tế trong nhiều thế kỷ trước.

Chị Trần Ngọc Duyên chia sẻ: “Đến với Hội An là đến với sự cổ kính, trầm mặc và khi tham quan Triển lãm “Gốm Chu Đậu - Cổ vật từ lòng biển Cù Lao Chàm”, tôi cảm thấy rõ nét hơn về điều này. Tôi không đủ trình độ để hiểu hết được những nét tinh hoa của gốm Chu Đậu, nhưng câu chuyện li kỳ ở dưới biển cả hàng trăm năm đã thực sự thu hút du khách”.

Các hiện vật trưng bày này khá đa dạng về chủng loại như: Chén, bát, đĩa, hộp hũ, bình, tước… Hoa văn trên dòng gốm này được thể hiện khá tinh tế, mềm mại, cân đối, hài hòa với các đồ án trang trí về hoạt động thường nhật của con người, các loại hoa sen, cúc, đào, cây cỏ, chim, cá, cảnh thiên nhiên, làng quê dân dã của nông thôn Việt Nam.

Từ hệ thống các cổ vật trưng bày cho thấy, gốm Chu Đậu có phương pháp và kỹ thuật chế tác đạt trình độ cao, dù trải qua nhiều thế kỷ nhưng các hiện vật vẫn đang còn như mới và hoa văn, đường nét sắc sảo, tinh tế. Có thể thấy, số hiện vật được trưng bày lần này tuy không nhiều nhưng phần nào nói lên được sự phát triển, nét đa dạng về kiểu dáng, loại men và đề tài hoa văn trang trí, qua đó, góp phần khẳng định sự phong phú, giàu giá trị của gốm sứ Việt Nam nói chung và gốm Chu Đậu nói riêng từ nhiều thế kỷ trước.

Đặc biệt, các hiện vật được trục vớt từ một con tàu cổ chìm trên vùng biển Cù Lao Chàm nhiều thế kỷ giúp du khách có thêm điều kiện để biết về văn hóa và giá trị của gốm sứ Việt Nam. Du khách khi tham quan, tìm hiểu sẽ được tận mắt thấy và nghe cán bộ Ban Quản lý bảo tồn di tích Hội An giới thiệu một một cách có hệ thống về các cổ vật gốm Chu Đậu có niên đại từ thế kỷ XV.

Và chắc chắn rằng, Phòng trưng bày chuyên đề về dòng gốm Chu Đậu được khai quật tại vùng biển Cù Lao Chàm sẽ góp phần tạo thêm sức hấp dẫn, thu hút du khách đến với Bảo tàng Hội An nói riêng và đô thị cổ Hội An nói chung.

Trúc Hà