Hoàn thiện cơ chế bảo tồn và phát triển giống dược liệu: Bước đi chiến lược cho y học cổ truyền Việt Nam

Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, phóng viện Báo Sức khỏe & Đời sống đã có cuộc trao đổi với PGS.TS. Phạm Thanh Huyền, Giám đốc Trung tâm Tài nguyên Dược liệu - Viện Dược liệu (Bộ Y tế).

Phóng viên (PV): Thưa PGS.TS. Phạm Thanh Huyền, vì sao việc phát triển hệ thống vườn bảo tồn và Trung tâm giống dược liệu quốc gia lại được coi là hướng đi chiến lược của ngành y học cổ truyền Việt Nam hiện nay?

PGS.TS. Phạm Thanh Huyền, Giám đốc Trung tâm Tài nguyên dược liệu – Viện Dược liệu (Bộ Y tế).

PGS.TS. Phạm Thanh Huyền: Việt Nam có hơn 5.000 loài cây thuốc được ghi nhận, trong đó nhiều loài là đặc hữu, quý hiếm và có giá trị cao về dược học. Tuy nhiên, tình trạng khai thác tự phát, biến đổi khí hậu và mất đa dạng sinh học đang khiến nhiều nguồn gen dược liệu có nguy cơ biến mất.

Việc phát triển hệ thống vườn bảo tồn và Trung tâm giống dược liệu quốc gia là giải pháp tổng thể nhằm lưu giữ, phục hồi và phát triển nguồn tài nguyên di truyền quý, đồng thời chủ động cung cấp nguồn giống đạt chuẩn cho sản xuất và nghiên cứu. Đây cũng là bước đi quan trọng để đưa y học cổ truyền Việt Nam phát triển theo hướng hiện đại, bền vững và hội nhập quốc tế.

PV: Xin PGS. chia sẻ rõ hơn về mô hình và định hướng phát triển của hệ thống này trong thời gian tới?

PGS.TS. Phạm Thanh Huyền: Hệ thống sẽ được xây dựng theo mô hình liên kết vùng, gồm các vườn bảo tồn khu vực ở các vùng sinh thái khác nhau và Trung tâm giống dược liệu quốc gia giữ vai trò đầu mối khoa học-kỹ thuật.

Tại đây, chúng tôi tập trung chuẩn hóa quy trình chọn, nhân và bảo tồn giống dược liệu theo tiêu chuẩn GACP-WHO; đồng thời, ứng dụng công nghệ sinh học, công nghệ gen và truy xuất nguồn gốc điện tử để đảm bảo chất lượng giống và dược liệu đầu ra.

Mục tiêu là xây dựng mạng lưới bảo tồn - nhân giống thống nhất trên toàn quốc, phục vụ đồng thời cho nghiên cứu, sản xuất và thương mại hóa dược liệu an toàn, bền vững.

Bảo tồn và phát triển Sâm Lai Châu tại Trung tâm Nghiên cứu Dược liệu Sa Pa (Viện Dược liệu).

PV: PGS.TS. đánh giá như thế nào về những khó khăn, thách thức hiện nay trong công tác bảo tồn và phát triển nguồn giống dược liệu ở nước ta?

PGS.TS. Phạm Thanh Huyền: Thách thức lớn nhất là thiếu cơ chế phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp. Nhiều nơi chưa có hành lang pháp lý cụ thể để bảo vệ nguồn gen hoặc chia sẻ lợi ích khi khai thác, phát triển giống dược liệu. Ngoài ra, nguồn lực đầu tư cho nghiên cứu, bảo tồn còn hạn chế, trong khi việc chuẩn hóa giống, xây dựng ngân hàng gen và chuyển giao công nghệ đòi hỏi chi phí lớn và nhân lực chất lượng cao.

Chúng ta cần sớm hoàn thiện cơ chế, chính sách và thể chế quản lý tài nguyên dược liệu quốc gia, coi đây là tài sản chiến lược quốc gia, gắn liền với phát triển nền kinh tế y dược cổ truyền Việt Nam.

PV: Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, việc phát huy giá trị y học cổ truyền Việt Nam nên được định hướng như thế nào, thưa PGS?

PGS.TS. Phạm Thanh Huyền: Chúng ta có lợi thế lớn về tri thức bản địa và nguồn tài nguyên thiên nhiên, nhưng để hội nhập, cần phải chuẩn hóa và chứng minh bằng khoa học. Trung tâm Bảo tồn Tài nguyên Dược liệu đang phối hợp với các viện, trường và doanh nghiệp để nghiên cứu hoạt chất, xây dựng hồ sơ khoa học và chuẩn hóa quy trình trồng – thu hái – chế biến.

Mục tiêu lâu dài là kết hợp giá trị truyền thống với công nghệ hiện đại, hình thành chuỗi giá trị dược liệu khép kín, giúp y học cổ truyền Việt Nam đứng vững trong khu vực và vươn ra thế giới.

PV: Xin PGS. chia sẻ thông điệp của bà gửi tới các đơn vị, nhà khoa học và cộng đồng trong công tác bảo tồn dược liệu hiện nay?

PGS.TS. Phạm Thanh Huyền: Bảo tồn và phát triển dược liệu không chỉ là nhiệm vụ khoa học, mà còn là trách nhiệm gìn giữ di sản y học cổ truyền dân tộc.

Tôi mong muốn các cơ quan quản lý, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và người dân cùng chung tay xây dựng mạng lưới bảo tồn - phát triển dược liệu bền vững, góp phần giữ gìn nguồn gen quý và chủ động nguồn nguyên liệu trong nước.

Đó chính là nền tảng để y học cổ truyền Việt Nam phát triển tự cường, hiện đại và hội nhập quốc tế.

PV: Xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Phạm Thanh Huyền!

Nguyễn Hạnh (thực hiện)