Kỳ cuối: Đồng bộ các giải pháp để khôi phục 'mạch nguồn sống'

Quyết tâm “hồi sinh” 4 dòng sông Hà Nội

Đập dâng cầu Quang (phường Thanh Liệt, Hà Nội) giúp hồi sinh sông Tô Lịch. Ảnh Khánh Huy

“Chìa khóa” cốt lõi hệ thống xử lý nước thải

Từ tháng 8/2025, sau khi được bổ cập nước từ hồ Tây và nguồn nước sạch từ Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, sông Tô Lịch đã từng bước khởi sắc: dòng nước trong xanh hơn, mùi hôi thối giảm hẳn, cảnh quan 2 bên thơ mộng, đầy mê hoặc giữa lòng Hà Nội. Cô Nguyễn Thị Dung (phố Nguyễn Khang, phường Cầu Giấy) phấn khởi chia sẻ: “Mỗi sáng đi bộ qua cầu, nhìn dòng nước trong xanh, lòng tôi thấy phấn khởi vô cùng. Cái mùi nồng nặc ám ảnh bao năm nay đã vơi đi rõ rệt”.

Không chỉ Tô Lịch, người dân sống ven sông Kim Ngưu cũng mong ngóng sự thay đổi. Ông Vũ Anh Dũng (phố Kim Ngưu, phường Vĩnh Tuy) cho rằng: “Đối với sông Kim Ngưu, việc tổ chức nạo vét hay cải tạo như thời gian qua chỉ mang tính tạm thời. Muốn cứu sông Kim Ngưu, sông Sét thì cần làm như sông Tô Lịch, phải có giải pháp bổ cập, thu gom và xử lý toàn bộ nước thải trước khi trả lại dòng chảy”.

Đồng quan điểm, ông Hoàng Văn Sơn (phố Kim Ngưu, phường Vĩnh Tuy) kiến nghị: “Nhiều năm nay, người dân ven sông Kim Ngưu sống chung với ô nhiễm, mùi nồng nặc khó chịu. Mong muốn cần sớm làm đường cống bao để tách nước thải sinh hoạt và công nghiệp, tránh việc xả trực tiếp xuống sông. Chỉ có như vậy, sông Kim Ngưu mới có thể thay đổi”. Đánh giá về diện mạo mới của dòng sông Tô Lịch, PGS.TS Bùi Thị An, nguyên Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng cho biết, trên nhiều đoạn sông Tô Lịch, dòng nước đã bắt đầu trong xanh hơn. Người dân sinh sống dọc 2 bờ sông chia sẻ niềm vui khi thấy diện mạo mới của con sông vốn từng bị coi là “dòng sông chết” nay được hồi sinh “mạch nguồn sống” của Thủ đô.

Những đổi thay bước đầu cho thấy, các giải pháp hiện nay đã đạt hiệu quả, tuy nhiên, việc xác định yêu cầu cấp thiết là đầu tư thêm các nhà máy xử lý nước thải hiện đại. Đồng thời, hoàn thiện hệ thống thu gom, tách riêng nước thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp và nước mưa. Khi đó, toàn bộ lượng nước thải trước khi chảy vào sông nội đô đều được xử lý đạt chuẩn. Đây là nguyên tắc then chốt để tránh tình trạng “sông vừa sạch lại bẩn” chỉ sau một thời gian ngắn. Năm 2019, Hà Nội đã khởi động Dự án Hệ thống xử lý nước thải Yên Xá, tổng mức đầu tư 11.196 tỷ đồng. Dự án gồm 4 gói thầu chính: Gói thầu số 1 là xây dựng Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá (khánh thành 19/8/2025, công suất xử lý đến 270.000m2 /ngày đêm). Gói thầu số 2 xây dựng cống bao cho sông Tô Lịch và cống chính đã về đích, thu gom toàn bộ 245 cửa xả dọc Tô Lịch và dẫn về Yên Xá. Trong khi đó, gói thầu số 3 về xây dựng cống bao cho sông Lừ với 34 giếng thu gom nước thải và Gói thầu số 4 xây dựng hệ thống cống cho khu vực Hà Đông và một số khu đô thị tiến độ chậm, dự kiến hoàn thành năm 2027.

Thực tế, sông Tô Lịch đã có khởi sắc nhờ việc bổ cập nước từ hồ Tây và nước sau xử lý từ Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá qua hệ thống đập dâng cầu Quang (phường Thanh Liệt), giữ mực nước 3,5m. Song về lâu dài, việc xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật đồng bộ mới là “chìa khóa” để giữ gìn sự trong xanh cho dòng chảy.

Ông Hoàng Văn Sơn (phố Kim Ngưu, phường Vĩnh Tuy) mong muốn sông Kim Ngưu sẽ được hồi sinh như sông Tô Lịch. Ảnh Mộc Miên

Trao quyền quản lý về cơ sở

Tại tọa đàm “Giải pháp hồi sinh các dòng sông chết” do Văn phòng UBND TP Hà Nội phối hợp cơ quan báo chí tổ chức, ông Trịnh Ngọc Sơn - Phó Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội cho biết, trên sông Tô Lịch đơn vị nạo vét, khơi thông dòng chảy, duy trì hệ thống cống thu gom nước thải và đưa về Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá để giảm thiểu xả thải trực tiếp. Chuyên gia Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường cũng đánh giá cao quyết tâm trong vấn đề môi trường của Hà Nội, đồng thời dẫn chứng từ kinh nghiệm quốc tế: “Trung Quốc xử lý sông Dương Tử bằng cách phân chia lưu vực để kiểm soát, Israel làm sạch sông Jordan, Hungary hồi sinh hồ Balaton. Hà Nội có thể tham khảo để triển khai cả giải pháp tập trung lẫn phân tán, ví dụ lắp các trạm bơm nhỏ dọc sông - vừa nhanh, vừa tiết kiệm, lại có thể bổ cập nước ngay tại chỗ thay vì chờ bơm ngược từ cuối nguồn”.

Ông Hoàng Dương Tùng đề xuất phát huy công nghệ số: lắp cảm biến quan trắc chất lượng nước, công khai dữ liệu trên mạng để cộng đồng và chính quyền cùng giám sát. “Điểm quan trọng là trách nhiệm bảo vệ sông không chỉ thuộc về cơ quan Nhà nước, hay một bộ, ngành nào, mà còn gắn chặt với chính quyền địa phương và sự giám sát của cộng đồng” - ông Hoàng Dương Tùng nhấn mạnh.

Đề án “Phục hồi chất lượng môi trường và phát triển hệ thống 4 sông nội đô: Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét” của TP Hà Nội được giới chuyên gia đánh giá là bước đi đúng hướng. Song để thành công, Hà Nội cần sự kiên trì, quyết liệt và đồng bộ trong từng giải pháp, từ đầu tư hạ tầng, siết chặt quản lý xả thải đến huy động sức dân. Bởi hồi sinh một dòng sông không chỉ là làm sạch nước, mà còn là khôi phục dòng chảy, tạo dựng không gian sinh thái và văn hóa đô thị bền vững cho tương lai.

Nhiều ý kiến cho rằng, sau khi nước sông được cải thiện, các phường, xã nơi sông chảy qua phải được trao thêm trách nhiệm quản lý, duy tu thường xuyên. Khi cộng đồng cùng tham gia giám sát, dòng sông sẽ không chỉ sạch trở lại mà còn được chăm sóc thường xuyên, bền vững hơn.

“Hành trình hồi sinh sông nội đô không hề dễ dàng và có nhiều thách thức. Hàng chục năm tích tụ ô nhiễm, lớp bùn thải dày đặc cùng với hệ thống cống rãnh phức tạp là những thách thức lớn. Do đó, ngoài việc bổ cập nước là giải pháp tạm thời, Hà Nội cần tập trung vào chiến lược dài hạn: đồng bộ hạ tầng thu gom, tăng cường xây dựng nhà máy xử lý nước thải, siết chặt quản lý xả thải; đồng thời huy động sự tham gia của người dân và cả hệ thống chính trị”.

PGS.TS Bùi Thị An, nguyên Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng

Mộc Miên - Minh Đức