Kinh tế tư nhân - Động lực quan trọng nhất cho tăng trưởng

"Kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất cho tăng trưởng" - đó là tư tưởng chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm tại cuộc làm việc với Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương vào chiều ngày 07/03/2025. Cùng với đó, Tổng Bí thư yêu cầu thay đổi trong tư duy, nhận thức để thay đổi trong cách "ứng xử" và hành động, thay đổi chính sách cụ thể đối với khu vực kinh tế này, sớm ban hành ngay một nghị quyết về kinh tế tư nhân.

Cũng với tinh thần đó, ngày 06/03, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng đề án phát triển kinh tế tư nhân. Đây có thể coi là thời điểm không thể chậm trễ hơn phải xóa bỏ các rào cản, khơi dậy sức mạnh của khu vực kinh tế quan trọng này. Mặc dù khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam hiện nay đóng góp trên 50% GDP, khoảng 30% nguồn thu ngân sách Nhà nước, thu hút khoảng 85% lực lượng lao động, có vai trò là động lực tăng trưởng chính của nền kinh tế, song vẫn đang gặp phải nhiều rào cản, trở ngại lớn.

Phóng viên: Thưa hai vị khách mời, tiến trình gần 40 năm đổi mới của Việt Nam đã gắn liền với sự đề cao vai trò của kinh tế tư nhân. Kinh tế tư nhân đã dần được công nhận, và đến bây giờ, lần đầu tiên, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng nhất cho tăng trưởng. Các ông bình luận như thế nào về điều này?

Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng: Đã có một sự thay đổi đến mức độ chúng ta phải nói là sự chuyển đổi trong nhận thức xã hội và các nhà làm chính sách. Trước đổi mới, kinh tế tư nhân có lẽ chiếm một vị trí thấp nhất trong thang bậc giá trị, cũng như sự đóng góp với nền kinh tế. Chúng ta đã chịu ảnh hưởng của một hệ thống khái niệm xưa cũ, coi kinh tế tư nhân là phát sinh tiêu cực. Một thời gian dài, kinh tế tư nhân chịu những đối xử khắt khe của xã hội. Nhưng cùng với đổi mới, tầm nhìn về kinh tế tư nhân đã thay đổi. Quá trình đổi mới càng sâu rộng, qua các kỳ Đại hội Đảng, nhận thức và lý luận của Đảng ngày càng phát triển, gắn kinh tế thị trường và kinh tế tư nhân. Cách đây 5-7 năm, Đảng đã ra một nghị quyết để phát triển kinh tế tư nhân, coi kinh tế tư nhân là một trong những động lực quan trọng của nền kinh tế. Nhưng mới đây nhất, Đảng đã đánh giá đúng vai trò kinh tế tư nhân, coi kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất. Đó là một quá trình của đổi mới, mà trong đó, nhận thức và lý luận về kinh tế tư nhân ngày càng phát triển và ngày càng đúng đắn.

Ông Nguyễn Hoài Bắc: Tôi là Việt kiều mang quốc tịch Canada. Tôi trở về Việt Nam từ rất sớm, từ năm 1991. Đó là thời điểm định hình kinh tế tư nhân còn rất mập mờ. Có lẽ phải đến năm 1996, khi Mỹ bỏ cấm vận với Việt Nam thì lúc đó kinh tế tư nhân mới bắt đầu hình thành, nhưng vẫn còn rất khó khăn. Đến năm 2009 - 2010, khi tham gia Đại hội Thi đua Yêu nước, tôi có phát biểu rằng: nếu làm kinh tế như thế này, chúng ta không khác nào bắt cóc bỏ đĩa. Nhưng đến hôm nay, sau gần 30 năm, nếu tính từ mốc 1996, đã có một sự thay đổi vượt bậc. Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nói, vừa chạy vừa xếp hàng, quyết liệt để thay đổi. Kinh tế tư nhân đã được coi là động lực quan trọng nhất. Nhưng từ tư tưởng đó, giải pháp nào cho kinh tế tư nhân phát triển, đó là vấn đề đang đặt ra.

Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng: Chỉ đạo của Tổng Bí thư rất đột phá. Có lẽ đấy là điều kiện quan trọng nhất để đất nước cất cánh và tăng trưởng như Đảng đề ra, là đạt hai con số trong một thời gian dài. Vì sao lại như vậy? Bởi kinh tế tư nhân chính là thành phần kinh tế hội đủ các điều kiện để có thể phát triển vượt bậc. Cái này quan trọng lắm. Có một bài toán không có lời giải với doanh nghiệp Nhà nước hay kinh tế tập thể, đó là động lực chủ sở hữu. Khi không có động lực này, có thể phát sinh xung đột lợi ích, bởi doanh nghiệp có thể thiệt hại, nhưng cá nhân có thể hưởng lợi. Nhưng doanh nghiệp tư nhân không thể có chuyện đó. Lợi ích của doanh nghiệp và lợi ích của chủ sở hữu gắn chặt với nhau, và động lực đó là động lực căn bản nhất để phát triển. Chính cái đó là sự đổi mới nhận thức của Đảng, được Tổng Bí thư nói rõ. Điều đó rất đáng phấn khởi.

Thứ hai, đó là sự linh hoạt của doanh nghiệp tư nhân. Doanh nghiệp Nhà nước bị ràng buộc bởi cả ngàn quy định và khuôn khổ thể chế, bởi đó là tài sản của Nhà nước. Mà quy định chặt thì bị trói buộc. Anh không thể thay đổi định hướng kinh doanh theo thị trường, hoặc khi xong quy trình thì cơ hội ấy đã qua. Còn doanh nghiệp tư nhân hoàn toàn chủ động chớp cơ hội kinh doanh và phát triển nhanh.

Thứ ba, doanh nghiệp tư nhân thực chất bao chùm rất rộng rãi, bởi nó có đủ loại hình để thẩm thấu và chớp cơ hội trong toàn bộ hoạt động của nền kinh tế. Cho dù chúng ta chưa ghi nhận, nhung nền tảng kinh tế của chúng ta vẫn là doanh nghiệp tư nhân. 5 triệu hộ kinh doanh là cái nền của kim tự tháp. Bởi vì cuối cùng, mọi nền kinh tế đều vô nghĩa nếu như không giải quyết được việc làm. Đó là điều quan trọng nhất. 5 triệu hộ kinh tế gia đình giải quyết bao nhiêu việc làm? Bây giờ kinh tế tư nhân giải quyết đến 85% việc làm của đất nước chúng ta. Như vậy, mọi nhu cầu, mọi ngóc ngách của xã hội đều được nhận biết, đều được cung cấp, đó chính là vai trò quan trọng của kinh tế tư nhân. Chúng ta đang trả lại sự công bằng cho kinh tế tư nhân, những người làm ăn chân chính, đóng góp cho xã hội và thúc đẩy kinh tế phát triển đáng được ghi nhận. Điều quan trọng là cần có một hệ thống chính sách và giải pháp thống nhất để kinh tế tư nhân phát triển thuận lợi. Đó chính là nền tảng để đất nước cất cánh.

Phóng viên: Chúng ra sẽ cùng nói về câu chuyện hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, một con số gấp hơn 5 lần doanh nghiệp của cả nước, nhưng thành phần hộ kinh doanh có quy mô khổng lồ này dường như không muốn lớn, không muốn trở thành doanh nghiệp. Từ góc nhìn của các ông, đâu là nguyên nhân chính?

Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng: Các hộ kinh doanh cá thể không phải người ta không muốn lớn, mà người ta không dại gì mà lớn.

Thứ nhất, chúng ta đang đối mặt với một tình trạng bị lạm dụng điều chỉnh. Khi chúng ta ban hành quá nhiều văn bản pháp luật và điều chỉnh quá nhiều, đó là tình trạng lạm dụng điều chỉnh. Điều này đẻ ra một loạt các hệ lụy. Hệ lụy đầu tiên là chi phí tuân thủ. Chi phí tuân thủ sẽ rất cao, doanh nghiệp không thể tuân thủ hết. Nhưng nếu không tuân thủ hết thì nguy cơ rủi ro là rất lớn.

Không phải là các hộ cá thể không muốn lớn, mà chính là không dám lớn. Thí dụ như thuế. Nếu 5 triệu hộ kinh doanh cá thể này vẫn là các hộ kinh doanh gia đình, thì thường là thuế khoán. Người ta có thể thỏa thuận được mức hợp lý, Nhưng nếu khi trở thành doanh nghiệp thì chi phí sẽ phát sinh ngay lập tức. Thuế sẽ tăng lên rất nhiều, nào là thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế các loại. Đâu chỉ có thuế, nào là bảo hiểm xã hội, rồi tiền lương, sổ sách kế toán. Rất nhiều chi phí tuân thủ và chi phí đó là rất lớn. Chính vì vậy, tại sao Tổng Bí thư nói rất công khai, cắt ngay 30% thủ tục, cắt 30% chi phí cho doanh nghiệp.

Tiếp theo là tính linh hoạt. Doanh nghiệp đăng ký rồi thì thủ tục thuê người hay sa thải đều đâu có dễ. Hoặc khi cơ hội làm ăn không còn, cơ hội thay đổi của kinh tế hộ gia đình sẽ linh hoạt hơn rất nhiều.

Và điều quan trọng hơn, doanh nghiệp hiện nay rất khó để vươn lên. Ngoài vấn đề pháp lý, chi phí tuân thủ, còn một vấn đề nữa, đó là cạnh tranh. Một trong những hiện tượng chúng ta phải tính và xử lý, đó là chủ nghĩa tư bản thân hữu, doanh nghiệp sân sau. Thực chất có hiện tượng nhiều doanh nghiệp vươn lên dễ dàng vì gắn kết với các quan chức, với những người có quyền lực, và đó là chủ nghĩa tư bản thân hữu, dựa vào quyền lực để vươn lên. Vừa rồi, chủ trương chống tham nhũng của Đảng đã giải quyết được phần nào. Nhưng gốc rễ, cách thức để chống lại doanh nghiệp sân sau vẫn là một vấn đề lớn và rất lớn, quyết định sự phát triển lành mạnh. Với chuyển đổi số, dùng công nghệ số để minh bạch thì chúng ta sẽ làm được. Còn nếu không doanh nghiệp vẫn phải đầu tư vào quan hệ, vào sân sau. Rồi mỗi lần thay đổi chính quyền, thay đổi quan chức, doanh nghiệp lại phải chạy vòng quanh như vậy. Còn những doanh nghiệp chân chính không thể cạnh tranh được, chưa kể tới việc còn bị chính quyền gây khó dễ. Đó là thách thức rất lớn để doanh nghiệp tư nhân phát triển. Chúng ta phải có những quyết sách lớn để chống vấn đề tư bản thân hữu một cách quyết liệt. Nếu không có quyết tâm chính trị lớn, sẽ không thể giải quyết vấn đề này.

Vấn đề nữa, đó là tiếp cận các nguồn lực, đặc biệt nguồn lực tài chính. Cần tạo cơ chế để doanh nghiệp vừa và nhỏ, các hộ kinh tế gia đình tiếp cận nguồn tài chính, tiếp cận đất đai, các nguồn lực về khoa học công nghệ. Chúng ta đã quan niệm kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất của nền kinh tế thì phải được tạo điều kiện nhất, còn nếu không thì cũng chỉ là động lực quan trọng vừa phải.

Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng: Muốn đất nước phát triển, phải có các doanh nghiệp dân tộc, kiểu như Samsung hay Toyota. Các doanh nghiệp tư nhân dẫn dắt như vậy cần phải có mô hình thể chế kinh tế phù hợp. Thể chế kinh tế quan trọng nhất để chúng ta đạt được sự tăng trưởng hai con số và hóa rồng, chính là mô hình Nhà nước kiến tạo phát triển.

Nhà nước kiến tạo phát triển là thể chế phát triển kinh tế theo mô hình Đông Bắc Á, khi Nhà nước hỗ trợ các doanh nghiệp dân tộc dẫn dắt để công nghiệp hóa, chiếm lĩnh thị trường thế giới và có sự hỗ trợ của Nhà nước ở phía sau để vươn lên. Đấy chính là giải pháp rất quan trọng, là khuôn khổ thể chế để đất nước ta có thể hóa rồng và đạt tăng trưởng hai con số trong nhiều thập kỷ liên tục phía trước. Vì sao, bởi không có thị trường thế giới thì rất khó, nếu không muốn nói là không thể đạt được mục tiêu này. Định hướng xuất khẩu cạnh tranh ở tầm thị trường thế giới không phải dành cho tất cả, nhưng các doanh nghiệp dân tộc, những doanh nghiệp hàng đầu chúng ta phải đầu tư, và phải có khung khái niệm về Nhà nước kiến tạo phát triển rõ ràng, để khi nhà nước hỗ trợ cũng không bị nói là doanh nghiệp sân sau, không bị coi là tư bản thân hữu.

Doanh nhân Nguyễn Hoài Bắc: Chúng ta có một thực tế, đó là doanh nghiệp tư nhân muốn để thành công, họ không hỏi sản phẩm của ông là gì, mà người ta hay hỏi quan hệ của ông ở mức độ nào. Đó là điều nguy hại nhất. Các doanh nghiệp tư nhân muốn tồn tại và phát triển thì phải trở thành sân sau. Như vậy chúng ta không thể nói được về động lực quan trọng nhất.

Quan điểm của tôi, các doanh nghiệp dân tộc hay doanh nghiệp quốc gia, tại sao lâu nay luôn trong tình trạng bị đặt câu hỏi là sân sau của ai, từ đó là nhụt chí khí của các doanh nghiệp đang muốn vươn lên. Và một điều quan trọng hơn nữa, là khi luật pháp của chúng ta hay điều chỉnh đã tạo ra rất nhiều kẽ hở để cho các cơ quan thanh kiểm tra. Điều đó cũng làm cho các doanh nghiệp tư nhân ngại ngùng phát triển và không dám phát triển. Thực tế là đăng ký trên giấy phép kinh doanh là 100 tỷ, nhưng thực tế doanh nghiệp có cả 1.000 tỷ, tại vì muốn tránh những phiền hà. Và ngược lại, có thể có những doanh nghiệp chỉ có vài ba tỷ, nhưng đăng ký tới hàng chục ngàn tỳ. Giấy phép đăng ký kinh doanh của Việt Nam rất khác các giấy phép kinh doanh của nước ngoài, họ không cần đăng ký số vốn.

Tổng Bí thư Tô Lâm và Thủ tướng Chính phủ đang phát huy nội lực để đất nước phát triển trong kỷ nguyên vươn mình. Và điều quan trọng là để có những doanh nghiệp lớn, Chính phủ phải là bệ đỡ, hỗ trợ cho doanh nghiệp, phải xóa bỏ tình trạng doanh nghiệp sân sau, và đó cũng là trách nhiệm của các cơ quan bảo vệ pháp luật.

Phóng viên: Có một thực tế, đó là xã hội vẫn còn những nhận thức, tư tưởng, quan niệm, thái độ định kiến về kinh tế tư nhân. Mà như Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định, phải xóa bỏ điều này trước hết, để xây dựng một tư duy khởi nghiệp trong toàn xã hội, tư duy lớn để thúc đẩy phong trào kinh doanh, thúc đẩy phát triển cộng đồng doanh nghiệp. Phải thay đổi trước hết từ trong nhận thức của những người kinh doanh cá thể phát triển thành doanh nghiệp, và cùng với đó là sự khuyến khích của xã hội và Nhà nước cho tiến trình này. Các ông nói gì về vấn đề này?

Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng: Một thời gian dài, chúng ta chịu một luồng tư tưởng hơi khác, điều đó đã ăn sâu vào suy nghĩ, vào hệ thống giá trị của chúng ta. Cần phải có một chiến lược để vượt qua những rào cản này. Vừa chạy vừa xếp hàng, định hướng của Tổng Bí thư rất quan trọng, chúng ta cần tạo động lực là sự tôn vinh của xã hội với doanh nghiệp tư nhân. Ý kiến chỉ đạo đó tôi cho là rất xuất sắc, nó tạo động lực mới để doanh nghiệp tư nhân vươn lên. Đây cũng là một cơ sở để tạo nền tảng khác, để những người làm chinh sách có tư duy đúng đắn, để tạo nên chính sách phù hợp cho kinh tế tư nhân.

Doanh nhân Nguyễn Hoài Bắc: Với cách nhìn của tôi, kinh tế tư nhân muốn trở thành động lực quan trọng nhất thì xung quanh chúng ta, các doanh nghiệp tư nhân cần sự ủng hộ của người tiêu dùng, chứ không phải chỉ riêng chính sách của nhà nước, đó chính là sự tôn vinh ý nghĩa nhất của xã hội dành cho các doanh nhân.

Phóng viên: Muốn thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ, việc tháo gỡ các điểm nghẽn là vô cùng quan trọng. Nhận diện những điểm nghẽn cần tháo gỡ trước mắt là gì và các giải pháp trước mắt ra sao, từ góc nhìn của hai vị khách mời?

Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng: Thực chất có những giải pháp không nằm ở phía Nhà nước, thí dụ như tinh thần hỗ trợ nhau cùng phát triển. Người Việt mình có tâm lý nếu buồn tủi, tai nạn thì rất thương, đổ tiền hỗ trợ không tiếc gì cả, nhưng hơn mình một chút thì ganh ghét. Đó là tâm lý có thật, và là điểm trừ rất lớn của người Việt. Chúng ta phải làm cuộc cách mạng để xóa bỏ tư tưởng này. Chỉ có thể cộng hưởng thành công, dân tộc ta mới vươn mình được.

Tôi muốn nhấn mạnh chúng ta phải phát triển một hệ thống công vụ hành chính công phụng sự. Khi Tổng Bí thư, rồi Thủ tướng đã có chính sách cắt giảm 30% chi phí, thì bộ máy hành chính công vụ này phải đủ tài giỏi để thực thi. Chúng ta phải thu hút được những người Việt tài năng vào hệ thống công vụ. Hệ thống đó phải được đánh giá trên KPI, trên cơ sở hiệu quả. Chúng ta cần bỏ bớt thanh kiểm tra theo quy trình. Cái đó rất tốn kém và rất vô nghĩa. Nó tạo ra tình trạng nhũng nhiễu nhiều nhất. Hãy kiểm tra đánh giá theo kết quả đầu cuối, tạo không gian sáng tạo cho bộ máy hành chính công vụ, để phát triển doanh nghiệp, đưa GDP của đất nước đi lên, đó là kết quả quan trọng nhất.

Doanh nhân Nguyễn Hoài Bắc: Tổng Bí thư Tô Lâm cùng với Thủ tướng Chính phủ và các bộ ban ngành đang làm một cuộc cách mạng chưa từng có. Trong bài báo của mình trên tạp chí Cộng sản, tôi đã khẳng định như vậy. Tôi tin rằng cuộc cách mạng này sẽ thành công, nếu 100 triệu dân của chúng ta và hơn 6,2 triệu kiều bào ở nước ngoài đồng lòng. Tôi tin rằng tất cả đang đồng lòng, bởi đây là cuộc cách mạng hướng tới thịnh vượng cho đất nước. Chúng ta sẽ cùng hỗ trợ nhau bằng nhiệt huyết, phải cùng cởi bỏ những tư duy cũ, những quan niệm cũ, để phát huy tinh thần sáng tạo trong xã hội, giải phóng được nguồn lực to lớn của khu vực kinh tế tư nhân. Chúng ta đang kỳ vọng một nghị quyết mới của Đảng về kinh tế tư nhân sắp được ban hành sẽ khơi thông cho mạch nguồn kinh tế Việt Nam phát triển mạnh mẽ ngay trong năm 2025 này, tạo một sự thay đổi mạnh mẽ của đất nước trước kỷ nguyên vươn mình.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông Nguyễn Sĩ Dũng và ông Nguyễn Hoài Bắc đã tham dự tọa đàm với những ý kiến đánh giá sâu sắc về chủ đề "Kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất cho tăng trưởng", và chúng ta cùng trông chờ những quyết sách lớn của Đảng sẽ tháo gỡ những điểm nghẽn, tạo động lực để kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ, trở thành động lực quan trọng nhất cho tăng trưởng của kinh tế Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Thực hiện: Anh Vũ - Lê Bình
Đồ họa: Thùy Dương

Anh Vũ