Khát nhân tài, Big Tech vây bắt kỳ lân công nghệ trong 2025

Các Big Tech đua nhau săn lùng nhân tài

Thung lũng Silicon đã chứng kiến một hiện tượng kỳ lạ chưa từng có trong lịch sử kinh tế hiện đại: Sự biến mất hàng loạt của các startup đình đám nhất, nhưng không phải qua con đường phá sản hay IPO (phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng). Thay vào đó, họ bị "nuốt chửng" bởi chính những gã khổng lồ mà họ từng tuyên bố sẽ lật đổ. Inflection AI, Adept, Character.ai... những cái tên từng được định giá hàng tỉ USD, lần lượt trở thành "vỏ ốc rỗng" sau khi đội ngũ sáng lập và kỹ sư tinh hoa nhất được chuyển sang biên chế của Microsoft, Amazon hay Google.

Đây là kỷ nguyên của "Acqui-hiring" (thâu tóm nhân sự) trá hình, một chiến thuật pháp lý tinh vi giúp Big Tech lách qua khe cửa hẹp của luật chống độc quyền để gom trọn tài sản quý giá nhất: con người.

Nghệ thuật "thâu tóm ngược" và những bản hợp đồng tỉ đô mua sự im lặng

Để hiểu được cục diện năm 2025, chúng ta phải quay lại "năm bản lề" 2024, khi Microsoft viết lại luật chơi của hoạt động M&A (mua bán và sáp nhập). Tháng 3 năm đó, gã khổng lồ phần mềm này đã thực hiện một nước cờ gây chấn động: Thay vì mua lại Inflection AI (startup được định giá 4 tỉ USD), Microsoft đã đồng ý trả 650 triệu USD tiền mặt. Đổi lại, họ nhận được gì? Không phải cổ phần, không phải quyền kiểm soát công ty, mà là "quyền cấp phép sử dụng công nghệ" và quan trọng hơn cả: chữ ký của nhà đồng sáng lập Mustafa Suleyman cùng hầu hết đội ngũ 70 nhân viên của Inflection.

Giới luật sư gọi đây là "Reverse Acqui-hire" (Thâu tóm nhân sự ngược). Trên giấy tờ, Inflection AI vẫn tồn tại như một công ty độc lập, nhưng thực chất nó đã bị rút ruột toàn bộ chất xám. Microsoft có được nhân tài mà không cần trải qua quy trình thẩm định chống độc quyền gắt gao của Ủy ban Thương mại Liên bang Hoa Kỳ (FTC).

Mô hình này nhanh chóng trở thành "sách giáo khoa" cho các Big Tech khác trong suốt năm 2024 và 2025. Amazon tiếp bước vào tháng 6.2024 khi thực hiện thương vụ tương tự với Adept AI - một startup chuyên về tác nhân AI (AI Agents). Amazon tuyển dụng nhà sáng lập David Luan cùng các nhân sự chủ chốt, đồng thời trả tiền bản quyền công nghệ để startup này trả nợ cho nhà đầu tư.

Nhưng đỉnh cao của xu hướng này phải kể đến thương vụ Google và Character.ai vào tháng 8.2024, mà dư âm của nó vẫn định hình thị trường nhân sự 2025. Google đã chi khoảng 2,7 tỉ USD chỉ để đưa "đứa con lưu lạc" Noam Shazeer, cựu kỹ sư Google và là một trong những tác giả của bài báo "Attention Is All You Need" huyền thoại - quay trở lại. Theo tính toán của các nhà phân tích phố Wall, nếu chia số tiền 2,7 tỉ USD này cho số lượng nhân sự cốt cán quay về Google, giá trị của mỗi "cái đầu" lên tới hàng trăm triệu USD.

Tại sao Big Tech phải đi đường vòng tốn kém như vậy? Câu trả lời nằm ở hai chữ: Quy định. Trong bối cảnh các cơ quan quản lý tại Mỹ và hâu Âu siết chặt việc các ông lớn thâu tóm đối thủ nhỏ để triệt tiêu cạnh tranh, "thuê người và mua giấy phép" là con đường duy nhất. Đến năm 2025, chiến thuật này đã quét sạch tầng lớp startup "cận chiến" (mid-layer). Thị trường AI không còn là một hệ sinh thái đa dạng, mà trở thành cuộc chơi độc quyền nhóm (oligopoly), nơi mọi con đường của nhân tài đều dẫn về 3-4 tập đoàn nghìn tỉ đô.

Giảng đường trống vắng: Cuộc khủng hoảng thầm lặng của nền học thuật

Trong khi ánh đèn sân khấu tập trung vào các thương vụ tỉ đô, một thảm họa thầm lặng nhưng nguy hiểm hơn đang diễn ra tại các trường đại học danh tiếng như Stanford, MIT, Berkeley hay Carnegie Mellon: Sự tháo chạy của giới học thuật (Academic Brain Drain).

Trước năm 2022, vẫn tồn tại một ranh giới mềm giữa nghiên cứu hàn lâm và ứng dụng công nghiệp. Các giáo sư có thể vừa giảng dạy, vừa làm cố vấn cho doanh nghiệp. Nhưng đến năm 2025, ranh giới này đã bị xóa nhòa bởi một hố sâu ngăn cách về tài nguyên: Khoảng cách tính toán (The Compute Divide).

Một giáo sư AI hàng đầu tại Đại học Stanford (giấu tên) đã chia sẻ trong một hội thảo cuối năm 2024: "Làm sao tôi có thể giữ chân nghiên cứu sinh tiến sĩ của mình khi trường chỉ có thể cấp cho em ấy quyền truy cập vào vài chục con GPU A100 cũ kỹ, trong khi Meta hay xAI chào mời em ấy bằng cụm máy chủ 100.000 H100?".

Sự thật tàn khốc của năm 2025 là các đột phá khoa học trong AI không còn đến từ các phòng lab đại học. Những mô hình nền tảng mạnh nhất, những thuật toán suy luận mới nhất đều được sinh ra trong "khu vườn kín" của Big Tech. Điều này dẫn đến một làn sóng di cư ồ ạt. Các giáo sư đầu ngành lần lượt rời bỏ biên chế giảng viên (tenure) để chuyển sang làm việc toàn thời gian cho các tập đoàn. Fei-Fei Li, biểu tượng của AI tại Stanford, cũng đã bị cuốn vào vòng xoáy khởi nghiệp với World Labs, dù bà vẫn cố gắng duy trì mối liên kết với nhà trường. Nhưng hàng trăm giáo sư khác thì không.

Hệ quả là giảng đường vắng bóng những người thầy giỏi nhất. Quy trình đào tạo nhân lực kế cận bị đứt gãy. Sinh viên xuất sắc không còn mặn mà với việc học lên tiến sĩ để làm nghiên cứu công (public research); họ bỏ học ngang để gia nhập các chương trình "Residency" của OpenAI hay Google DeepMind. Khoa học AI, từ một lĩnh vực mở và chia sẻ (open science), đang dần biến thành bí mật thương mại (trade secrets). Những khám phá mới không còn được công bố trên arXiv hay tại hội nghị NeurIPS, mà bị khóa chặt trong các hầm chứa dữ liệu của doanh nghiệp. Nền móng cho sự đổi mới sáng tạo dài hạn của nhân loại đang bị bào mòn bởi sức hút ngắn hạn của đồng tiền và sức mạnh phần cứng.

Sự dịch chuyển kỹ năng: từ "thợ huấn luyện" sang "kiến trúc sư suy luận"

Năm 2025 cũng chứng kiến sự thay đổi căn bản trong định nghĩa về "nhân tài AI". Nếu như giai đoạn 2022-2023 là cơn khát các chuyên gia biết "huấn luyện sơ bộ" (pre-training) các mô hình ngôn ngữ lớn, thì đến nay, kỹ năng đó đã trở nên bão hòa và được tự động hóa một phần.

Sự ra đời của mô hình o1 (Strawberry) của OpenAI vào cuối năm 2024 đã mở ra một kỷ nguyên mới: Kỷ nguyên của "Suy luận" (Reasoning) và "Hậu huấn luyện" (Post-training).

Các công ty không còn tuyển ồ ạt những kỹ sư chỉ biết tinh chỉnh (fine-tune) chatbot nữa. Họ đang điên cuồng săn lùng một nhóm nhân sự ngách cực hiếm: Những người hiểu sâu về "Reinforcement Learning" (Học tăng cường), những người biết cách dạy cho AI khả năng tư duy chuỗi (Chain-of-Thought) và tự kiểm chứng kết quả.

Ilya Sutskever, cựu khoa học gia trưởng của OpenAI, sau khi rời đi để thành lập Safe Superintelligence (SSI), đã dự báo chính xác xu hướng này. Ông cho rằng cuộc chơi không còn là nhồi nhét thêm dữ liệu (vì dữ liệu internet đã cạn kiệt), mà là làm sao để mô hình "suy nghĩ" kỹ hơn trước khi trả lời. Do đó, các nhà toán học, các chuyên gia về logic học và lý thuyết trò chơi bỗng trở nên đắt giá hơn cả các kỹ sư phần mềm thuần túy.

Bên cạnh đó, một chức danh mới xuất hiện và được săn đón với mức lương trên trời: "AI Agent Architect" (Kiến trúc sư tác nhân AI). Khi mục tiêu chuyển từ Chatbot (hỏi-đáp) sang Agent (tự thực hiện hành động thay con người), các Big Tech cần những người có khả năng thiết kế hệ thống để AI có thể tự chủ sử dụng máy tính, viết code, và điều phối các công cụ khác. Những kỹ sư này không chỉ cần giỏi về thuật toán, mà còn phải có tư duy hệ thống (systems thinking) xuất sắc.

Sự dịch chuyển kỹ năng này tàn nhẫn đến mức nó đào thải ngay cả những người từng được coi là chuyên gia chỉ 2 năm trước. Những ai không cập nhật kịp từ tư duy "dự đoán từ tiếp theo" (next token prediction) sang tư duy "lập kế hoạch và hành động" (planning and acting) đang đứng trước nguy cơ bị thay thế bởi chính những con AI mà họ từng góp phần tạo ra.

Cuộc đua nhân tài năm 2025, vì thế, không chỉ là cuộc đua về tiền bạc, mà là cuộc đua về tốc độ thích nghi. Những người chiến thắng là những người dám đập bỏ kiến thức cũ để kiến tạo những hệ hình mới. Nhưng khi Big Tech đã gom đủ những bộ óc siêu việt này và trao cho họ quyền năng vô hạn, một câu hỏi lớn hơn được đặt ra: Điều gì sẽ xảy ra khi quyền lực công nghệ vượt thoát khỏi sự kiểm soát của biên giới quốc gia?

Bùi Tú