Kịch bản phát triển Net-Zero cho Gia Lai mới đến năm 2045: Tận dụng các lợi thế chiến lược

Để đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2045, tỉnh Gia Lai mới có thể xây dựng một chiến lược phát triển Net-Zero dựa trên ba lợi thế đặc trưng. Thứ nhất là diện tích rừng lớn, đóng vai trò như “bể hấp thụ carbon tự nhiên” bền vững. Thứ hai là tiềm năng năng lượng tái tạo mạnh mẽ, với các vùng có tốc độ gió và bức xạ mặt trời cao, đặc biệt tại Kbang, Chư Prông và Krông Pa – thuận lợi để phát triển điện gió và điện mặt trời quy mô lớn. Thứ ba là quỹ đất nông nghiệp rộng lớn, có thể ứng dụng mô hình nông nghiệp carbon thấp, tuần hoàn sinh học và tích hợp sản xuất năng lượng tái tạo. Ba trụ cột này nếu được khai thác đúng hướng sẽ trở thành nền tảng cho một lộ trình giảm phát thải khí nhà kính toàn diện, đưa Gia Lai trở thành địa phương dẫn đầu về phát triển xanh tại khu vực Tây Nguyên.

Tầm nhìn và mục tiêu cụ thể đến 2045

Tầm nhìn đến 2045

Tỉnh Gia Lai mới đặt mục tiêu trở thành địa phương trung tính carbon đầu tiên của khu vực Tây Nguyên, thể hiện vai trò tiên phong trong ứng phó với biến đổi khí hậu và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh.

Song song đó, Gia Lai sẽ phát triển thành một trong những trung tâm hàng đầu Đông Nam Á về sản xuất năng lượng tái tạo, với thế mạnh từ điện gió, điện mặt trời và tiềm năng lưu trữ năng lượng.

Bên cạnh năng lượng, tỉnh cũng hướng tới xây dựng mô hình nông nghiệp carbon thấp gắn với chuỗi giá trị nông sản sạch và bền vững. Kinh tế rừng tuần hoàn – bao gồm bảo tồn, khai thác bền vững và hấp thụ carbon sinh học – sẽ trở thành trụ cột chiến lược, đóng góp vào phát triển toàn diện và cân bằng giữa kinh tế – môi trường – xã hội.

Mục tiêu đến năm 2045 – Các chỉ số chuyển đổi xanh tại Gia Lai mới

Tỉnh Gia Lai mới hướng đến mục tiêu giảm phát thải CO₂ trên đầu người xuống dưới 2,5 tấn vào năm 2045, với kịch bản khả thi tiến tới mức phát thải ròng gần bằng 0. Đây sẽ là dấu mốc quan trọng thể hiện cam kết của địa phương đối với trung hòa carbon.

Trong lĩnh vực năng lượng, tỷ lệ điện tái tạo trong tổng sản lượng điện tiêu thụ sẽ đạt trên 50%, tiến tới mục tiêu hơn 90% nhờ vào sự phát triển mạnh mẽ của điện gió, điện mặt trời và các hệ thống lưu trữ năng lượng thông minh.

Về diện tích rừng hấp thụ carbon, tỉnh đặt mục tiêu duy trì ổn định 550.000 ha rừng hiện hữu, đồng thời trồng thêm để đạt ít nhất 600.000 ha rừng bền vững, đóng vai trò quan trọng trong cân bằng carbon và phát triển kinh tế rừng.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, hệ thống sản xuất tuần hoàn sẽ được mở rộng: từ tỷ lệ 40% nông sản ứng dụng công nghệ tái chế sinh khối vào năm 2035 lên đến tối thiểu 80% vào năm 2045, góp phần giảm phát thải và tăng giá trị gia tăng.

Bên cạnh đó, tỉnh cũng đặt kỳ vọng có ít nhất 30 doanh nghiệp tham gia vào thị trường tín chỉ carbon – cả trong nước và quốc tế – nhằm tạo ra nguồn lực tài chính khí hậu bền vững và khuyến khích đầu tư xanh.

Các trụ cột giảm phát thải và trung hòa carbon

Tăng cường năng lượng tái tạo – Trụ cột công nghiệp sạch

Gia Lai mới sẽ ưu tiên mở rộng các cụm điện gió tại các địa phương có tiềm năng lớn như Chư Pưh, Kbang và Mang Yang. Giai đoạn từ 2025 đến 2035 đặt mục tiêu đạt tổng công suất ít nhất 3.000 MW, góp phần đáng kể vào cơ cấu điện năng không phát thải của tỉnh.

Song song đó, chương trình phát triển điện mặt trời áp mái sẽ được triển khai rộng rãi tại các khu công nghiệp và nông trại. Mục tiêu là có tối thiểu 10.000 hộ dân và 500 doanh nghiệp tham gia lắp đặt và sử dụng điện mặt trời, giúp giảm áp lực lên lưới điện quốc gia và gia tăng hiệu quả sử dụng năng lượng tại chỗ.

Bên cạnh việc phát triển nguồn phát điện, tỉnh cũng sẽ đầu tư vào hệ thống pin lưu trữ năng lượng và lưới điện thông minh ở vùng cao nguyên. Giải pháp này giúp ổn định nguồn cung điện tái tạo, nâng cao khả năng điều tiết điện năng và đảm bảo an toàn năng lượng trong dài hạn.

Kinh tế rừng – Trụ cột hấp thụ CO₂ sinh học

Gia Lai mới sẽ tập trung phát triển kinh tế rừng như một trụ cột trung hòa carbon quan trọng, thông qua việc kết hợp bảo vệ và khai thác bền vững tài nguyên rừng. Cụ thể, tỉnh đặt mục tiêu bảo vệ khoảng 550.000 ha rừng tự nhiên hiện có, đồng thời phát triển thêm khoảng 100.000 ha rừng trồng theo hướng bền vững. Với diện tích này, hệ sinh thái rừng của tỉnh có thể hấp thụ ổn định khoảng 10 triệu tấn CO₂ mỗi năm.

Bên cạnh đó, Gia Lai sẽ từng bước tham gia thị trường tín chỉ carbon từ rừng. Tỉnh đặt mục tiêu chính thức tham gia thị trường tín chỉ carbon tự nguyện quốc tế (VCM) từ năm 2027, tạo thêm nguồn thu mới và khuyến khích bảo vệ rừng dựa trên cơ chế thị trường.

Ngoài ra, tỉnh cũng định hướng liên kết các doanh nghiệp trong và ngoài nước để phát triển chuỗi giá trị từ rừng trồng, đặc biệt là sản xuất sinh khối như viên nén gỗ phục vụ xuất khẩu. Đây là giải pháp kép, vừa tăng thu nhập từ rừng, vừa thay thế dần nhiên liệu hóa thạch trong nước và quốc tế.

Nông nghiệp tuần hoàn – Trụ cột giảm phát thải từ đất canh tác

Gia Lai mới xác định phát triển nông nghiệp tuần hoàn là một trong những giải pháp then chốt để giảm phát thải khí nhà kính từ hoạt động canh tác. Trọng tâm là việc thúc đẩy áp dụng rộng rãi mô hình nông nghiệp hữu cơ, sử dụng phân bón sinh học, và xử lý phụ phẩm nông nghiệp ngay tại chỗ. Các cây trồng chủ lực như cà phê, tiêu, cao su và điều sẽ được lựa chọn thí điểm trước, từng bước nhân rộng sau khi đánh giá hiệu quả kinh tế và môi trường.

Song song với đó, tỉnh sẽ đầu tư xây dựng các cụm chế biến nông sản tích hợp hệ thống sử dụng nhiệt và phát điện từ sinh khối, tận dụng các nguồn phụ phẩm như rơm rạ, trấu, phân hữu cơ... Các cụm này sẽ được kết nối đồng bộ với nhà máy chế biến, trang trại và lưới điện sinh học, giúp tối ưu hóa giá trị từ chất thải, vừa giảm phát thải carbon, vừa tạo ra năng lượng tái tạo phục vụ sản xuất tại chỗ. Đây là mô hình vừa nâng cao hiệu quả kinh tế nông nghiệp, vừa tiến gần tới mục tiêu phát triển không phát thải trong lĩnh vực nông nghiệp.

Xây dựng hạ tầng công nghiệp phát thải thấp

Để hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và trung hòa carbon, Gia Lai mới sẽ tập trung xây dựng các cụm công nghiệp sinh thái có phát thải thấp, ưu tiên cho các lĩnh vực như logistics lạnh, chế biến nông sản xanh và công nghệ tuần hoàn. Các khu công nghiệp trọng điểm như Tây Pleiku và Nam An Khê sẽ được quy hoạch theo hướng thân thiện với môi trường, tận dụng vị trí gần vùng nguyên liệu và mạng lưới giao thông liên vùng để tối ưu chi phí vận chuyển và giảm phát thải.

Tỉnh cũng sẽ triển khai mô hình “cộng sinh công nghiệp” tại các khu này, trong đó các doanh nghiệp trong khu công nghiệp sẽ liên kết tái sử dụng tài nguyên như nhiệt dư, nước thải đã xử lý, và khí CO₂ trong sản xuất. Mô hình này sẽ được học tập từ các điển hình thành công trong nước như KCN Nam Cầu Kiền (Hải Phòng) và hệ thống khu công nghiệp VSIP, giúp giảm đáng kể lượng phát thải, nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên và tăng sức cạnh tranh cho các doanh nghiệp trong khu.

Thị trường tín chỉ carbon – Công cụ điều phối tài chính

Gia Lai mới xác định thị trường tín chỉ carbon là một trong những công cụ then chốt để thu hút nguồn lực tài chính khí hậu và thúc đẩy mô hình kinh tế carbon thấp. Trong giai đoạn 2026–2028, tỉnh sẽ phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng Ngân hàng Thế giới (WB) để xây dựng và vận hành Sàn giao dịch tín chỉ carbon cấp tỉnh. Sàn này sẽ là nền tảng kết nối các doanh nghiệp, hợp tác xã và nhà đầu tư FDI có phát sinh, hấp thụ hoặc mua bán tín chỉ carbon, qua đó tạo ra dòng tài chính hỗ trợ cho các mô hình sản xuất xanh.

Song song, tỉnh sẽ tổ chức các chương trình đào tạo và hướng dẫn về cách đo lường, xác minh, kiểm toán và giao dịch tín chỉ carbon dành cho doanh nghiệp và HTX. Việc này sẽ được triển khai thông qua hệ thống Sở Tài nguyên và Môi trường, kết hợp với sự hỗ trợ kỹ thuật từ các viện nghiên cứu và tổ chức quốc tế, nhằm nâng cao năng lực địa phương và bảo đảm minh bạch trong quá trình tham gia thị trường carbon trong nước và quốc tế.

Lộ trình Netzero carbon tỉnh gia lai mới

Giai đoạn 2025–2030:

Trong giai đoạn đầu, tỉnh Gia Lai mới tập trung xây dựng nền tảng cho quá trình chuyển đổi xanh. Cụ thể, sẽ hoàn thiện cơ chế đo đếm, báo cáo và kiểm kê phát thải CO₂ cấp tỉnh theo tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế. Đồng thời, tỉnh đặt mục tiêu tăng gấp đôi diện tích phát triển điện gió và điện mặt trời, qua đó hình thành hệ sinh thái năng lượng tái tạo vững chắc. Một khu công nghiệp sinh thái đầu tiên sẽ được xây dựng, làm hình mẫu cho công nghiệp phát thải thấp trong tương lai. Cũng trong giai đoạn này, Gia Lai bắt đầu tham gia thị trường tín chỉ carbon trong nước, mở ra kênh tài chính mới cho các hoạt động giảm phát thải.

Giai đoạn 2030–2040:

Gia Lai sẽ đẩy mạnh việc đồng bộ hóa nguồn cung năng lượng sạch cho tất cả các khu công nghiệp, hướng đến một nền công nghiệp xanh và bền vững. Diện tích rừng hấp thụ carbon cũng được mở rộng chủ động thông qua các chương trình trồng rừng bền vững và phục hồi hệ sinh thái. Tỉnh chú trọng phát triển hệ thống logistics xanh và mở rộng mô hình sản xuất tuần hoàn, đặc biệt trong nông nghiệp và công nghiệp chế biến. Một bước tiến quan trọng khác là bắt đầu xuất khẩu tín chỉ carbon ra thị trường quốc tế, đánh dấu vai trò mới của Gia Lai trong chuỗi giá trị carbon toàn cầu.

Giai đoạn 2040–2045:

Đây là giai đoạn bản lề, khi Gia Lai chính thức đạt được mục tiêu trung hòa phát thải CO₂. Không chỉ dừng lại ở mức “Net-Zero”, tỉnh còn đặt tham vọng trở thành một trong những địa phương đầu tiên của Việt Nam đạt “carbon âm” (net-negative), thông qua việc gia tăng xuất khẩu năng lượng sạch và tín chỉ carbon. Điều này không chỉ khẳng định năng lực nội tại của tỉnh trong quản trị phát thải, mà còn mở ra tiềm năng trở thành trung tâm đổi mới khí hậu và kinh tế sinh thái của khu vực Tây Nguyên và Đông Dương.

Đề xuất chính sách đi kèm cho chiến lược Net-Zero tại Gia Lai mới

Để hiện thực hóa mục tiêu Net-Zero vào năm 2045, tỉnh Gia Lai mới cần được trao quyền và hỗ trợ triển khai một số chính sách đặc thù mang tính đột phá. Trước hết, tỉnh đề nghị Chính phủ ban hành cơ chế thí điểm “Net-Zero Tây Nguyên”, với các ưu đãi riêng biệt cho đầu tư năng lượng sạch, phát triển thị trường tín chỉ carbon và xây dựng khu công nghiệp sinh thái. Đây sẽ là cơ sở pháp lý và tài chính quan trọng giúp Gia Lai thu hút dòng vốn chiến lược trong và ngoài nước.

Song song với đó, tỉnh cần thành lập Quỹ phát triển carbon sinh học cấp tỉnh nhằm hỗ trợ nông dân và hợp tác xã trồng rừng, cải tạo đất theo hướng hấp thụ carbon và phát thải thấp. Quỹ này có thể đóng vai trò là đòn bẩy tài chính để thúc đẩy mô hình kinh tế rừng và nông nghiệp tuần hoàn, giúp gia tăng nguồn tín chỉ carbon sinh học cho tỉnh.

Một chương trình trọng điểm khác là “Nông thôn – điện sạch – không phát thải”, với mục tiêu hỗ trợ triển khai hệ thống điện mặt trời mái nhà kết hợp pin lưu trữ cho ít nhất 10.000 hộ dân vùng sâu, vùng xa. Chương trình không chỉ góp phần giảm phát thải mà còn nâng cao chất lượng sống cho người dân nông thôn.

Cuối cùng, Gia Lai cần tích cực liên kết quốc tế thông qua các chương trình hợp tác kỹ thuật và tài chính xanh với các tổ chức như JICA (Nhật Bản), UNDP (Liên Hợp Quốc), Ngân hàng Thế giới (WB), và Liên minh châu Âu (EU). Những đối tác này có thể hỗ trợ về chuyên môn, công nghệ đo đếm carbon, và huy động nguồn vốn khí hậu để triển khai các dự án chiến lược trên địa bàn tỉnh.

Kết luận

Với lợi thế sở hữu những tài nguyên tự nhiên phong phú như rừng tự nhiên rộng lớn, tiềm năng điện mặt trời và điện gió dồi dào, cùng với quỹ đất nông nghiệp đa dạng và quy mô lớn, Gia Lai có đủ điều kiện để trở thành một địa phương đi đầu trong chiến lược trung hòa carbon.

Nếu tỉnh triển khai một kế hoạch Net-Zero một cách chủ động, bài bản, kết hợp giữa các trụ cột công nghiệp sạch – kinh tế rừng – nông nghiệp tuần hoàn – thị trường tín chỉ carbon, thì không chỉ dừng lại ở trung tính carbon, Gia Lai hoàn toàn có thể vươn tới mục tiêu cao hơn: trở thành một “tỉnh carbon âm” – tức là hấp thụ nhiều khí nhà kính hơn lượng phát thải ra.

Để đạt được điều đó, Gia Lai cần sớm định hình lộ trình hành động rõ ràng, huy động sự tham gia đồng bộ của cả chính quyền, doanh nghiệp và người dân, đồng thời tích cực kết nối với các thị trường carbon và tài chính khí hậu toàn cầu nhằm tận dụng các nguồn lực hỗ trợ cần thiết. Đây là cơ hội để tỉnh bứt phá về cả kinh tế – môi trường và trở thành hình mẫu phát triển xanh cho toàn khu vực Tây Nguyên.